Dodoe mi hyɛmi ji hemi kɛ yemi ko nɛ nihi ngɛ nɛ a kɛ hlaa nɔ́ nɛ maa ba hwɔɔ se. Nihi heɔ yeɔ kaa dodoehi, nyɔhiɔ ɔ, kɛ si bɔlemi dodoe ɔmɛ tsuɔ nɔ́ pɔtɛɛ ko he ní ngɛ adesahi a si himi mi ngɛ zugba a nɔ. Dodoe mi hyɛli tsɔɔ kaa bɔ nɛ dodoe ɔmɛ, nyɔhiɔ ɔ, kɛ si bɔlemi dodoe ɔmɛ a si fɔfɔɛ ngɛ ha benɛ a fɔ nɔ ko ɔ lɛ maa tsɔɔ bɔ nɛ nɔ ɔ subai kɛ e hwɔɔ se ma ji ha.

E ngɛ mi kaa dodoe mi hyɛmi je sisi kɛ je blema Babilon mohu lɛɛ, se kɛ̃ ɔ, nihi kɛ tsuɔ ní mwɔnɛ ɔ. Ngɛ jeha 2012 ɔ mi ɔ, a bi nihi a nya mi munyu ngɛ United States. Ke a gba nihi nɛ a bi mɛ munyu ɔ a mi lafa a, a kpɛti nihi 33 tsɔɔ kaa dodoe mi hyɛmi “ngɛ kaa jemi si kpami he nɔ ko,” nɛ a kpɛti nihi 10 hu tsɔɔ kaa e ji “jemi si kpami nitsɛnitsɛ.” Anɛ e ji anɔkuale lo? Dɛbi. Nɔ́ he je ji kaa;

• Si bɔlemi dodoe ɔmɛ kɛ dodoe ɔmɛ be he wami ko nɛ ma nyɛ ma ná adesahi a nɔ he wami kaa bɔ nɛ dodoe mi hyɛli tsɔɔ ɔ.

• Behi fuu ɔ, nɔ́ nɛ dodoe mi hyɛli ɔmɛ deɔ ngɛ nɔ ko hwɔɔ se he ɔ ngɛ gbajaa, nɛ e ma nyɛ ma kɔ nɔ fɛɛ nɔ he.

• Blema a, nihi susu kaa si bɔlemi dodoe ɔmɛ bɔleɔ zugba a. Enɛ ɔ he ɔ, dodoe mi hyɛli daa susumi nɛ ɔ nɔ nɛ a kɛ tsɔɔ ɔ nɔ́ nɛ maa ba hwɔɔ se. Se ngɛ anɔkuale mi ɔ, si bɔlemi dodoe ɔmɛ bɔleɔ pu ɔ mohu.

• E slo nɔ́ nɛ dodoe mi hyɛli slɔɔtohi deɔ ngɛ nɔ kake hwɔɔ se si himi he.

• Dodoe mi hyɛli daa be nɛ a kɛ fɔ nɔ ko ɔ nɔ kɛ tsɔɔ bɔ nɛ nɔ ɔ hwɔɔ se ma ji ha. A tsɛɛ okadihi nɛ a daa nɔ kɛ peeɔ enɛ ɔ ke zodaic okadihi. A ngɛ okadi nɛ ɔmɛ kakaaka 12, enɛ ɔ he ɔ, a gba adesahi a mi kɛ wo kuuhi 12 mi. Kɛ je blema a, zugba a da we si ngɛ he kake, enɛ ɔ he ɔ, be nɛ ngɛ zodaic okadi ɔmɛ a nɔ kɛ be nɛ a naa jamɛ a okadi ɔ nitsɛ ɔ kɔ we hu.

A tsɔɔ kaa zodaic okadi nɛ ɔmɛ yeɔ bua nɛ a leɔ bɔ nɛ nɔ ko su ngɛ ha. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, nihi nɛ a fɔ mɛ ngɛ be kake mi ɔ jeɔ su ekpaekpahi kpo. Be nɛ a fɔ nɔ ko ɔ tsɔɔ we nɔ́ ko nɔ́ ko ngɛ suhi nɛ nɔ ko ma je kpo ɔ he. Dodoe mi hyɛli hyɛ we bɔ nɛ nihi ngɛ ha a tutuutu, se, a daa mɛ nitsɛmɛ a susumihi a nɔ nɛ a kɛ kojoɔ nihi. Anɛ enɛ ɔ pi nɔ hɛ mi hyɛmi lo?

