Tinikeni pa kuti muye ku filimo

Tinikeni pa kuti mumone imitwe iilimo

INDONESIA

Icine Cafika na ku Fishi Fyabela ku Kabanga

Icine Cafika na ku Fishi Fyabela ku Kabanga

Mu 1953 ba Peter Vanderhaegen balibatumine ukuyabomba umulimo wa bukangalila wa muputule ku Indonesia. Baali no kubomba uyu mulimo mu calo fye conse ica Indonesia kabili calepa amakilomita 5100 ukufuma ku kabanga ukufika ku masamba e lyo na amakilomita 1800 ukufuma ku kapinda ka ku kuso ukufika ku kapinda ka ku kulyo. Ilyo ba Peter Vanderhaegen balebomba uyu mulimo, balipitile mu fintu ifingi.

Ba Peter Vanderhaegen

Mu 1954, munyinefwe Vanderhaegen alile ku kabanga ka calo ca Indonesia ukwali abantu abali mu mipepele iyalekanalekana pamo nga ifishi fya Bali umwaba abaHindu abengi, mu Lambok na mu Sumbawa umwafula sana abaShilamu, mu Flores umwafula baKatolika e lyo na mu Sumba, mu Alor na mu Timor umwafula baProtestanti. Pa kuya mu kushimikila abantu imbila nsuma, baleya na kabwato akashakosele. Ilyo bashilafika ku Kupang, umusumba uukalamba pa cishi ca Timor, baleimininako pa fishi balashimikila abantu imbila nsuma. Munyinefwe Vanderhaegen atile “ Nalishimikile mu Timor pa milungu ibili. Nangu ca kuti imfula yaleloka sana, nalipeele abantu impapulo shonse isho nakwete, abantu 34 balilembeshe ukulapokelela magazini kabili nalitendeke na amasambililo ya Baibolo ayengi.” Bapainiya baibela balitwalilile ukusambilisha abantu Baibolo abo ba Vanderhaegen bashimikileko kabili balipangile ne cilonganino mu Kupang. Kanshi balibilile imbila nsuma na mu fishi ifyaba mupepi pamo nga icishi ca Rotè, ica Alor, ica Sumba na ica Flores.

Ilyo bashimapepo ba baProtestanti bamwene ukuti abantu babo batendeka ukulakutika ku Nte sha kwa Yehova, balikalipe nga nshi. Shimapepo mukalamba umo aebele bashikulu bantu ba Thomas Tubulau, abali bakafula wa fyela ukuleka ukusambilila na ba Nte, kabili alibatiinishe ukuti nga tabakaleke ukulaeba abantu ifyo balesambilila umo ali no kufwilapo. E lyo ba Thomas nabo bamwebele ukwabula no kumutiina abati: “Takuli umwina Kristu uwingalanda amashiwi ya musango uyu. Tawakatale aumona pa calici pa mobe.” Ba Thomas baishileba bakasabankanya abalebombesha umulimo wa kubila imbila nsuma kabili umwana wabo umwanakashi aishileba painiya waibela.

Na lyo line bashimapepo ba mu Timor balefwaisha fye ukulesha umulimo wa Nte sha kwa Yehova. Mu 1961, aba bashimapepo basukile batunka aba muli Dipartimenti ya buteko iilolekesha pa mipepele na bakalamba ba bashilika ukubinda umulimo wa Nte sha kwa Yehova uwa kubila imbila nsuma ku ng’anda ne ng’anda. E ico bamunyinefwe bayalwile fye inshila sha kubililamo imbila nsuma. Batampile ukushimikila abantu imbila nsuma pa maliketi, pa fishima, ku balondo abaleleta isabi ku lulamba lwa bemba, na ku ndupwa ishaleya mu kuwamya ku manda. Pa numa ya mweshi umo, abakalamba ba bashilika balisuminishe imipepele yonse mu Timor. Ilyo aba muli Dipartimenti ilolekesha pa mipepele balandile ukuti ba Nte tabalingile ukubila imbila nsuma ku ng’anda ne ng’anda, bamunyinefwe balyebele aba muli iyi Dipartimenti ukuti babalange ifipepala apo balembele ifyo balelanda. Aba muli ici cipani balifililwe ukubalanga pantu tabakwete apo balembele. Lyena aba bwananyina balitwalilile ukulashimikila abantu ku ng’anda ne ng’anda ukwabula nangu umo uwa kubapumfyanya.

