¿Biblian utjki uka uñachtʼäwinakat yatxatañ munasmati?

WALJA arunakamp yatichañat sipansa, mä uñachtʼäwimpi amuytʼayañax jukʼamp askiw sapxiwa. Awisax mä qawqha arunakampikirakiw mä uñachtʼäwit amuytʼayaraksna, ¿janicha? Jïsa, figuras retóricas jan ukax mä uñachtʼäwimpi amuytʼayañaxa: uñjapkaspas ukham amuytʼañatakiw liytʼirinakarux yanaptʼaraki. * Biblianxa ukham yatichäwinakax waljaw uñsti. Jesusaxa Wali Uñtʼat Arstʼäwipan niya phisqa tunkatsa jilpachwa ukham amuytʼayäwinakampix yatichäna.

Ukhamasti, ¿uka uñachtʼäwinak uñtʼañas yatiñas kunatsa wali wakiskirixa? Nayraqatax Diosan Arup liytʼkasaxa, ukanksnasa ukham amuyañasatakiw yanaptʼistu, ukham liyiñäni ukhaxa, Biblia liytʼañsa wal munañäni. Ukat Bibliankki uka yatichäwip sum amuyañasatakiw yanaptʼarakistani. Jan ukhamäkaspa ukhaxa, Diosan arunakapat janiw sum amuyksnati ukat pantjasiraksnawa.

Sum amuyañatakix kunas yanaptʼistaspa

Metáforas ukat símiles ukanakampi yatichañaxa pä tuqit amuytʼañatakiwa. Nayraqatxa kuna tuqitsa chiqpachapun parlaski jan ukax chiqpachäki ukäspawa; maysa tuqitsti kunas ukar uñtasita jan ukax jan uñjaski ukarakïspawa. Paypachaxa niya ukhamar uñtasitäpxiwa, ukaruxa niya kikpaki saraksnawa. Sum amuyañatakix aka kimsa tuqit sumpach uñtʼañasawa.

Kunatï chiqpachäki ukat kunatï jan uñjaski uk amuyañaxa janiw sinti chʼamäkiti. Ukampis kunapachatï paypachax kikpakïxi ukhaxa kunansa ukhamar uñtasitäpxi uk amuyañaxa chʼamäspawa. Uk qhanstayañatakixa, ¿kunas yanaptʼistaspa? Kuna tuqitsa parlaski (contexto) uk sum amuyañasawa, ‘figura retórica’ uka uñachtʼäwinakamp qillqataw yaqhip yatichäwinakaxa. *

Jesusan yatichäwipat amuytʼañäni, Sardis tamankirinakarux akham sänwa: “Janitix pʼarxtätaxa, lunthatjamaw juman ukaru jutä” sasa. Jesusax kutiniñapäki (chiqpachäki) ukaruw lunthatas akatjamat jutkaspa (jan uñjaski) ukamp sasiw saskänxa. Ukanakaxa, ¿kunjamats niya uñtasitäpxixa? Kuna yatichäwitsa  parlaski uk sum amuyañasawa, Jesusax akham saskakiwa: “janirakiw yatkätati kuna horasarutix juman ukaru jutkä ukxa” sasa (Apocalipsis 3:3, MT). Jïsa, Jesusax janiw lunthatampi kikpätwa siskänti, jan ukasti akatjamat kuttʼaniñapäki ukwa qhanañchaskäna.

Ukhamaxa, ‘figuras retóricas’ jan ukax chuymar purtʼkir uñachtʼäwinaka Biblian uñstki ukanak sum amuyañatakixa, niya kikpaki yaqha chiqan uñstki ukaw sum amuyañatak yanaptʼistani. Apóstol Pabloxa, niya uka kikpa uñachtʼawinakampirakiw Jesusjam yatichirïna: “Jumanakax askiw yatipxta, [Jehová] Tatitun urupa arum lunthatjama jutañapxa” sasa (1 Tesalonicenses 5:2, MT). Aka tʼaqanxa, Jehová Diosan urupampi lunthatampixa kunansa kikpani ukax janiw qhanäkiti. Ukampisa, Jesusan qhanañchäwipax Apocalipsis 3:3 ukan jikxataski ukaw sum amuytʼayistu. Ukham yatichäwinakaxa, ¡Jichha tiempo cristianonakarux Diosar yupaychäwipan jan aynachtʼapxañapatakiw yanaptʼi!

