1. ?Wafa nga Zoova yili e’n ti’n, ngue yɛ e kwla yo ɔ?

 WAFA nga Zoova yili e’n ti’n, sɛ e wiengu kun i klun jɔ’n, ɔ yo e fɛ. Sɛ sa yalɛ wie wo i su’n, ɔ yo e ya. Sa nga be ju e wiengu’m be su’n, wie liɛ’n, be nin a juman e su wie le. Sanngɛ, wafa nga be wun fa yo be’n, e kwla wun i wlɛ. (An kanngan Efɛzfuɛ Mun 5:1, 2 nun.) ?Kannzɛ Zoova yili e sɔ’n, ngue ti yɛ ɔ fata kɛ e nian e wun su ɔ? ?Wafa sɛ yɛ e kwla nian like nga Zoova yo’n su e yo wie ɔ?

2. ?Kɛ e wun ɲrɛnnɛn’n, wafa sɛ yɛ ɔ yo Zoova ɔ?

² Zoova seli kɛ cɛn wie lele’n, ɔ́ yó sran’m be ye naan be su wunman ɲrɛnnɛn kun. Klistfuɛ ng’ɔ kpali be sieli be ngunmin’n bé ɲán anannganman nguan ɲanmiɛn su lɔ. Yɛ Klist i “bua’m be wie’m” bé ɲán anannganman nguan asiɛ’n su wa. (Zan 10:16; 17:3; 1 Kor. 15:53) Sanngɛ, ɲrɛnnɛn nga e wun be kɛ é sé yɛ’n, Zoova wun be wlɛ. Laa’n, kɛ i sufuɛ’m bé wún be ɲrun Ezipti lɔ’n, ɔ yoli i ya. Biblu’n se kɛ: “Be ɲrɛnnɛn sɔ’n, ɔ kacili i bɔbɔ liɛ wie.” (Eza. 63:9) Kɛ afuɛ kpanngban sinnin mɔ  Zuifu’m bé kplán Ɲanmiɛn i sulɛ sua’n, be kpɔfuɛ’m be wlali be ɲin nglonglo. Kɛ be yoli sɔ’n, Zoova seli Zuifu mun kɛ: “Sran ng’ɔ kan amun’n, wuun w’a fɛ i sa w’a wɔ min nyin su.” (Zkr. 2:12) Bla ta’m be si be wa’m be aunnvuɛ. I wafa kunngba’n, Zoova si i sufuɛ’m be aunnvuɛ yɛ ɔ kunndɛ kɛ ɔ́ yó be ye. (Eza. 49:15) Maan e kusu e fa sa nga be ju e wiengu’m be su’n, e yo e liɛ. I liɛ’n, é klé kɛ e klo sran kɛ Zoova sa.​—Jue. 103:13, 14.

3. ?Ngue yɛ ɔ kle kɛ Zezi si aunnvuɛ ɔ?

³ Sa ng’ɔ o sran’m be su’n, be nun wie’m b’a juman Zezi su le. Sanngɛ, kɛ Zezi wunnin sa ng’ɔ o be su’n, ɔ fa yoli i liɛ. I blɛ su’n, like klefuɛ’m be laka sran mun. Kpɛkun, be kpɛ mmla keklekle mun naan sran’m be nanti su. Zezi wunnin kɛ sran’m be wunman be wun fɛ, yɛ be sro like klefuɛ sɔ mun. (Mat. 23:4; Mar. 7:1-5; Zan 7:13) Zezi liɛ’n, w’a sroman be. Yɛ w’a faman like nga be kle’n su. Sanngɛ, ɔ wunnin sa ng’ɔ o sran’m be su’n i wlɛ. Ɔ maan, kɛ ɔ “wunnin sran mun’n, be yoli i annvɔ, afin be ti afɛfuɛ yɛlɛ kɛ b’a bo je kɛ bua bɔ be lɛ-man sunianfuɛ’n sa.” (Mat. 9:36) Zezi niɛnnin i Si’n i ayeliɛ’n su. Yɛle kɛ ɔ kloli sran, yɛ sran’m be yoli i annvɔ.​—Jue. 103:8.

4. ?Kɛ Zezi wunnin sran mɔ be su fɛ’n, ngue yɛ ɔ yoli ɔ?

