MILLÓN millón jaqinakaw cruzarux wal respetapxi, yupaychapxaraki. Enciclopedia Hispánica qillqataxa siwa, yupaychäwinakanxa cruzax “wali apnaqatapuniwa”. Ukampisa, ¿chiqap cristianonakax cruz apnaqapxañapati?

Nayraqatxa ak yatiñasawa: Jesucristox janiw mä cruzan jiwkänti. “Cruz” sas jaqukipapxi uka arusti griego arunxa staurós satawa, ukasti “poste jan ukax saytʼat lawa” sañ muni. Ukampisa, uka griego aruxa, “janipuniw krusjata pä law sañ munkiti [...]. [Machaq Testamento] griego arunxa janipuniw mä chiqansa pä lawat parlkiti” (The Companion Bible).

Jesusar chʼakkatapkatayna uka lawatakixa yaqha aruw utji, ukasti xýlon sataw griego arunxa (Gálatas 3:13).

 Kunatsa aliq mä lawaruki jaqinakar jiwayapxiritayna ukwa Hermann Fulda yatxatat chachax akham sas qhanañchatayna: “Taqin uñjkata jiwayañ lugaranakanxa, awisax janiw quqanakax utjirïkänti. Ukatwa, aliq mä lawak saytʼayapxiritayna, uka lawaruw lunthatanakaru amparat warkkatapxiritayna jan ukax chʼakkatapxiritayna, awisax kayumppachata” sasa (Das Kreuz und die Kreuzigung).

Ukampisa, Diosan Arupanwa sum qhanañchistu uka tuqitxa. Apóstol Pablox siwa: “Cristox leyin maldicionapatwa qhispiyistu, jupax juchanakas layku maldecitarakïnwa, Qillqatanxa akham siwa: ‘Maldecitäpan taqi khititix mä lawaru warkkatatäki ukaxa’ sasa” (Gálatas 3:13). Pabloxa Deuteronomio 21:22, 23 jiskʼa tʼaqanakatwa uka arunakxa aytasitayna, ukanxa janiw mä cruzat parlkiti, jan ukasti, mä quqat jan ukax mä lawat parlasi. Lawan jiwirinakaxa ‘maldecitänwa’. Ukatpï, mä cristianoxa janipuniw utaparuxa Cristor chʼakkatat uñnaqanakakxa apkatasiñapäkiti.

Uka tiemponakat qillqatanakax utjarakiwa. Jesusan jiwäwipata, kimsa patak maranak saraqatkamaxa, cristianonakax janipuniw yupaychäwipanxa cruz apnaqapxirïkataynati. Ukatxa, Constantino sat jachʼa apnaqiriwa, khä 300 maranakanxa, saranukut kʼari cristianonakampi chikachasitayna. Ukhatpachwa uka kʼari yupaychäwipanxa cruz apnaqañaru wiytatayna. Kuna amuyumpixay Constantinox uk uñstaychïna, ukampisa, janiw Jesusax cruzan jiwkänti. Chiqasa, cruzaxa Diosar jan yupaychir jaqinakampi uñstayatawa. Catoliconakan mä qillqatapanxa akham siwa: “Cruzax uñstiwa janïra Cristox jutkäna uka nayra sarnaqäwinakansa, ukhamaraki jan Cristor arkir sarnaqäwinakansa” sasa (New Catholic Encyclopedia). Cruzxa intiru yupaychañatakiwa ukat wachuqañatakiwa jan ukax axtkañ qʼañu lurañatakiwa apnaqapxiritayna sasaw yaqhip yatxatatanakaxa sapxaraki.

Ukhamasti, uka tiemponxa, ¿kunatsa “cristianot sirinakaxa” cruzxa apnaqapxäna? Amuyatatxa, yupaychäwiparu jankʼaki makatapxañapatakiwa ukham cruz apnaqañ wiytapxpachäna. Ukampisa, idolonakar yupaychañax janiw walïkiti siw Bibliaxa (2 Corintios 6:14-18). Janipuniw kuna kasta uñtani  diosanaksa yupaychañäkiti sarakiwa (Éxodo 20:4, 5; 1 Corintios 10:14). Ukatpï chiqap cristianoxa janipuniw yupaychäwipanxa cruz apnaqkiti. a