Kunsa Diosat yatichistu

Jehová Diosax kunjam chuymanisa qhawqha chʼamanisa ukxa janiw khitis sum amuyksnati. Biblia qillqaskäna uka tiemponakanxa rey Davitax akham arunakampiw Diosat amuyäna, “jachʼa kankañapax jan amuytʼkayawa” sasa (Salmo 145:3). Jehová Diosan luratanakapat lupʼisaxa, taqi chuym Diosar yupaychiri Job tatax akham sänwa: “Ukasti jachʼa lurawipatxa mä jukʼakiwa, kuntix istʼktan ukasti jiskʼa arunakakiwa, ukampisa ¿khitisa jachʼa chʼamampi arsutapxa amuytʼaspa?” sasa (Job 26:14).

Chiqas Jehová Diosar janiw sumpuni uñtʼksnati, ukampis Bibliax amuytʼaykir arunakamp qillqatawa, ukhamat kunjam Diosasa uk amuyañasataki. Apnaqirita, liyinak uttʼayirita, taripirita ukat chʼaxwañanakar atipiri, ukhamwa qillqatanakax Jehová Diosat uñachtʼayistu ukatwa wal munañasa ukat respetañasaraki. Ukatxa: chiqañchiri, awatiri, yatichiri, munasiri Awki, usunakat kʼumaraptayiri ukat qhispiyiri, ukanak yatisaw Diosar wal munasiraktanxa (Salmo 16:7; 23:1; 32:8; 71:17; 89:26; 103:3; 106:21; Isaías 33:22; 42:13; Juan 6:45). Taqi ukanakaxa, Jehová Diosax wali munasiñanïtap uñachtʼayistu. Ukhamax ¡walja arunakamp yatichañat sipansa, jukʼa arunakampikiw kunjam Diosas uk sum qhanañcharakistu!

Bibliax Jehová Diosat akham sarakiwa: ‘israelan jachʼa qalapa’, ‘imantir qarqa’ ukat ‘imantasiña’ sasa (2 Samuel 23:3 NM; Salmo 18:2; Deuteronomio 32:4). ¿Kunsa Jehová Diosat ukanakax yatichistu? Kunjamtï wali chʼullqhi qarqaru imantasisax jarkʼaqastanxa, uka kikparakiw Diosax jarkʼaqistani.

Salmos libroxa, uñtasïwinakampi (metáforas) ukat kunamp kikpakisa (símiles) ukham qillqatawa, ukaxa Jehová Diosax kunjam Diosasa uk uñachtʼayañatakiwa. Salmo 84:11 jiskʼa tʼaqan Jehová Diosat akham siwa “Diosaw qhantʼayistu, imarakistu” sasa, kunattix Jupaw qhansa jakäwsa chʼamsa churistu ukat jarkʼaqarakistu. Maysa tuqitxa, Salmos librox akham sarakiwa: “Chhiqhanakaman chʼiwipar imantita” sasa. Kunjamtï chʼiwix lupin sinti naktʼanipan jarkʼaqistuxa, uka kikparakiw Jehová Diosax ‘amparampis’ jan ukax ‘chhiqhanakapan chʼiwiparus’ imantkistaspa ukhamwa jan walinakat jarkʼaqistu (Salmo 17:8; 36:7; 121:5; Isaías 51:16).

Kunsa Jesusat yatichistu

Biblianxa walja kutiw Jesusarux “Diosan Yuqapa” sasin uñtʼayi (Juan 1:34, MT; 3:16-18).  Jan cristianüpki ukanakatakixa, uk amuyañax wali chʼamawa. Diosax janiw jiwasjam jaqïkiti ni warminïkarakisa, janiw jiwasjam wawanïkaspati sapxiwa. Ukhamaxa, ¿kunjamsa uka arut amuyañäspa? Jïsa, chuymar purtʼkir uñachtʼäwiwa (figura retórica). Kujamtï mä awkix wawapampi wali sum apasixa uka kikparakiw Jehová Diosamp Jesusampix wali suma apasipxi, uk amuytʼañasatakiwa. Ukat Diosäpanwa Jesusax utjaraki, Diosaw juparux luratayna. Uka kikparakiw Adanax Diosan luratäsax “Diosan wawapänwa” sasirakixa (Lucas 3:38).