⁴ Zezi kloli sran mun kɛ i Si’n sa. Ɔ maan, kɛ ɔ wunnin kɛ be su fɛ’n, ɔ yoli be ye. Cɛn kun’n, ɔ nin i akoto’m be ko boli jasin fɛ’n i lika mmua kpa. Yɛ be fɛli. Ɔ maan, be kunndɛli kɛ bé kó ló wunmiɛn kan. Sanngɛ, kɛ Zezi wunnin sran kpanngban nga be bali’n, be yoli i annvɔ. Yɛ “ɔ boli be like klelɛ’n bo-ɔ, ɔ kleli be like kpanngban.”​—Mar. 6:30, 31, 34.

5, 6. ?Sɛ e waan é klé kɛ e klo sran kɛ Zoova sa’n, ngue yɛ ɔ fata kɛ e yo ɔ? An fa sunnzun ase kun yiyi nun. (An nian foto ng’ɔ o kan like suanlɛ’n bo i bo lɛ’n.)

⁵ ?Sɛ e waan é klé kɛ e klo sran kɛ Zoova sa’n, ngue yɛ ɔ fata kɛ e yo ɔ? Maan e fa sunnzun ase kun. Be flɛ aniaan gbanflɛn kun kɛ Alɛn. Aniaan oke kun o lɛ’n, ɔ kwlaman nanti, yɛ ɔ wunman ase kpa kun. Kɛ Alɛn buli aniaan oke’n i akunndan’n, i wla kpɛnnin ndɛ kun mɔ Zezi kannin’n su. Zezi seli kɛ: “Like nga an klo kɛ sran yo man amun’n, an yo i wunsu man be.” (Lik 6:31) Ɔ maan, Alɛn usɛli i wun kɛ: ‘?Ngue yɛ n kunndɛ kɛ n wiengu’m be yo man min ɔn? ?Nán balɔn yɛ n kunndɛ kɛ be nin min bo ɔ?’ Kusu, aniaan oke’n kwlaman nanti, yɛ ɔ kwlá boman balɔn. Ɔ maan, Alɛn usɛli i wun ekun kɛ: ‘?Sɛ min yɛle aniaan oke sɔ’n, ngue yɛ ń kúnndɛ kɛ min wiengu’m be yo be man min ɔn?’

⁶ Alɛn te yo gbanflɛn. Yɛ ɔ fɛman kɛ i niaan Klistfuɛ oke’n sa. Sanngɛ, ɔ bu afɛ ng’ɔ o aniaan oke’n su’n i akunndan. I sɔ’n ti’n, ɔ ko wunnin i wun. Kɛ bé kókó yalɛ’n, ɔ sieli i su i nuan bo kpa. Ɔ wa wunnin i wlɛ kɛ aniaan sɔ m’ɔ wunman ase kpa’n, ɔ kwlá kannganman Biblu’n nun. Kpɛkun, ɔ kwlá nantiman naan w’a ko bo jasin fɛ’n awloawlo’m be nun. Kɛ Alɛn wunnin sa ng’ɔ o aniaan su’n i wlɛ’n, ɔ kunndɛli kpa kɛ ɔ́ úkɛ i. E kwla yo kɛ Alɛn sa wie. Maan e fa sa nga be o aniaan’m be su’n, e yo e liɛ wie. I liɛ’n, é klé kɛ e klo sran kɛ Zoova sa.​—1 Kor. 12:26.

7. ?Ngue yɛ é yó naan y’a wun afɛ ng’ɔ o e niaan’m be su’n i wlɛ ɔ?

