1. Bushe kuti twanakila shani Lesa e lyo no buteko?

BAIBOLO itusambilisha ukuti tulingile ukulanakila ubuteko, lelo itweba ukuti lyonse fye tulingile ukulanakila Lesa. (Imilimo 5:29; Tito 3:1) Kuti twacita shani ifyo? Yesu alilondolwele ifingatwafwa ukwishiba ifyo twinganakila Lesa no buteko. Atile tulingile ukupeela “ifya kwa Kaisare kuli Kaisare, ne fya kwa Lesa kuli Lesa.” ^[1] (Moneni ifyebo na fimbi.) (Mateo 22:21) Tulapeela “ifya kwa Kaisare kuli Kaisare” nga tulekonka amafunde ayo ubuteko bwabikako, nga tulecindika abalashi ba buteko, kabili nga tulelipila ne misonko. (Abena Roma 13:7) Nomba abalashi ba buteko nga batweba ukucita ifyo Lesa ashifwaya, tulakaana ukubomfwila mu mucinshi.

2. Bushe kuti twalanga shani ukuti tatuitumpa mu fikansa fya calo?

² Inshila imo iyo tupeelelamo “ifya kwa Lesa kuli Lesa” kukanaitumpa mu fikansa fya calo. (Esaya 2:4) Apo Yehova alisuminisha amabuteko ya bantunse ukulateka, tatuyakaanya kabili tatucita ifilanga ukuti twalitemwisha icalo cesu. (Abena Roma 13:1, 2) Tatwesha ukwalula imitekele nelyo ukweba aba mapolitiki  ukuti balule inshila batekelamo, tatusalako intungulushi nga kwaba ukusala, kabili tatuba bapolitishani.

3. Cinshi tushilingile ukuitumpila mu fikansa fya calo?

³ Cinshi Lesa atwebela ukuti twilaitumpa mu fikansa fya calo? Ica kubalilapo ca kuti tupashanya Yesu uushali “wa muli ici calo.” Taleitumpa mu fikansa fya calo kabili talelwako inkondo. (Yohane 6:15; 17:16) Na cimbi ico tushiitumpila mu fikansa fya calo ca kuti tutungilila Ubufumu bwa kwa Lesa. Apo tatutungilila amabuteko ya bantunse, tulaba na kampingu iisuma ilyo tuleshimikila abantu ukuti Bufumu bwa kwa Lesa fye e bukafumyapo amafya yonse ayo abantu bakwata. Ababa mu mipepele ya bufi balaitumpa mu fikansa fya calo, kabili ifi bacita filenga abantu bafilwa ukuba abaikatana. Lelo ifwe apo tatuitumpa mu fikansa fya calo, twalikatana na bamunyinefwe na bankashi mwi sonde lyonse.—1 Petro 2:17.

4. (a) Twaishiba shani ukuti ku ntanshi kuti twaeshiwa ukuti tuitumpe mu fikansa fya calo? (b) Cinshi ico tulingile ukuipekanishisha ino ine nshita pa kuti twikaitumpa mu fikansa fya calo?

⁴ Nalimo twikala mu calo umo abantu batwishiba ukuti tatuitumpa mu fikansa fya calo. Na lyo line ilyo tulepalamina ku mpela ya calo ca kwa Satana, abantu bafwile bakalatupatikisha ukuti tuitumpe mu fikansa fya calo. Muno nshiku abantu ‘tabafwaya ifipangano,’ e lyo ni “bamunshebwa,” ici cilalenga balapusana kabili bakatwalilila fye ukulapusana. (2 Timote 3:3, 4) Mu fyalo fimo, imitekele yalyaluka ukwabula ukwenekela kabili bamunyinefwe baleshiwa, balabapatikisha ukuti baitumpe mu fikansa fya calo. Uyu e mulandu tulingile ukuipekanishisha libela ino ine nshita pa kuti twikaitumpa mu fikansa fya calo nangu ifintu fikafye shani. Natulande pa fintu fine ifingatwafwa ukuipekanya.