Diosan Apnaqäwipanxa Jesusax kuna luräwinakanisa uk qhanañchañatakixa, jupa pachpaw uñtasïwinakamp ukat kunans kikpaki ukanakamp yatichäna. Mä kutixa akham sänwa: “Nayax chiqpach uva alïkiristsa ukhamätwa, Awkixasti yapuchirïkaspasa ukhamarakiwa” sasa. Ukatsti, jumanakax uwasa alin laymipäpxtawa sasaw arkirinakaparux säna (Juan 15:1, 4). Uka uñachtʼäwimpixa, ¿kuna wakiskir tuqitsa qhanañchaskäna? Jïsa, arkirinakapaxa jakañatakisa ukat suma achu churañatakisa Jesusat janiw jithiqtapxañapäkänti, kunjamtï uwasa alix kʼullupat jan jaljtatäñapäki ukhama. Ukatwa akham säna: “Jumanakax jan nayampix janiw kuns lurapkasmati” sasa (Juan 15:5). Kunjamtï mä yapuchirix suma achunak apthapiñ suyixa, chiqpach cristianonakax suma achunaka jan ukax qullan ajayun luräwinakap uñachtʼayapxañapwa Jehová Diosax suyaraki (Juan 15:8).

Kunansa uñtasitäpxi uk sum amuytʼañäni

Chuymar purtʼkir uñachtʼäwi jan mayjtʼayañatakixa, kunansa uñtasitäpxi uk sum amuyañasawa. Ukatakix aka arunakat amuytʼañäni: “Uñisirimatix awtjatächixa, manqʼtʼayam; pharjatächisti, umtʼayam; uk lurasasti nina sankʼanakwa pʼiqipxarux qutuchta” (Romanos 12:20, MT). Nina sankʼanakwa pʼiqipxarux qutuchta sasaxa, ¿Pablox kamsañs munpachäna? ¿Chiqpach nina sankʼampi pʼiqir apxataña sañt munpachäna? Janiw ukhamäkiti. Uka arunakampix aka tuqit amuytʼayaskäna: nayra pachanakaxa, metal qala nina sankʼa taypir uchasaw suma mineral apsupxäna. Metalax umatatayataxa, suma mineralaw mistxirïna. Uka kikparakiwa, khuyaptʼayasiñ chuymampi jaqi masisar uñjañäni ukhaxa, suma chuymaniptayksnas ukhamarakïniwa.

Figuras retóricas sum amuyañaxa, janiw wali wakiskirinakaki yatichkistuti jan ukasti chuymasaruw purtʼarakistu. Amuytʼañataki: qullqi manunïñax wali llakiwa, juchaxa ukhamarakiw qullqi manump sasixa (Lucas 11:4, MT). Jehová Diosax juchanakasat ‘pampachistu’ ukat ‘qʼumacharakistu’ ukhaxa, janis juchanïxsna qʼumäxsnas ukhamawa, ukat juchanakasat jan irkatirïtap yatisaxa, ¡chuymas chuymaw jikxatastanxa! (Salmo 32:1, 2; Hechos 3:19.) Juchanakasax wila colorar uñtatäkchinisa, Jehová Diosax khunjam janqʼuruw tukuyäxa sarakistuwa, ¡uk yatiñax wal kusisiyarakistu! (Isaías 1:18.)

Figuras retóricas ukanakamp Diosan Arupax qillqatäki uka uñachtʼäwinakatxa, aka yatichäwin mä qawqhanakak uñjawaytanxa. Ukhamax jichhat uksarux Bibliat liytʼkasaxa, kamsañs muni ukat kunjamanakatsa yatichistu uk sum amuyañasawa. Ukham lurañäni ukhaxa, Qullan Qillqatanakat liytʼasax sum amuyxañäni ukat liytʼañas munkañarakïniwa.

[Qhanañchäwinaka]

[13 janan recuadropa]

Figuras retóricas, ukanakax ¿kunjamsa yanaptʼistu?

Figuras retóricas ukanakax wali askipuniwa. Kuna yatichäwinakatï jan amuyañjamäki uk sumpach amuyañatakiw yanaptʼistu. Uka uñachtʼawinakampix, mä yatichawitxa walja tuqinakatwa amuytʼaysna. Ukhamarak mä yatichäwi qhanstayañataki ukat kunjamatsa maynin chuymapar purtʼaspa ukatakiw yanaptʼistu.

[14 janan recuadropa]

¿Kawkïrinakasa uk amuyasmati?

FIGURA RETÓRICA: “Jumanakäpxtawa akapach jayuxa” (Mateo 5:13).

CHIQPACHÄKI: Jumanakäpxtawa (Jesusan arkirinakapawa).

JAN UÑJASKI: Jayuxa.

UKHAMAR UÑTASITÄPXIWA: Kunjamtï jayux wali wakiskirixa, ukhamarakiw arkirinakapax jaqinakar yanaptʼapxi.

YATICHÄWI: Jesusan arkirinakapax wiñay jakañ jikxatapxañapatakiw yanaptʼapxi.

[15 janan qhanañchäwipa]

“[Jehová] Tatituw awatirixaxa, janiw kunats tʼaqhiskäti.” (SALMO 23:1.)