⁷ Sa wie’m be nin a juman e su le. Ɔ maan, kɛ sa sɔ’m be ju e wiengu kun su’n, wie liɛ’n, e wunman wafa ng’ɔ yo i’n i wlɛ. Aniaan wie’m be o lɛ’n, tukpacɛ’n yɛ ɔ kle  be yalɛ ɔ. Wie’m be ti oke. Wie’m be liɛ’n, be wla w’a bo be wun, annzɛ be koko dan. E niaan wie’m be kusu’n, ɲrɛnnɛn nga be kleli be laa’n, be te wun i su afɛ’n. Aniaan wie’m be ngunmin yɛ be ta be mma mun ɔn, annzɛ be osufuɛ wie fi suman Zoova. Afɛ’n wo e kwlakwla e su. Yɛ ɔ le sran kun nin i su afɛ. Sanngɛ, maan e kle kɛ e klo e niaan mun naan e kunndɛ kɛ é yó be ye. ?I lɛ’n nun’n, ngue yɛ e kwla yo ɔ? Like nga sran kun miɛn i wun’n, nɛ́n i kunngba’n yɛ sran uflɛ miɛn i wun ɔn. I sɔ’n ti’n, maan e sie e su e niaan’m be nuan bo. I liɛ’n, é sí like trele nga e kwla yo e man be’n. Wie liɛ’n, e kwla fa Ɲanmiɛn Ndɛ’n e fɔnvɔ aniaan’n. Annzɛ e kwla yo like wie e fa ti i wun ɲanman nun. Sɛ e yo sɔ’n, é klé kɛ e klo sran kɛ Zoova sa.​—An kanngan Rɔmfuɛ Mun 12:15, ɔ nin 1 Piɛr 3:8 be nun.

8. ?Ngue ti yɛ Zezi kwla yoli sran’m be ye ɔ?

⁸ Ɲanmiɛn Wa’n seli kɛ: “Nyanmiɛn bɔ like fi nun-mɛn i sin’n [...] ɔ yo be nga be si-man ye’n ɔ nin klunwifuɛ’m be ye.” (Lik 6:35) Zezi yoli sran’m be ye kɛ Ɲanmiɛn sa. ?Ngue ti yɛ ɔ kwla yoli sɔ ɔ? Yɛle kɛ ɔ buli wafa nga i ayeliɛ’n nin i nuan nun ndɛ’n, be kwla yo sran mun’n i akunndan. Cɛn kun’n, bla sa tɛtɛ yofuɛ kun wa toli Zezi. Ɔ sunnin, yɛ i ɲinmuɛn’n guali Zezi i ja’n su. Zezi wunnin kɛ bla sɔ’n i sa tɛtɛ’m be yoli i nsisɔ. Ɔ wunnin i wlɛ kɛ sɛ w’a siman bla sɔ’n i aunnvuɛ’n, bla’n i wla bó i wun dan. I sɔ’n ti’n, Zezi fɔnvɔli bla’n, yɛ ɔ yacili i wun sa cɛli i. Sa sɔ mɔ Zezi yoli’n, w’a yoman Farizifuɛ kun i fɛ. Sanngɛ, Zezi w’a kɛnmɛn i ndɛ tɛ.​—Lik 7:36-48.

9. ?Ngue yɛ é yó naan y’a yo sran’m be ye kɛ Ɲanmiɛn sa ɔ? An fa sunnzun ase kun yiyi nun.

⁹ ?Ngue yɛ é yó naan y’a yo sran’m be ye kɛ Ɲanmiɛn sa ɔ? Yɛle kɛ kwlaa naan y’a kan ndɛ annzɛ y’a yo like kun’n, maan e dun mmua bu wafa nga i sɔ’n yó sran mun’n i akunndan. I liɛ’n, e su loman sran ngasi. Akoto Pɔlu seli kɛ: “E Min’n i sran’n nin utre’n fata-man. Sanngɛ ɔ yo sran’m be kwlaa be kpa.” (2 Tim. 2:24) ?Wafa sɛ yɛ e kwla yo sran’m be kpa ɔ? Maan e fa sunnzun ase wie mun e nian. ?Sɛ junman su lɔ’n, e min’n dimɛn i junman’n i kpa’n, ngue yɛ é yó ɔ? ?Sɛ e niaan kun baman aɲia’m be bo w’a cɛ kpa naan cɛn kun ɔ ba’n, ngue ndɛ yɛ é kán klé i ɔ? ?Kɛ é bó jasin fɛ’n, sɛ e to sran kun naan ɔ se e kɛ ɔ ɲɛnmɛn i ti’n, ngue yɛ é yó ɔ? ?Sɛ e fali ajalɛ wie mun naan e yi’n usa e sa nga ti yɛ y’a boman su y’a klemɛn i’n, é tɛ́ i su amanniɛn su? Ɔ fata kɛ e bu wafa nga e nuan nun ndɛ’n kwla yo e wiengu mun’n, i akunndan. I liɛ’n, é wún ndɛ nga é kán’n, ɔ nin like nga é yó naan y’a kle kɛ e yo sran’m be kpa kɛ Zoova sa’n.​—An kanngan Nyanndra Mun 15:28 nun.

