Icipandwa 20

Kuti Nacita Shani pa Kuti Ndeumfwana na Bakafundisha?

Lemba ishina lya bakafundisha watemwa sana. ․․․․․

Cinshi wabatemenwa? ․․․․․

Lemba ishina lya bakafundisha abo ushumfwana nabo sana ․․․․․

ILYO ucili umwaice kuti wasala abo ulefwaya ukuba abanobe, lelo te kuti usale abengaba bakafundisha bobe. Nalimo walitemwa bakafundisha bobe bonse. David uuli ne myaka 18 atile, “Nshakwete ubwafya na bakafundisha bonse abalensambilisha. Nalebapeela umucinshi nabo balintemenwe.”

Limbi bakafundisha bobe baba kwati ni balya Sarah uuli ne myaka 11 alandilepo ukutila, “Bakafundisha bandi balyafya sana.  Nshumfwa ifyo basambilisha, pantu limo tabalondolola bwino e lyo limbi balalondolola sana ifingi ica kuti ndafilwa no kumfwa.” Pa kutila uleumfwana bwino na bakafundisha bobe ufwile intanshi ukwishiba ubwafya uletontonkanya ukuti e bo ukwete. Nga wabwishiba lyena kuti waishiba ne fya kubupwisha. Conga ✔ akabokoshi apali ubwafya uletontonkanya ukuti e bo ukwete nga te ifyo ilembele we mwine.

□ Cilankosela ukwishiba ifyo bakafundisha bandi batontonkanya

□ Bakafundisha bandi tabanconga bwino

□ Mona kwati bambi balabacitila ifisuma ukucila ine

□ Bankalipila fye nangu nshilufyenye

□ Mona kwati bakapatulula

□ Amafya yambi ․․․․․

Finshi fingakwafwa ukushipikisha? Ica kubalilapo fye ufwile ukumfwila ukufunda uko umutumwa Petro alandilepo ukutila: “Bonse muleba no mutima umo, mulelangulukilana.” (1 Petro 3:8) Cinshi cingakwafwa ukulalangulukilako bakafundisha bobe abayafya? Nga waishiba ifi twalalandapo pali bakafundisha bobe kuti cakwafwa ukulabalangulukilako.

․․․․․

Bakafundisha balalufyanya. Bakafundisha nabo balakwata amafya kabili kwaliba na bo batemwa. Umusambi Yakobo atile: “Ngo muntu taipununa pa kusosa, uyu muntu ninshi alipwililika, kuti atungulula no mubili wakwe onse ku mukobelo.” (Yakobo 3:2) Brianna uuli ne myaka 19 atile, “Bakafundisha abaletusambilisha insamushi tabaletutekanishisha, ilingi line baletusasukila sana. Calyafishe ukubacindika. Cinshi calengele babe ifyo? Brianna atile, “Mu kalasi lyonse mwaleba ifyongo, abana be sukulu balecita fye ifyo balefwaya pa kutila bafulwishe bakafundisha.”

Ukwabula no kutwishika ufwile ulomfwa bwino bakafundisha nga basuulako fye ku fyo ulufyenye, maka maka nga kuli ifilekutitikisha. Bushe na iwe kuti wabalangulukilako? Lemba ifyacitike  nomba line pa sukulu, ulembe ne fyo uletontonkanya ukuti e fyalengele bakafundisha bobe ukukalipa.

․․․․․

Bakafundisha balikwata abo batemwa. Ufwile ukutontonkanya pa mafya bakafundisha bobe bakwata pamo nga aya: Abana be sukulu bamo tabafwaya icisambililo bakafundisha balebasambilisha. Kabili banono abengafwaya ukubikako amano kuli ico cisambililo pa mamineti 30 nelyo ukucilapo. E lyo abana be sukulu bamo balapwishisha ubukali bwabo pali bakafundisha nangu ca kuti te bakafundisha babakalifye. Kuti wayumfwa shani nga ni we ulesambilisha abanobe abali 20 nelyo 30 nangu ukucilapo kabili banono fye abatemenwe ifyo ulebasambilisha? Bushe te kuti ubike sana amano kuli balya abalemoneka ukutemwa ifyo ulebasambilisha?

Ca cine kuti cakukalipa nga bakafundisha balecita akapatulula ukwabula no kupita mu mbali. Natasha, alandile pali bakafundisha bakwe bamo ukutila: “Nga batupeela imilimo ya ku sukulu baletweba ne nshita yakupwilapo, lelo abaleteya umupila bena balebasuminisha ukucelwako. Na kuba ico balebasuminishisha ni co e balebasambilisha umupila.” Ica musango uyu nga cakucitikila ufwile ukutontonkanyapo ukuti, ‘Bushe pali ifyo bakafundisha bandi bashilensambilisha?’ Nga balekusambilisha fyonse, taulingile ukulabafulilwa nelyo ukulaumfwila abanobe akaso.