Kɛ je blema tɔɔ nɛ nihi ya biɔ ní kɛ guɔ klaami nɔ. Klaali komɛ hyɛɛ ní komɛ kaa lohwehi kɛ adesahi a mi ní aloo bɔ nɛ kungwɔ ku fɔɔ blɛfo ha a nɛ a kɛ deɔ nɔ́ nɛ maa ba hwɔɔ se. Klaali kpahi hu hyɛɛ bɔ nɛ tea bahi ngɛ ha aloo bɔ nɛ zugba nɛ a kɛ pee coffee ngmɔ ngɛ ha a nɔ kɛ tsɔɔ nɔ́ nɛ maa ba hwɔɔ se. Mwɔnɛ ɔ, nihi ngɔɔ womi nyafinyafihi nɛ fonihi ngɛ a mi, ahuhuɛhi kɛ ludu tɛhi kɛ ní kpahi kɛ tsuɔ ní kɛ “tsɔɔ” bɔ nɛ nɔ ko hwɔɔ se ma ji ha. Anɛ klaami ji blɔ nɛ da nɛ e sa nɛ nɔ ko nɛ e gu nɔ nɛ e kɛ le nɔ́ nɛ maa ba hwɔɔ se lo? Dɛbi kulaa. Nyɛ ha nɛ wa susu sane ɔ he bɔɔ.

A munyu ɔmɛ je ekpaekpa. Behi fuu ɔ, níhi nɛ klaali deɔ kɛ blɔhi nɛ a guɔ nɔ kɛ klaa a je ekpaekpa, nɛ a kɛ a he kpa we gbi kulaa. Ke klaali slɔɔtohi gu blɔ kake nɔ kɛ klaa po ɔ, a deɔ nɔ́ ekpaekpa. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke nɔ ko bi klaali enyɔ sane kɛ kɔ hwɔɔ se he, nɛ mɛ tsuo a da kaadi kake nɔ kɛ “ha heto” ɔ, jinɛ e sa nɛ a heto ɔmɛ nɛ a sɔ, se behi fuu ɔ, a heto ɔmɛ sɔɛ.

Akɛnɛ nihi ngɛ klaali a si kpae mwɔnɛ ɔ he jeɔ, nihi he we mɛ yi kpakpa ko hu kaa sa a. Nihi nɛ a kɛ klaali nɛ ɔmɛ kpa we gbi ɔ tsɔɔ kaa kaadihi aloo ahuhuɛhi nɛ a kɛ tsuɔ ní ɔ ji fiɛmi ní komɛ kɛkɛ. Klaali ɔmɛ daa bɔ nɛ nɔ ko peeɔ e ní ha a nɔ kɛ tsɔɔ nɔ́ nɛ maa ba nɔ ɔ nɔ hwɔɔ se. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, nɔ ko e kɛ klaami mumi tsu ní be kɛkɛɛ ɔ ma bi nɔ ko sane komɛ, nɛ e maa bu nɔ́ nɛ nɔ ɔ ma de ɔ tue saminya, nɛ e maa to bɔ nɛ nɔ ɔ maa pee e ní ha a he hɛ wawɛɛ. E maa da jamɛ a ní ɔmɛ a nɔ kɛ de nɔ ɔ e he sane komɛ. Enɛ ɔ ma ha nɛ nɔ nɛ klaa a ma he biɛ wawɛɛ kaa e nyɛ nɛ e tsɔɔ níhi nɛ kɔɔ nɔ ɔ he. Se ngɛ anɔkuale mi ɔ, nɔ ɔ de níhi nɛ kɔɔ lɛ nitsɛ e he ɔ tsuo momo, be mi nɛ e li. Akɛnɛ ni komɛ he kunya yeli ɔmɛ ye he je ɔ, kunya yeli ɔmɛ sisi ɔ ɔmɛ nɛ a ngɔɔ sika fuu ngɛ a dɛ.

Dodoe mi hyɛmi kɛ klaami tsɔɔ kaa a to bɔ nɛ wa hwɔɔ se ma ji ha a kɛ fɔ si momo. Se enɛ ɔ ji anɔkuale lo? Baiblo ɔ tsɔɔ kaa wa ngɛ nyɛmi nɛ waa kɛ hlaa nɔ́ nɛ wa ma he ye aloo nɔ́ nɛ wa suɔ nɛ waa pee, e tsɔɔ hu kaa nɔ́ nɛ wa maa hla a ma ná wa hwɔɔ se si himi nɔ he wami.​—Yoshua 24:15.

Mawu sɔmɔli ngɛ yi mi tomi kpakpa he je nɛ e sa kaa a kua dodoe mi hyɛmi kɛ klaami. Mawu hiɔ daimonio mumi fɛɛ ko. Baiblo ɔ de ke: ‘Nyɛ ti nɔ ko kó klaa, e ko pee nyakpɛ ní, e ko nu wɔ, e ko tsu kunya, 11 e ko fi kablɛ, e ko tsɛ kpade, nɛ e ko bi ní hulɔ. Yehowa a, o Mawu ɔ sume nihi nɛ tsuɔ níhi nɛ a hiɔ nɛ ɔ; lɔ ɔ he nɛ e ngɛ je ma amɛ fiee kɛ je zugba a nɔ ngɛ o blɔ nɔ ɔ nɛ.’​—5 Mose 18:10-12.