10, 11. ?Ngue yɛ é yó naan y’a yo ngwlɛlɛfuɛ kɛ Zoova sa ɔ? An fa sunnzun ase kun yiyi nun.

¹⁰ Zoova ti ngwlɛlɛfuɛ dan. Ɔ kwla si e ɲrun lɔ sa mun. E liɛ’n, e kwlá siman e ɲrun lɔ sa. Sanngɛ, e kwla yo ngwlɛlɛfuɛ. ?Ngue yɛ é yó naan y’a yo ngwlɛlɛfuɛ ɔ? Yɛle kɛ kwlaa naan y’a fa ajalɛ kun’n, maan e bu wafa nga ajalɛ sɔ’n i bo’n gúa mán e bɔbɔ annzɛ e wiengu mun’n, i akunndan. Izraɛlifuɛ’m b’a yoman sɔ. Kɛ bé yó sa tɛtɛ mun Zoova ɲrun’n, b’a buman wafa nga i bo’n gúa mán be’n i akunndan. Ninnge kpakpa kpanngban nga Zoova yo mannin be’n, b’a buman wie fi i akunndan. Moizi si kɛ Izraɛlifuɛ’m be su siman ye. I sɔ’n ti’n, ɔ seli be  kɛ: “Izraɛlfuɛ’m be di ngwlɛlɛ’n i yalɛ, be lɛman akunndan fi. Sɛ ɔ ti kɛ be si ngwlɛlɛ’n wuun bé fá sunnzun ase bé wún sa ng’ɔ́ wá jú’n.”​—Mml. 31:29, 30; 32:28, 29.

¹¹ Sɛ e waan é yó ngwlɛlɛfuɛ kɛ Ɲanmiɛn sa’n, ɔ fata kɛ e bu wafa nga e ajalɛ’m be bo’n gúa’n i akunndan. Wienun ɔn, y’a bo soman. Blɛ sɔ’n nun’n, maan e wun i wlɛ kɛ klolɛ’n ti dan. Ɔ maan, sɛ y’a nianman e wun su’n, é yó sa sukusuku. I sɔ’n ti’n, maan e yo ngwlɛlɛfuɛ, yɛ e nian e wun su naan e nin Zoova e afiɛn’n w’a saciman. Maan e nanti Zoova i afɔtuɛ nga su. I waan: “Sran ng’ɔ ti ngwlɛlɛfuɛ’n, kɛ ɔ wun kɛ ndɛ tɛ wie su ba’n, kpɛkuun w’a cuɛn i wun w’a yi i ja. Sanngɛ be nga be bɔbɔ be kwlá uka-man be wun’n be liɛ’n, be ko kuku be wun yi nun, kpɛkuun b’a wun i nuan sa fiaan.”​—Nya. 22:3.

12. ?Ngue ti yɛ ɔ fata kɛ e nian e wun su naan y’a buman akunndan tɛ ɔ?

¹² Ngwlɛlɛfuɛ’n niɛn i wun su naan w’a buman akunndan tɛ. Akunndan nga e bu’n, i su sa yɛ e yo ɔ. Sɛ e bu akunndan tɛ’n, é yó sa tɛ. Sɛ e bu akunndan kpa’n, e liɛ yó ye. Akunndan nga e bu’n, ɔ kwla yo kɛ sin sa. E fa sin e tɔn aliɛ. Sanngɛ, sɛ y’a nianman e wun su’n, sin’n kwla yra e sua nun ninnnge mun, annzɛ ɔ kwla kun e. I wafa kunngba’n, sɛ e bu Zoova i su like mɔ e suan’n i akunndan’n, ɔ ti kpa. Sanngɛ, sɛ bla nin bian kunndɛlɛ’n, annzɛ sa sukusuku’m be yolɛ’n i akunndan yɛ e bu’n, ɔ cɛman naan y’a yo i sɔ sa tɛtɛ mun. Kpɛkun, e nin Zoova e afiɛn’n kwla saci.​—An kanngan Zak 1:14, 15 nun.

