1, 2. Ni shani fintu Satana abomfeshe akayofi no bulwele ukwesha ukutoba bumpomfu bwa kwa Yobo?

 UMWAUME Yobo afwile ukupendelwa pali abo abaipakishe ubumi bwa nsansa ubwa lupwa. Baibolo imwita ukuti “ali mukulu ukucila bonse abana ba ku Kabanga.” Akwete abana baume 7 na bana banakashi batatu, abana 10 bonse pamo. Na kabili alikwete umo alemwena pa kupayanishisha ulupwa lwakwe. Icacindamishe cali ca kuti, aletungulula imibombele ya ku mupashi kabili aali uwayangwako ku fyo imibele ya bana bakwe yali pa ntanshi ya kwa Yehova. Ici conse calengele ukuti ulu lupwa lube ulwaikatana sana kabili ulwa nsansa.—Yobo 1:1-5.

² Imibele intu Yobo alimo, Satana umulwani mukalamba uwa kwa Yehova Lesa aalemona. Satana, uyo lyonse afwaya inshila sha kutobelamo bumpomfu bwa babomfi ba kwa Lesa, asanshile Yobo ukupitila mu konaula ulupwa lwakwe ulwa nsansa. Lyene, “aileuma Yobo ku fipute fyabipa ukufuma ku nyantilo ya lukasa lwakwe no kufika pa kati ka mutwe.” Pa kucite fyo Satana alesubila ukubomfya akayofi no bulwele ku kutoba bumpomfu bwa kwa Yobo.—Yobo 2:6, 7.

3. Finshi fyali ifya kwishibilako ubulwele bwa kwa Yobo?

³ Baibolo taipeela ishina lya bulwele ubo Yobo aleculako. Nangu ni fyo, ilatupeelako ifya kwishibilako. Umubili wakwe wafwele imititi, kabili inkanda yakwe yaleyambala no kufukuluka. Umupu wa mu kanwa ka kwa Yobo walenunka, no mubili wakwe walenunka pipi. Alecushiwa ku bukali. (Yobo 7:5; 19:17; 30:17, 30) Mu kushikitika  Yobo aikele mu mito no kuipala ku ciinga. (Yobo 2:8) Ukumumona caleleto bulanda icine cine!

4. Cinshi cintu ulupwa ululi lonse limo limo lupitamo?

⁴ Nga ni we wacushiwe ku bulwele bwabipishe fyo nga wacitile shani? Ilelo, Satana tapama ababomfi ba kwa Lesa ku bulwele nga fintu acitile kuli Yobo. Nalyo line, pa mulandu wa kukaanapwililika kwa buntunse, ukutitikishiwa kwa mu bumi bwa cila kasuba, ne mibele twikalamo iyo ileya ilebipilako, tuli no kucenekela ukuti limo limo, umo mu lupwa kuti alwala. Te mulandu na fintu twingabombapo pa kucingilila amalwele, ifwe bonse kuti twalwala, nangu line banono fye e bengalwala ukufika ku fintu Yobo alwele. Lintu ubulwele bwasansa aba mu ŋanda yesu, kuti bwaba bwafya ubwine bwine. Lekeni kanshi tumone fintu Baibolo itwaafwa ukubomba no yu mulwani wa mutundu wa muntu uwateka abantu imfine.—Lukala Milandu 9:11; 2 Timote 3:16.

5. Ni shani fintu aba mu lupwa ilingi line bankulako lintu kwaba ubulwele bwa pa nshita inono?

⁵ Ukupumfyanishiwa kwa mibombele iyo twabelesha mu bumi, lyonse cilaba icayafya, te mulandu ne cilengele uko kupumfyanya, kabili cilaba icayafya ukucilisha nga ukupumfyanishiwa kwalengwa ku kulwala kwatantalila. Nangu fye bulwele bwa pa kashita akepi bufwaya ukuiteulula, ifya kuinashisha, no kuipusula. Aba mu lupwa abali no butuntulu busuma kuti pambi bakabila ukunashako icongo pa kuti umulwele aletushako. Kuti bafwaikwa ukukanacitako ifintu fimo. Nalyo line, mu ndupwe shingi nangu fye bana abanono balomfwilako icililishi umwana munabo nelyo umufyashi uulwele, nangu cingatila pa tushita tumo kuti bakabila ukucinkulwako ukuba aba kulangulukilako. (Abena Kolose 3:12) Nga cili kulwala fye kwa pa nshita inono, ilingi line ulupwa lulaiteyanya ukubombela pa cilekabilwa. Na  kuba, uwa mu lupwa umo umo kuti afwaya ukuti bengamulangulukilako mu nshila imo ine ilyo akalwala.—Mateo 7:12.

