Uwacendele Annette abalile amuwisha pa nshi ninshi Annette talaishiba ukuti balefwaya ukumucenda. Annette atile: “Nalyeseshe apapela amaka yandi ukumulwisha. Nalyeseshe ukupunda, lelo ishiwi talyalefuma. Nalyeseshe ukumusunka, ukumupanta, ukumuma amakofi, e lyo no kumufoola. Lyena naishileumfwa fye uko andasa umwele. Nshaishibe ne fyakonkelepo.”

Nga niwe ifi fyacitikiile nga wacitile shani?

Nangu ca kutila kuti waiteyanya ilyo uleenda ubushiku, ifyabipa kuti fyacitika. Baibolo itila: “Te lyonse ababutukisha bacimfya muli nakatango wa lubilo, . . . . kabili abasalapuka na bo bene te lyonse bashuka; pantu inshita ya macushi ne nshita ya fintu fyabula ukwenekela ifikila fye umuntu uuli onse.”—Lukala Milandu 9:11.

Abacenda abacaice bamo, pamo nga uwacendele Annette, bantu abo bashaishibana nabo. Na lyo line, bambi babacenda ku bantu abo baishiba nelyo kuli balupwa wabo. Ilyo Natalie ali fye ne myaka 10, balimucendele ku mulumendo waleikala mupepi na pa mwabo. Natalie atile: “Nalyumfwile sana umwenso ne nsoni ica kuti pa kubala nshaebeleko nangu umo.”

Annette acili alaipeela umulandu pali filya bamucendele. Atile: “Lyonse ndebukisha ifyacitike ubushiku bancendele. Ngumfwa kwati nshaeseshe sana ukumulwisha. Nomba icishinka ca kuti ilyo andashile umwele nalyumfwile sana umwenso ica kuti na maka yalipwile. Tapali nangu cimo ico nali no kucitapo nangu ca kuti mona kwati nalingile ukulwisha sana.”

Natalie na o alaipeela umulandu. Atile: “Nshalingile ukumucetekela filya. Abafyashi balenjeba ukuti ningile ukulaba lyonse na nkashi nandi ilyo ndeyangala pa nse, nomba nshaleumfwa. Imona kwati filya nshaumfwilile abafyashi e calengele ulya mulumendo ukuncenda. Ifyacitike fyalilengele balupwa wandi ukuba sana no bulanda, kabili mona kwati nine nalengele.”

Nga ca kuti na iwe umfwa filya Annette nelyo Natalie bomfwa, ufwile ukwishiba ukuti umuntu uo bacenda te ulenga bamucende. Abantu bamo balenga camoneka kwati ukucenda abantu takwabipa sana, ilyo batila, “Ifi fine e fyo abalumendo baaba,” nelyo ukutila, “Abo bacenda e balenga balebacenda.” Nomba takwaba umuntu uwingatemwa ukumucenda. Kanshi na iwe nga balikucendapo, te mulandu obe.

Kwena ukubelenga fye amashiwi ya kuti “te mulandu obe” kwalyanguka, nomba ukusumina ukuti ya cine kwalyafya. Abantu bamo tabafwaya ukwebako bambi ifyacitike, ne ci cilalenga batwalilila ukumfwa ububi. Nomba nga tawebeleko abantu ifyacitike, nani akalaumfwa bwino, bushe niwe nangu muntu wakucendele? Kanshi mu nshita ya kwikala tondolo ufwile ukulanda.

Baibolo ilanda ukuti ilyo Yobo akwete ubwafya ubukalamba atile: “Ndesosa mu kucululuka kwa mweo wandi!” (Yobo 10:1) Kuti cawama na iwe nga wacita cimo cine. Ukushimikilako abantu abo wacetekela ifyacitike kuti kwalenga walaumfwako bwino.

Ukucita ifi kwalyafwile Annette. Atile: “Nalishimikileko umunandi, kabili anjebele ukuti mfwile ukushimikilako baeluda. Nalicitile bwino pa kubashimikilako, pantu imiku iingi balenjeba ukuti ifyacitike tawali mulandu wandi kabili nga banjeba ifi naleumfwako bwino.”

Natalie alishimikileko abafyashi bakwe ifyacitike. Atile: “Balingafwile sana, banjebele no kuti ndebashimikilako fyonse ifilencusha, kabili ici calengele nilaba sana no bulanda no kukaanalafulwa.”

Ukupepa na ko kwalyafwile sana Natalie. Atile: “Ukupepa kuli Lesa kwalengafwa sana, maka maka nga naumfwa kwati tapali umuntu nangu umo uo ningashimikilako. Ilyo ndepepa ndalanda fye fyonse ifili ku mutima, kabili ici cilalenga ndeumfwako bwino.”

Na iwe wine ukasanga ukuti kwaliba “inshita” ya kulabako. (Lukala Milandu 3:3) Ufwile ukulaisakama kabili ufwile ukulatuusha. Ne cacindama sana ca kuti ufwile ukucetekela ukuti Yehova akulakusansamusha.—2 Abena Korinti 1:3, 4.

 Nga ca kuti uli mukashana kabili balekubeleleka ukuti ucite ubulalelale ufwile ukushipa no kulanda ati, “Nshilefwaya!” nelyo ukuti, “Leka ukunjikata!” Taufwile ukutiina ati nga wakaana ninshi alaleka ukwishishanya na iwe. Nga aleka ukwishishanya na iwe pa mulandu wa kuti walikeene ukulaala nankwe, ninshi taulingile ukulaishishanya nankwe. Walinga ukukwata umwaume uwa ku kucindika kabili uushingacita ifyo taulefwaya.

“Abalumendo pa sukulu balentinta muli bra no kunjeba ifyabipa ati, kuti naumfwa bwino sana nga naulungana nabo.”—E fyalandile Coretta.

Bushe kuti watila aba abalumendo

1. Balemucenya fye?

2. Balemusengasenga?

3. Balemucusha?

“Muli basi naninine, umulumendo umo atendeke ukunjikata no kunjeba amashiwi ayabipa. Nalimukantwile ukuboko no kumweba ukuselela ukutali. Ala alinshulwike kabili amwene fye kwati nshili mutuntulu!”—E fyalandile Candice.

Bushe uletontonkanya ukuti uyu mulumendo cinshi alecita kuli Candice?

1. Alemucenya fye?

2. Alemusengasenga?

3. Alemucusha?

“Uyu mwaka wapwile, umulumendo umo aikalile fye ukunjeba ati nalikutemwa kabili alenjeba no kuti ndeenda nankwe nangu ca kuti nalimukeene. Limo aletemwa ukwangasha ukuboko kwandi. Nalemulesha, lelo talekele. Ilyo nakonteme ukuti nkake intambo sha pa nsapato, alingumine ku numa”—E fyalandile Bethany.

Bushe mukumona kobe, uyu mulumendo:

1. Alemucenya fye?

2. Alemusengasenga?

3. Alemucusha?

Icasuko ku fipusho fyonse fitatu ni C.

Bushe ukucusha umuntu ku wa lwinso kwapusana shani no kusengasenga nelyo ukucenya umuntu?

Uwa lwinso uucusha abanankwe, alipusana sana no muntu uucenya fye umuntu nelyo ukumusengasenga. Uucusha umuntu, atwalilila fye ukumucusha nangu akaane shani.

Uwa lwinso uucusha abantu tawama pantu kuti acenda fye no muntu acusha.