13. ?Akunndan benin yɛ Ɛvu buli ɔ?

¹³ Maan e fa Ɛvu i wun ndɛ’n e nian. Zoova seli Adam nin Ɛvu kɛ nán be di “sa kpa’n nin sa tɛ’n be silɛ waka’n i mma liɛ’n.” (Bob. 2:16, 17) Sanngɛ, Satan seli Ɛvu kɛ: “Amun su wu-man. Nyanmiɛn bɔbɔ si kɛ cɛn nga amun di’n, amun nyin tí. Amún yó kɛ i bɔbɔ sa, amún sí sa kpa’n nin sa tɛ’n.” Ɛvu buli Satan i ndɛ sɔ’n i akunndan. Ɔ buli i kɛ sɛ ɔ si sa kpa’n nin sa tɛ’n, i liɛ’n yó ye dan. Akunndan sɔ mɔ Ɛvu buli’n ti’n, kɛ ɔ “nian waka nin-ɔn, i mma’m be yo nyɛnmɛn. Ɔ wun kɛ bé wá yó fɛ naan be man sran ngwlɛlɛ-ɔ ɔ yo ye.” ?Wafa sɛ yɛ i bo’n gua mannin Ɛvu ɔ? Biblu’n se kɛ: “Yɛ ɔ́ tí wie dí-ɔ, yɛ ɔ́ fá wie mɛ́n i wun b’ɔ o i wun lɛ nin-ɔn, yɛ i kusu ɔ́ dí wie-ɔ.” (Bob. 3:1-6) Nanwlɛ, sa kpa’n nin sa tɛ’n be silɛ’n i akunndan mɔ Ɛvu buli’n, w’a yoman akunndan kpa. Kɛ i wun dili waka’n i mma wie’n, i ti yɛ “sa tɛ yolɛ’n bali mɛn nun-ɔn, yɛ sa tɛ sɔ’n ti yɛ maan wie’n bali-ɔ.”​—Rɔm. 5:12.

14. ?Ndɛ benin yɛ Biblu’n kan mɔ sɛ e nanti su’n, e su yoman sa tɛ ɔ?

 ¹⁴ Nán bian yɛ Ɛvu kunndɛli ɔ. Sanngɛ kusu’n, Zezi wla e su nun kɛ nán e bu bian nin bla kunndɛlɛ’n i akunndan. Ɔ seli kɛ: “Sran kwlaa ng’ɔ wun bla kun b’ɔ bu i kunndɛlɛ akunndan i anwlɛn nun’n, wuun w’a kunndɛ bla sɔ’n.” (Mat. 5:28) Asa ekun’n, Pɔlu seli kɛ: “Nán an bu like nga klɔ sran i konvi sɔ i’n i akunndan kɛ amún yó.”​—Rɔm. 13:14.

15. (a) ?Ngue yɛ ɔ fata kɛ e akunndan’n tran su ɔ? (b) ?Yɛ ngue ti yɛ ɔ fata kɛ e yo sɔ ɔ?

¹⁵ Biblu’n se ekun kɛ nán e kunndɛ kɛ é yó aɲanbeunfuɛ. Sanngɛ, maan e akunndan’n tran Ɲanmiɛn klun sa yolɛ’n su. Afin kannzɛ sran kun ɲɛn i wun sɛ’n, sanngɛ i sika’n kwlá sɛsɛmɛn i. (Nya. 18:11) Zezi kleli kɛ, sɛ sran kun kunndɛ kɛ ɔ́ ɲɛ́n i wun naan ɔ yoman Ɲanmiɛn i klun sa’n, nn ɔ ti sinnglinfuɛ. Afin “ɔ lɛ-man Nyanmiɛn ninnge’m be wie” fi. (Lik 12:16-21) Kɛ e kunndɛ “Nyanmiɛn ninnge’m be wie” mɔ e yo i klun sa’n, i klun jɔ e wun. Kpɛkun, e bɔbɔ e klun jɔ wie. (Mat. 6:20; Nya. 27:11) Sɛ e nin Zoova e afiɛn’n mantan kpa’n, ɔ ti kpa tra aɲanbeun ninnge’n kwlaa.