6. Kwankulako nshi limo limo ukumoneka nga umo mu lupwa apumwa no bulwele bwabipisha, ubwa pa nshita yalepa?

⁶ Ni shani, nangu ni fyo, nga ca kuti ukulwala kuli ukwabipisha kabili ukupumfyanya uko kuleleta kuli ukukalamba kabili ukwatantalila? Ku ca kumwenako, ni shani nga umo mu lupwa anashiwa pa mulandu wa lupumo, ukulemanikwa no bulwele bwa Alzheimer, nelyo ukupokwa maka ku kulwala kumo? Nelyo ni shani nga ca kuti uwa mu lupwa alecushiwa ku bulwele bwa muntontonkanya, pamo nga ukufulunganishiwa kwa muntontonkanya? Icicitika mu kubalilapo fye ciba kwikatilwe nkumbu—ubulanda pa mulandu wa kuti uo twatemwa alecula sana. Nangu cibe fyo, pa bulanda kuti nalimo pakonka ukwankulako kumbi. Ilyo aba mu lupwa basanga ukuti cabambukila sana no buntungwa bwabo bwacepa ku mulandu wa bulwele bwa muntu umo, kuti pambi bafiitwa. Kuti balatwishika abati: “Mulandu nshi cilecitikile fi kuli ine?”

7. Ni shani fintu umukashi wa kwa Yobo ayankwileko ku kulwala kwa kwa Yobo, kabili mu kumonekesha cinshi cintu alabile?

⁷ Icintu capalako cilemoneka kwati e caleshunda mu muntontonkanya wa mukashi wa kwa Yobo. Ibukisho kuti, aali kale kale napita mu kulufya abana bakwe. Ilyo uto tulanda twalemoneka, ukwabulo kutwishika panono  panono aleya alecililako ukupelenganishiwa. Mu kupelako, ilyo alemona umulume wakwe uyo inshita imo uwali uwacincila kabili uwabilingana uko alecushiwa no bulwele bwatapata, ubwa kuselausha, alemoneko kuti alilabile ku cacilile ukucindama pa tuyofi tonse—ne co cali kwampana kuntu wene no mulume wakwe bakwete na Lesa. Baibolo itila: “E lyo umukashi [wa kwa Yobo] atile kuli wene, Bushe mucili mulekoselela muli bumpomfu bwenu? tukeni Lesa, no kufwa.”—Yobo 2:9.

8. Lintu umo mu lupwa alwalisha, lilembo nshi lingaafwa aba mu lupwa bambi ukuba ne mimwene yalinga?

⁸ Abengi balayumfwa ukupumfyanishiwa, nelyo fye ukukalifiwa, lintu ubumi bwabo bwayalulwa sana ku bulwele bwa muntu umbi. Nalyo line, Umwina Kristu uwingapelulula pali iyo mibele alingile ukwiluka kwi pele pele ukuti ici cimupeela ishuko lya mu nshita ilya kulangisha bucine bwa kutemwa kuntu akwata. Ukutemwa kwa cine ‘kwaba ukwatekanya, kabili ukucite congwe . . . kabili ukushiifwaila ifya kuko . . . kushipikisha fyonse, kutetekela fyonse, kucetekela fyonse, kushishimisha fyonse.’ (1 Abena Korinti 13:4-7) Ukucila ukusuminisha ukuyumfwa kwa kufuupula ukuti e ko kwandatile, kanshi, calikatama ukuti tuleesha apapela amaka yesu ukukushinshibika.—Amapinda 3:21.