Lemba pe samba ifyo ufwile ukucita pa kuti bakafundisha bobe beshibe ukuti nautemwa ifyo balekusambilisha.

․․․․․

 Bakafundisha tabeshiba bwino ifyo abana be sukulu baba. Pa mulandu wa kuti te bantu bonse ababa cimo cine, inshita shimo kuti mulepusana na bakafundisha bobe. Limbi tutile nga ulebepusha sana nelyo ulelanda ifya kubasekeshako fye, bena kuti bamona kwati tawakwata umucinshi.

Kuti wacita shani bakafundisha nga tabalekumfwikisha? Baibolo itila: “Mwilabwesesha ububi pa bubi. . . Mule-esha na maka yenu yonse ukuba aba mutende ku bantu bonse.” (Abena Roma 12:17, 18) Kanshi wilafulwisha bakafundisha bobe no kupusana nabo apabula umulandu. Wilacita ifingalenga balailishanya pali iwe. Ulebasansamukila. Nalimo kuti watila, ‘Kuti nasansamukila shani bakafundisha abashantemwa?’ Ukabalanga ukuti walikwata imibele iisuma nga ulebaposha mu mucinshi. Nga watwalilila fye ukulabapeela umucinshi no kulabansamukila kuti calenga mwalaumfwana.—Abena Roma 12:20, 21.

Ku ca kumwenako, Ken alikwete bakafundisha abashamwishibe bwino. Atile: “NaIikwete sana insoni ica kuti nshalelanda na bakafundisha.” Bushe acitile shani pa kuti apwishe ubo bwafya? Ashimika ukuti, “Nailwike kuti icacindama sana ico bakafundisha bandi balefwaya, kungafwa. E co nalibikileko amano  ukwishiba bakafundisha bandi bonse. Ilyo nabeshibe bwino nabo baishileinjishiba bwino bwino kabili ifintu fyaliweme.”

Kwena te lyonse ukulanga imibele isuma no kulanda mu mucinshi kwingalenga ukuti muleumfwana na bakafundisha bobe. Kanshi ufwile ukutekanya. Imfumu Solomone yalembele ukuti: “Ukutekanya no kwasuka kwafuuka kuti kwanashanasha kateka [nelyo kafundisha] kabili kuti kwalenga ubwafya ubuli bonse ukupwa.” (Amapinda 25:15, ukulingana na Baibolo ya Contemporary English Version) Kanshi nga balekufyenga ufwile ukutekanya kabili ufwile ukufuuka pa kwasuka. Nga wacita ifyo kuti calenga fye mwalaumfwa na bakafundisha bobe.—Amapinda 15:1.

Bushe ucita shani bakafundisha bobe nga bakufyenga?

․․․․․

Cinshi cingawama ukucita?

․․․․․

Ukupwisha Amafya Yamo

Ukwishiba fye ukuti bakafundisha bobe balalufyanya te kwingakwafwa epela, ufwile ukwishiba na fimbi. Finshi wingacita nga ulefwaya ukupwisha ubwafya ubo ukwete na bakafundisha? Tutile ifyakonkapo e filelenga wilaumfwana nabo, kuti wacita shani?

Tabanconga bwino. Katrina atile, “Lyonse nalepaasa bwino sana. Lelo umwaka umo naliponene pantu nalemona kwati bakafundisha bandi aba sayansi tabancongele bwino. Ilyo abafyashi bandi bailelanda na kafundisha mukalamba balinundileko panono amatoni, lelo nangu bacitile ifyo nshatemenwe.” Ifya musango uyu nga fyakucitikila, taufwile ukupeela bakafundisha bobe umulandu no kulanda nabo mu bukali. Lelo ufwile ukusambilila ku fyo Natani uwalembwa mu Baibolo acitile. Alikwete incito iikalamba iyakusokolola  ulubembu ulwabipisha ulo Imfumu Davidi yacitile. Taile kwi sano mu kusaalula Davidi pa fyabipa ifyo acitile lelo alandile nankwe mu mucinshi.—2 Samwele 12:1-7.