16. ?Ngue yɛ e kwla yo naan y’a kokoman kun ɔn?

¹⁶ Sɛ e kunndɛ kɛ é yó aɲanbeunfuɛ mɛn nga nun’n, é kókó cɛn kwlakwla. (Mat. 6:19) Zezi kleli kɛ “mɛn’n nun ninnge’n i ngokoɛ’n nin anyanbeun’n i klolɛ’n” ti’n, sran wie’m be kwlá yoman Ɲanmiɛn i klun sa’n. (Mat. 13:18, 19, 22) Sran wie’m be liɛ’n, be koko cɛn kwlakwla. Be bu i kɛ sa tɛ wie ɲán be. Sanngɛ, sɛ e koko dan’n, e kwla tɔ tukpacɛ. Wie liɛ bɔbɔ’n, e kwla yaci Zoova i su lafilɛ. I sɔ’n ti’n, maan e fa e wla’n e guɛ i Zoova su. Biblu’n se kɛ: “Ngokoɛ’n ɔ yi sran ase. Ndɛ fɛ’n ɔ wla sran fanngan.” (Nya. 12:25) Sɛ sa wie ti’n, e koko’n, maan e bo su kle e wiengu Zoova sufuɛ kun m’ɔ si e kpa’n. Ɔ kwla yo e si, annzɛ e nin’n, annzɛ e wun’n annzɛ e yi’n, annzɛ e janvuɛ kpa kun. Be liɛ’n, be kwla wla e fanngan kɛ e fa e wla’n guɛ i Zoova su. Kpɛkun, be kwla suan e bo naan y’a kokoman kun.

17. ?Ngue yɛ Zoova kwla yo naan y’a kokoman kun ɔn?

¹⁷ Sa nga ti yɛ e koko’n, Zoova si i kpa. Yɛ ɔ kwla yo e ye. I sɔ’n ti, Pɔlu seli kɛ: “Nán amun koko sa fi su, sanngɛ sa’n kwlaa nun nin like kwlaa ng’ɔ mian amun’n, an kan kle Nyanmiɛn, an srɛ i, an jran su kpa, yɛ an lɛ i ase. Yɛ ɔ maan amun wun jɔ́ amun fɔuun, amun su wun-man sa ti bɔ amun wun jɔ amun fɔuun sɔ’n i bo mlɔnmlɔn. Aunjuɛ sɔ’n maan amun wla su bo-man, yɛ amun akunndan su sanngan-man sran wunmuan bɔ amun nin Krist-Jésus ti’n ti.” (Fil. 4:6, 7) Zoova kwla sin sran wie’m be lika naan be wla e fanngan naan y’a su i titi. Sran sɔ mun yɛle e niaan Klistfuɛ mun, nin asɔnun kpɛnngbɛn mun, nin sran kpa nanwlɛfuɛ m’ɔ si ngwlɛlɛ’n, nin anzi mun, nin Zezi.

18. ?Kɛ mɔ e kwla wun wafa nga e wiengu’m be wun yo be’n i wlɛ ti’n, ngue yɛ e kwla yo ɔ?

¹⁸ Like suanlɛ nga nun’n, e wunnin kɛ e kwla wun wafa nga e wiengu’m be wun yo be’n i wlɛ. Ɔ maan, e kwla klo sran kɛ Zoova sa. Yɛle kɛ, e kwla fa be su sa mun e yo e liɛ. (Jue. 104:31; 1 Zan 4:8) I sɔ’n ti’n, maan e klo sran yɛ e yo e wiengu’m be ye. Maan e bu wafa nga ajalɛ nga e fa be’n, be bo’n gúa’n i akunndan. Yɛ maan e yaci kokolɛ’n. Sɛ e yo sɔ’n, e klun jɔ́. Asa ekun’n, maan e bu like nga e wla o su kɛ é ɲɛ́n i’n, i akunndan. Kpɛkun’n, maan e mian e ɲin e nian Ɲanmiɛn i nzuɛn’n su.​—Rɔm. 12:12.