9. Kwebekesha nshi kwingafwilisha ulupwa mu nshila ya ku mupashi na mu nkuntu nga umo mu lupwa nalwala icabipisha?

⁹ Cinshi cingacitwa pa kucingilila ubusuma bwa ku mupashi no bwa mu nkuntu ubwa lupwa lintu umo uwa muli bene alwala icabipisha? Kwena, ukulwala kumo na kumo kufwaya ukusakamanwa no kundapwa mu nshila ya kuko, kabili tacingabe calinga muli luno lupapulo ukulumbilisha inshila ishili shonse isha fya cipatala nelyo isha kusakamaninamo umulwele pa ŋanda. Nangu ni fyo, mu nshila ya ku mupashi, Yehova “atungilila bonse abalewa.” (Ilumbo 145:14) Imfumu Davidi yalembele ukuti: “Alishuka uwangwo mulanda no mubusu!  mu bushiku bwa bubi Yehova akamupususha. Yehova akamubaka no kumusungo wa mweo . . . Yehova amutungilila pa busanshi bwa kutembuka.” (Ilumbo 41:1-3) Yehova alabakilila ababomfi bakwe ukutwalilila abomi lwa ku mupashi, nangu fye ni lintu lwa mu nkuntu baleeshiwa ukucila pa maka yabo. (2 Abena Korinti 4:7) Aba mu ndupwa abengi abalolenkana no kulwala mu cinshingwa-ŋanda cabo balibomfyako amashiwi ya kwa kemba wa malumbo aya kuti: “Nalengwo bulanda apakalamba, mwe Yehova; nengeni ukuba no mweo umwabele cebo cenu.”—Ilumbo 119:107.

10, 11. (a) Cinshi cakatama sana pa kuti ulupwa lwingatunguluka mu kubomba no bulwele? (b) Ni shani fintu umwanakashi umo abombele no bulwele bwa mulume wakwe?

¹⁰ “Umutima wa muntu umufiikilila mu bulwele bwakwe, lelo umutima uwatompoka n’ ani engashipikishako?,” e fisosa ipinda lya mu Baibolo. (Amapinda 18:14) Impumo kuti yacusha umupashi wa lupwa pamo pene no “mutima wa muntu.” Lelo, “umutima uwatekanya mweo wa mubili.” (Amapinda 14:30) Nampo nga ulupwa luli no kubomba mu kutunguluka no kulwala kwabipisha nelyo bali no kufilwa cashintilila maka maka pa mibele ya mutima, nelyo umupashi, wa ulo lupwa.—Linganyako Amapinda 17:22.

¹¹ Umwanakashi umo uwa Bwina Kristu ashipikishe ukumona umulume wakwe alemanikwa ku lupumo imyaka fye 6 pa numa ya kuupana kwabo. Aibukishe ati: “Imilandile ya mulume wandi yalyambukilweko icabipisha, kabili caishileba icakosa nga nshi ukulanshanya nankwe. Ukukanshika kwa ku muntontonkanya ukwa kwesha ukumfwa fintu alelwisha ukulanda kwali ukukalamba.” Elenganya na kabili, ukushikitika no kukalifiwa fintu umulume afwile alepitamo. Cinshi cintu aba baupana bacitile? Nangu cingatila baikele ukutali no  kwali icilonganino ca Bwina Kristu, nkashi acitile apapelele amaka yakwe ukuba uwakosa lwa ku mupashi ukupitila mu kutwalilila ukwendela pamo ne fyebo fya ndakai ifya kuteyanya pamo no kupayanya kwa ca kulya ca ku mupashi ukwaba muli bamagazini ba Ulupungu lwa kwa Kalinda na Loleni! Ici camupeele ubukose bwa ku mupashi ubwa kusakamaninamo umulume wakwe ukufikila lintu afwile imyaka ine pa numa.

12. Nge fyo cimwenwe kuli Yobo, umulwele inshita shimo cinshi cintu alenga?

¹² Kuli Yobo cali ni wene umwine, uwalecushiwa, e watwalilile ukuba uwashangila. “Ubusuma tupokelela kuli Lesa; bushe te kuti tupokelele no bubi?” e fyo aipwishe umukashi wakwe. (Yobo 2:10) E mulandu wine umusambi Yakobo pa numa aloseeshe kuli Yobo nge ca kumwenako capulamo mu kulanga ukutekanya no kushishimisha! Pali Yakobo 5:11 tubelengapo ukuti: “Mwalyumfwo kushipikisha kwa kwa Yobo, kabili mwalimwene ukupanga kwa kwa Shikulu, kwa kuti Shikulu wa luse ulwingi kabili wa congwe.” Mu kupalako ilelo, mu milandu iingi imibele ya mutima iya kushipa iya umo uwa mu lupwa uwalwala yalyafwilisha bambi mu cinshingwa-ŋanda ukusungilila imimwene yashininkishiwa.