Na iwe wine e fyo wingacita, kuti walanshanya na bakafundisha bobe mu mucinshi, ukwabula ukukalipa. Nga wakalipa nelyo waeba bakafundisha bobe ukuti tabaishiba bwino imilimo nelyo wabeba fimbi ifibi, ninshi waicusha fye. Esha ukulanshanya nabo mu nshila iisuma. Bepushe ifyo bacita pa kupeela amatoni. Imfumu Solomone yalembele ukuti: “Umfwikisha ilyo ushilaasuka. Nga taumfwikishe ninshi uli muwelewele kabili kuti wailetela insoni.” (Amapinda 18:13, ukulingana na Baibolo ya Today’s English Version) Nga waumfwikisha ifyo bakafundisha bapeela amatoni kuti waishiba apo ulemona ukuti epo balufyenye. Kabili nangu tabakubikiileko amatoni, ukulanda fye nabo mucinshi mucinshi kuti kwalenga bakafundisha bobe ukukutemwa.

Imona kwati bakafundisha bakapatulula. Tontonkanya pa cacitikile Rachel. Lyonse alepasa fye bwino. Nomba ilyo afikile mu gredi 7, ifintu fyalyalwike. Atile, “Bakafundisha bandi bamo balenkalifya pa kuti fye mpone amashindano ya cisambilisho  balesambilisha. Cinshi calengele ukuti balecite fyo? Ni co tabatemenwe uko Rachel na banyina balepepa.

Finshi fyacitike? Rachel atile: “Cila nshita calemoneka ukuti bakafundisha balempatulula kabili ici calelenga belanconga bwino. Ilingi naleya na bamayo ku kulanda nabo pali ili lyashi. Basukile baleka ukumpatulula.” Nga ca kuti bakafundisha balekupatulula, witiina ukwebako abafyashi bobe. Ukwabula no kutwishika bakafwaisha ukulanda na bakafundisha bobe pali uyu mulandu kabili bakafwaya no kulanda na bakafundisha mukalamba pa kuti bakapwishe ubwafya.

Ifyo Ukanonkelemo Nga Washipikisha

Ico twingakwebako ca kuti te lyonse wingenekela ukuti ubwafya kuti bwapwa. Inshita shimo ulekabila fye ukushipikisha. Tanya atile, “Bakafundisha bandi bamo tabatemenwe abana be sukulu. Ilingi line baletweba ifibi kabili baletweba no kuti tatwakwata amano. Ici calelenga ndelila, lelo nasambilile ukuti nshifwile ukulamona kwati nine fye bale-eba. Nabikile fye amano ku fya ku sukulu. Kabili balilekele ukuncusha sana, batendeke ukulancongako bwino. Pa numa ya myaka ibili, aba bakafundisha balibatamfishe incito.”

Nga uleshipikisha ilyo bakafundisha bobe balekucusha, cikalenga ukeshibe ifyakwisacita na lintu ukakwata abakalamba ba ncito abayafya. Kabili nga wakwata bakafundisha ababa bwino, ukalabacindika sana.

IFYO TUKALANDAPO MU CIPANDWA CIKONKELEPO

Kuti wacita shani nga wamona kwati taulekwata sana inshita? Belenga icipandwa cikonkelepo pa kuti wishibe ifyo wingacita.

ILEMBO ILIKWETE ICISHINKA CIKALAMBA

“E ico, fyonse ifyo mufwaya abantu ukuti balemucitila, e fyo na imwe mulebacitila.”—Mateo 7:12.

IFYO WINGACITA

Nga ulemona kwati bakafundisha bobe balakutendusha, ulebika fye amano ku fyo basambilisha. Ulelemba nga balefunda, mu mucinshi uleipusha ifyo ushumfwikishe, kabili uletemwa ico cisambililo. Nga wacitemwa sana, kuti walenga na bambi babikako amano.

BUSHE WALISHIBA UKUTI . . . ?

Bakafundisha bobe balisambilisha abana be sukulu banobe pa myaka iingi ifintu fimo fine. Kanshi nalimo kuti cabafya ukulafunda bwino nge fyo balefunda kale.

IFYO NDEFWAYA UKUBOMBELAPO!

Pa kuti ndetemwa icisambililo ico nshatemwa, nkalacita ifi ․․․․․

Nga namona ukuti bakafundisha balemfyenga, nkalacita ifi ․․․․․

Ifyo ningatemwa ukwipusha abafyashi pali ili lyashi ni fi ․․․․․

AMEPUSHO YA KUTONTONKANYAPO

● Mulandu nshi cacindamina ukubika sana amano kucisambililo ukucila ukubika amano kuli bakafundisha?

● Bushe ifyo watemwa icisambililo kuti fyakuma shani ifyo bakafundisha bobe bengalakumona?

[Amashiwi pe bula 146]

“Nalibombeshe sana ukuba ifibusa na bakafundisha bandi bonse. Nalibeshibe amashina kabili nalelanda nabo nga nabakumanya.”—E fyalandile Carmen

[Icikope pe bula 145]

Bakafundisha baba kwati mabwe ayakwabukilapo. Kuti bakwafwa ukusambilila lelo ni we we mwine ufwile ukukosapo