5. Bushe Yehova amona shani amabuteko ya bantunse?

⁵ Inshila imo iyo twingaipekanishishamo ukukanaba ulubali lwa calo, kulamona amabuteko nge fyo Yehova ayamona. Ilyo Yehova abumbile abantu, tabapeele insambu sha kuiteka. (Yeremia 10:23) Yehova amona abantu fye bonse ukuti lupwa lumo. Lelo amabuteko ya bantunse yena yalapatukanya abantu pantu balanda ukuti icalo cabo calicindama ukucila ica bambi. Nangu fye ni bakateka abasuma, te kuti bafumyepo amafya yonse aya bantu, na kabili amabuteko ya bantunse yalalwisha Ubufumu bwa kwa Lesa ubwatendeke ukuteka mu 1914. Lelo nomba line fye ubu Ubufumu buli no kufumyapo amabuteko yonse aya bantunse.—Belengeni Amalumbo 2:2, 7-9.

6. Bushe tufwile ukulamona shani abalashi ba buteko?

⁶ Lesa alisuminisha ukuti amabuteko yabeko pa kuti mu calo mwilaba icimfulumfulu. Ici calenga ukuti tulebila bwino imbila nsuma ya Bufumu bwa kwa Lesa. (Abena Roma 13:3, 4) Lesa alitweba ukuti tulepepelako abalashi pa kuti tulepepa Lesa mu mutende. (1 Timote 2:1, 2) Nga batufyenga kuti twaeba abalashi ba buteko ukutwafwa, nga filya Paulo  acitile. (Imilimo 25:11) Nangu ca kuti Baibolo ilanda ukuti Satana e utungulula amabuteko ya muli cino calo, tayalanda ukuti cila kateka atungululwa na Satana. (Luka 4:5, 6) Kanshi tatufwile ukulanda ifingalenga abantu balamona kwati umulashi umo uwa buteko atungululwa na Satana Kaseebanya. Baibolo itweba ukuti tatufwile ukulapontela abantu.—Tito 3:1, 2.

7. Finshi tushilingile ukucita?

⁷ Tulanakila Lesa nga tatuletungilila politishani nelyo akabungwe ka fikansa fya calo nangu ca kuti ifyo balelanda nelyo ifyo balefwaya ukucita kuti fyatunonsha. Lelo limo cilafya ukucita ifi. Ku ca kumwenako, elenganyeni ukuti abantu baimina ubuteko ubwacusha sana abantu ukubikako fye ne Nte sha kwa Yehova. Ukwabula no kutwishika, te kuti muilunde kubemiine ubuteko, lelo bushe kuti mwalatontonkanya ukuti ifyo bacipondoka balecita fili fye bwino? Bushe kuti mwafwaya ukuti bacimfye ubuteko? (Abena Efese 2:2) Kanshi ifyo tulanda, ifyo tucita, ne fyo tutontonkanya fifwile ukulanga ukuti tatuitumpa mu fikansa fya calo.

8. Bushe kuti twaba shani “abacenjela” lelo “aba kaele” pa kuti tatuitumpile mu fikansa fya calo?

⁸ Inshila ya bubili iingatwafwa ukukanaitumpa mu fikansa fya calo, kuba “abacenjela nge nsoka lelo aba kaele nge nkunda.” (Belengeni Mateo 10:16, 17.) Tulaba “abacenjela” nga tuletontonkanishisha libela pali fimo ifingalenga twaitumpa mu fikansa fya calo. Tulaba aba “kaele” nga tatulekele ifyo fintu fyalenga twaitumpa mu fikansa fya calo. Natulande pali fimo ifingalenga twaitumpa mu fikansa fya calo nga tatucenjele e lyo ne fyo twingacita pa kuti tatuitumpilemo.