13. Kulinganya kwa musango nshi uko ulupwa ululepita mu kulwalika kwabipisha lushilingile ukucita?

¹³ Abengi abaasakamanapo umulwele mu lupwa balasumina ukuti pa kutendeka lyonse fye aba mu lupwa cilabakosela ukulolenkana ne cilecitika. Na kabili balondololo kuti icacindama sana ciba ni nshila umo alemwenamo icimuponene. Ukwaluka no kuteuluka mu mibombele ya ba mu ŋanda kuti fyayafya pa kubala. Lelo nga ca kuti umuntu mu cituntulu abombesha, kuti ateulukila kuli yo mibele ipya. Mu kucite fyo, calicindama ukuti twilalinganya iciletucitikila kuli bambi abashilelwalika mu lupwa lwabo, ukutontonkanyo kuti ubumi bwabo buliko eyefilya no kuti ‘umulinganya tapali!’ Mu  cituntulu, takwaba nangu umo mu cine cine uwaishiba ifisendo ifyo bambi bakwata. Abena Kristu bonse basansamushiwa na mashiwi ya kwa Yesu aya kuti: “Iseni kuli ine, bonse mwe bacucutika kabili abafinwa, na ine nalamupeelo kutusha.”—Mateo 11:28.

14. Ni shani ifyo ifili no kubombelwapo intanshi fili no kwimikwa?

¹⁴ Ilyo balolenkana no kulwala kwabipisha, kuti cawama ulupwa ukwibukisha amashiwi yapuutwamo aya kuti: “Ukuli abapanda amano abengi amapange yaleminina.” (Amapinda 15:22) Bushe aba mu lupwa kuti bakumana capamo ku kulanshanya imibele iilengelwe no bulwele? Mu kushininkisha kuti cawama ukucite fyo mu kubamo ipepo no kwalukila ku Cebo ca kwa Lesa ku kutungululwa. (Ilumbo 25:4) Cinshi cilingile ukulangulukwapo mu kulanshanya kwa musango yo? Kwena, kulingile ukubako ukupingulapo kwa fya miti ya cipatala, ifya ndalama, ne fya mu lupwa. Nani akulatensha umulwele? Ni shani fintu ulupwa lwingabombela pamo ukulatungilila uko kutensha? Ni shani fintu ukutantika ukucitilwe kuli no kwambukila umo na umo uwa mu lupwa? Bushe ukukabila kwa ku mupashi ukwa uyo uletensha umulwele kukasakamanwa shani?

15. Kwaafwa nshi kuntu Yehova apeela ku ndupwa abali no ulelwala icabipisha?

¹⁵ Ukupepa mu mukoosha ukufwaya ubutungulushi bwa kwa Yehova, ukwetetula pa Cebo cakwe, na mu bukose ukukonka inshila intu Baibolo ilangilila ilingi line mulafuma mapaalo ayo tushaenekele. Te lyonse twingenekela ubulwele bwa umo mu lupwa uulelwala ukunakako. Lelo ukushintilila pali Yehova lyonse kutungulula ku fya kufumamo fyawamisha mu mibele iili yonse. (Ilumbo 55:22) Kemba wa malumbo alembele ati: “Uluse lwenu lwantungilila, mwe Yehova; pa kuba ayengi muli ine  amatontonkanyo ya kunsakamika, ifya kusansamusha fyenu finengo kupekwa.”—Ilumbo 94:18, 19; mona kabili Ilumbo 63:6-8.

16, 17. Fishinka nshi fingalandwa pa kulanshanya na bana banono pa bulwele bwa mwana munabo?

¹⁶ Ubulwele bwabipisha kuti bwaleta amafya ku bana mu lupwa. Calicindama ku bafyashi ukwaafwa abana ukumfwikisha ifintu ifyo nomba filekabilo kulacitwa e lyo na cintu bengalacita ku kwafwilishako. Nga ca kuti uulwele mwana umunono, abana banankwe bafwile ukwaafwiwa ukumfwikisho kuti ukusakamana ukukalamba uko muletensha umulwele takulepilibulo kuti abana bambi tamubatemenwe. Mu cifulo ca kusuminisho kuti kubeko ukufiitwa nelyo ukucimfyanya, abafyashi kuti baafwa abana bambi ukupangako ukukakililwa pamo kuli umo no munankwe no kuba ne citemwishi ca cine cine ilyo balebombela pamo mu kucimfya imibele iyo ilengelwe no bulwele.