Ilyo ba Piet de Jager na bena mwabo ba Nell, e lyo na ba Hans van Vuure na bena mwabo ba Susie abali bamishonari bafikile mu Papua mu 1962, nabo bene balibakenye ukulashimikila abantu imbila nsuma kuli bashimapepo ba mu macalici. Bacilolo ba buteko batatu balyebele aba bamishonari ukuti bakaye mu kushimikila kumbi. Aba bashimapepo balelanda mu macalici yabo, mu nyushipepala na pa mulabasa ukuti Inte sha kwa Yehova tabaleumfwila ubuteko. Na kabili aba bashimapepo baletiinya abantu babo kabili balebapeela amafisakanwa nga baumfwa ukuti balesambilila Baibolo na bamishonari. Balipatikishe ne mfumu sha muli ici cishi ukuti shilasuminisha ba Nte ukulashimikila abantu imbila nsuma.

Lelo ifintu fyalyalwike lintu imfumu imo yaitile bamishonari ukuyalanda na bantu baiko. Ba Hans batile, “Ilyo imfumu yaitile abantu baiko ine na ba Piet twalilondolwele panono pa mulimo wesu. Lyena abena mwesu balicitile icilangililo pa fyo tukalafika pa mayanda ya bantu, no kwingila mu mayanda yabo nga batusuminisha ne fyo tukalalashanya nabo ifyaba mu Baibolo pa kashita fye akanono. Imfumu na bantu baiko balitemenwe sana ifyo twabalondwelele kabili balitusuminishe ukutwalilila ukulabomba umulimo wesu uwa kubila imbila nsuma.

Ifi fine e fyo twalecita na mu ncende shimbi. Kwena te lyonse ilyo abaShilamu balekaanya umulimo wesu uwa kubila imbila nsuma, ilingi line abaletukanya ni bashimapepo ba mu macalici. Na muno nshiku mwine e fyo caba.

“Bakamutwala pa Ntanshi ya Balashi . . . pa Kuti Mube Inte”

Yesu aebele abasambi bakwe ati: “Bakamutwala pa ntanshi ya balashi ne shamfumu pa mulandu wandi, pa kuti mube inte kuli bena e lyo na ku bantu ba mu calo.” (Mat. 10:18) Pa miku iingi aya mashiwi yalifikilishiwa mu Indonesia.

Mu 1960, umwaume umo umwina Netherlands uwasambilila sana ifya mipepele uwaleikala mu Jakarta alilembele icitabo umo alandile ukuti Inte sha kwa Yehova Bena Kristu ba bufi. Ifyali muli ici citabo fyalengele bashimapepo abengi balebepesha Inte sha kwa Yehova. Ku ca kumwenako, shimapepo umo alembeele Dipartimenti iilolekesha pa mipepele ukuti ba Nte “balefulunganya bantu ba mu calici lyakwe.” Ilyo abakalamba ba muli iyi Dipartimenti baitile bamunyinefwe ukuyalondolola pa fyo uyu shimapepo alandile, bamunyinefwe balilondolwele ifishinka kabili balishimikile abalashi imbila nsuma. Umo umukalamba wa mu calici aebele uo alebomba nankwe ukuti: “Leka Inte sha kwa Yehova shileshimikila abantu imbila nsuma, pa kuti baProtestanti nabo basambileko.”

Balelongolola ifibokoshi umwali icitabo ico baleita ukuti Paradaise, mu 1963

Mu 1964, ibumba lya bashimapepo aba mu calici lya baProtestanti aba mu Papua balilembeele komiti iyo beta ukuti Parliamentary Committee on Religious and Social Affairs pa kuti ileshe Inte sha kwa Yehova ukubila imbila nsuma. Aba kwi ofeshi lya musambo nabo balilembele ukuti bakayelanshanya na ba muli iyi komiti. Ba Tagor Hutasoit batile: “Nalimo pe awala limo, twalilondolwelele bwino bwino aba muli iyi komiti umulimo tubomba uwa kusambilisha abantu Baibolo. Shicilye umo uwa mu ng’anda ya mafunde uwalepepa kuli baProtestanti alitubepeshe ukuti nifwe twalelenga mu mipepele ya mu Papua mube ifimfulunganya. Na lyo line bashicilye ba mu ng’anda ya mafunde abaShilamu abengi bali ne mitima iisuma. Batwebele ukuti: ‘Ulupapulo lwa calo lwalisuminisha abantu bonse ukulapepa, kanshi na imwe mwalikwata insambu sha kulabila imbila nsuma.’” Pa numa, umukalamba wa buteko mu Papua afumishe icipope ca kuti: “Ubuteko ubupya . . . bukatwalilila ukusuminisha abantu ukulapepa, ukubikako fye ne mipepele iipya.”