¹⁷ Abana banono ilingi bakaankulako bwangu nga abafyashi balanda mu nshila ileyambukila ukuyumfwa kwabo ukucila ukulondolola kwalepesha nelyo ukwapikana ukwa fintu ubulwele buli. E co kuti mwabatubulwilako panono pa lwa cintu umo mu lupwa alepitamo. Nga ca kuti abana abali no butuntulu busuma bamona fintu ukulwala kucilikila umulwele ku kukaanacitako ifintu ifingi ifyo bene bacita fye mu kwanguka, mu kupalishako bakacilapo kukwata “[icitemwishi ca, NW] aba bwananyina” no kuba “aba mitima ya nkumbu.”—1 Petro 3:8.

18. Ni shani fintu abana abakulileko bengaafwiwa ukumfwikisha amafya ayalengelwe no bulwele, kabili ni shani fintu ici cingabanonsha?

¹⁸ Abana abakulileko balingile ukwafwiwa ukwiluko kuti palipo imibele iyayafya kabili ilefwaya uuli onse mu lupwa ukuipusula. Apo kuli indalama sha kulipila badokota ne sha kulipila pa miti, pambi tacingacitikako  ukuti abafyashi balepeela abana bambi fintu bengatemwa ukubapeela. Bushe abana bali no kubipilwa pali ici no kuyumfwo kuti balepusulwa? Nelyo bushe bakomfwikisha icilecitika no kuitemenwa ku kuipusula ukwingakabilwa? Ifingi fyashintilila pa nshila umulandu baulandilamo no mupashi uulekoseleshiwa mu lupwa. Mu cituntulu, mu ndupwa ishingi ubulwele bwa umo mu lupwa bwalyafwako ukukansha abana ukukonka ukufunda kwa kwa Paulo ukwa kuti: “Mwicita cintu mu kuisakamana nangu ni ku matutumuko, lelo mu kupetama mutunge abanenu ukuba abacila imwe bene; mwiba abalolekesha ifya imwe bene, lelo abalolekesha ne fya banenu.”—Abena Filipi 2:3, 4.

19, 20. (a) Kushingamwa nshi imitwe ya ndupwa bakwata lintu umo mu lupwa alwele? (b) Nangu cingatila Baibolo tayaba citabo ica kusambililamo ifya miti, ni mu nshila nshi itungulula pa fya kubomba na malwele?

¹⁹ Abena Kristu bashikatala tabakaana ukundapwa kulila fye ukundapa takulepusana ne funde lya kwa Lesa. Lintu umo mu lupwa lwabo alwala, balacincila ukufwaya ukwaafwa ukwilululako uulecushiwa ku kucula. Nalyo line kuti pambi kwabako imimwene ilwishanya pa kati ka baishibisha ifya kupimapima iifwile ukupimununwa. Mu kulundapo, mu myaka ya nomba line kuliko amalwele yapya ne ntenda ifimoneke, kabili ubwingi ubwa fyene, takuli inshila yapokelelwa mu cinkumbawile iya kufyundapilamo. Nangu fye kupima kwalungikwa inshita shimo kulaba ukwayafya ukukusanga. Cinshi, lyene, cintu Umwina Kristu alingile ukucita?

²⁰ Nangu cingatila kalemba wa Baibolo umo aali ni shiŋanga kabili umutumwa Paulo apeele ukupanda amano kwa fya miti ukwa kwaafwa kuli cibusa wakwe Timote, Amalembo yaba ca kutungulula mu mibele isuma na lwa ku mupashi, te ca kutungulula ca mu fya miti. (Abena Kolose 4:14; 1 Timote 5:23) E ico, mu milandu ya fya  kundapa, imitwe ya ndupwa iya Bwina Kristu balingile ukupingulapo mu kushikatala pa lwabo abene. Nakalimo kuti pambi bayumfwa ukuti balekabila ukukwata ukucila pa mimwene imo iya baishibisha. (Linganyako Amapinda 18:17.) Mu cine cine bakafwaila uulwele mu lupwa lwabo ukwaafwa kwawamisha, kabili abengi bafwaisha uko kwaafwa kuli badokota. Bamo bayumfwa ukwangukililwa ukubomfya inshila sha kundapa isha kusengulwila. Uko na ko kupingulapo kwa pa lwabo. Nalyo line, ilyo balebomba na mafya ya fya bumi, Abena Kristu tabalaba ukuleka ‘icebo ca kwa Lesa ukube nyali ku makasa yabo kabili ulubuuto ku nshila yabo.’ (Ilumbo 119:105) Batwalilila ukukonka ifya kutungulula ifyatantikwa muli Baibolo. (Esaya 55:8, 9) Muli fyo, balasengauka inshila sha kupiminamo amalwele ishakwatamo ukupupe mipashi, kabili balasengauka ukundapa uko  kutobe fishinte fya Baibolo.—Ilumbo 36:9; Imilimo 15:28, 29; Ukusokolola 21:8.

21, 22. Ni shani fintu umwanakashi umo uwa ku Asia apelulwile pa cishinte cimo ica mu Baibolo, kabili ni shani fintu ukupingulapo uko apingwilepo kwabelele ukwalingana ne mibele intu aalimo?

²¹ Languluka umulandu wa mukashana uwa ku Asia. Papitile fye inshita inono pa numa ya kutendeka ukwishiba pa lwa Baibolo pa mulandu wa kusambilila na umo uwa Nte sha kwa Yehova, afyele umwana umwanakashi ilyo imyeshi yali tailakumana uwafinine fye amagramu 1,470. Uyu mwanakashi aali no bulanda icine cine lintu dokota amwebele ukuti umwana aali no kupukuta no kuti tali na kwenda. Amupandile amano ukuti akapeele umwana ku ŋanda ya kusungilako. Umulume wakwe taishibe ica kucita pali uyu mulandu. Ni kwi kuntu aali no kuya?

²² Atila: “Ndeibukisha ukusambilila muli Baibolo ukuti ‘abana baume cikwatwa icafuma kuli Yehova; ubufyashi bwa mwi fumo e cilambu apeela.’” (Ilumbo 127:3) Apingwilepo ukusenda ici “cikwatwa” ku ŋanda no kumusakamana. Pa kutendeka ifintu fyalyafishe, lelo mu kuba no kwaafwa kwa ba bwananyina ba Bwina Kristu mu cilonganino ca cikaya ica Nte sha kwa Yehova, uyu mwanakashi aali na maka ya kutunguluka no kupayanishisha umwana ukwafwilisha kwaibela ukwalekabilwa. Imyaka 12 pa numa, umwana aleya ku kulongana ku Ŋanda ya Bufumu no kulaipakisha ukuba na bacaice bambi kulya. Nyina alandapo ati: “Ndi uwa kutootela nga nshi ukuti ifishinte fya Baibolo fyalinseseshe ku kucite calungama. Baibolo yalinjafwile ukusungilila kampingu wasanguluka pa ntanshi ya kwa Yehova Lesa no kukanaba no kulanguluka uko nali no kwisaba na ko ubumi bwandi bonse.”

23. Kusansamusha nshi kuntu Baibolo ipeela ku balwele na kuli abo balebatensha?

²³ Ukulwala takwakabeko kuli pe na pe. Kasesema  Esaya alandile pa lwa nshita ya ku ntanshi lintu “umwikashi wa mu calo takasose, ati, Nindwala.” (Esaya 33:24) Ubo bulayo bukafikilishiwa mu calo cipya icilepalama lubilo lubilo. Nangu cibe fyo, ilyo cishilafika, tuli no kulalwala no kufwa. Mu nsansa, Icebo ca kwa Lesa citupeela ubutungulushi no kwaafwa. Amafunde ya citendekelo aya myendele yantu Baibolo ipayanya yalabelelela, kabili yalicila pa mimwene yalukaaluka iya bantunse bashapwililika. E ico, umuntu wa mano alasuminishanya na kemba wa malumbo uwalembele ukuti: “Amalango ya kwa Yehova yafikapo, yabweseshamo umweo; ukushimika kwa kwa Yehova kwa cishinka, kulengo wapelwa amano ukubo wa mano . . . ifya bupingushi fya kwa Yehova fya cine, fyalungama fyonse fine; . . . mu kufibaka e mukonke cilambu icikalamba.”—Ilumbo 19:7, 9, 11.