9. Finshi tushilingile ukucita ilyo tulelanda na bantu?

⁹ Ifyo tulandapo. Tulingile ukucenjela sana ilyo abantu tuli nabo batendeka ukulanda pa fikansa fya calo. Ku ca kumwenako, ilyo tulelanda na bantu pa Bufumu bwa kwa Lesa, tatulingile ukusuminisha nelyo ukutalika nga balelanda pa fyo akabungwe ka fikansa fya calo nelyo ifyo politishani alefwaya ukucitila abantu. Mu nshita ya kulalanda nabo pa fyo abantunse balefwaya ukucita pa kuti bacefyeko ukucula, balangeni ifyo Baibolo ilanda pa fyo Ubufumu bwa kwa Lesa bukafumyapo amacushi yonse. Nga ca kuti abantu balefwaya muletalikana pa malyashi yamo pamo nga, abaume ukuupana na baume banabo e lyo na banakashi ukuupana na banakashi banabo nelyo ukuponya ifumo, bebeni ifyo Icebo ca kwa Lesa cilanda ne fyo mufwaisha ukulacita ifyo Baibolo ilanda. Nga ca kuti bamo balelanda ukuti amafunde yamo yafwile ukwalulwa nelyo ukufumishiwapo, tatulingile ukusuminishako nelyo ukubakaanya, kabili tatulingile ukupampamina fye pa kuti basumine ifyo tulelanda.

10. Finshi tulingile ukucita pa kuti tatuitumpile mu fikansa fya calo ilyo twabelenga nelyo twatamba ifyo basabankanya?

¹⁰ Amalyashi ayaba pa milabasa, pa TV, e lyo na mu nyunshipepala. Inshita shimo amalyashi basabankanya bayalanda kwati baletungililapo umuntu nelyo akabungwe kamo aka fikansa fya calo. Ilingi line ifi fyaseeka mu fyalo umo ubuteko bwakwata amaka pa malyashi yasabankanishiwa. Nga ca kuti abasabankanya amalyashi baletungilila akabungwe kamo aka fikansa fya calo, tulingile ukucenjela pa kuti twilatontonkanya ukuti ifyo balelanda fya cine. Ku ca kumwenako, muleyipusha amuti, ‘Bushe nalitemwa ukukutika kuli umo  uusabankanya amalyashi pa mulandu wa kuti naishiba ukuti ifyo alanda pa fikansa fya calo fya cine?’ Pa kuti mwilaitumpa mu fikansa fya calo, mwilatamba sana nelyo ukubelenga amalyashi ayengi ayalanda pa fikansa fya calo. Lyonse ilyo mwaumfwa amalyashi ya pa fikansa fya calo muleyalinganya ku “mashiwi ayatuntulu” ayasangwa muli Baibolo.—2 Timote 1:13.

11. Bushe ukutemwisha ifyuma kuti kwalenga shani twaitumpa mu fikansa fya calo?

¹¹ Ukutemwisha ifyuma. Nga ca kuti twatemwisha indalama ne fipe ifyo twakwata, kuti catukosela ukukanaitumpa mu fikansa fya calo. Pa numa ya mwaka wa 1970, ba Nte abengi mu Malawi balishiile fyonse ifyo bakwete pantu balikeene ukwingila mu kabungwe ka fikansa fya calo. Lelo ba Nte bamo calibakoseele ukusha imikalile iisuma iyo babeleshe. Nkashi Ruth talaba ifyacitike, atile, “Bamo abo twabutwike nabo ukuya ku fyalo fimbi, baliingile mu kabungwe ka fikansa fya calo kabili balibweleele ku calo ca ku mwesu pantu tabalefwaya ukulacula mu nkambi umo balesungila imbutushi.” Lelo ababomfi ba kwa Lesa abengi te fyo bacita. Tabaitumpa mu fikansa fya calo, nangu ca kuti ukucita ifi kuti kwalenga bakwata fye indalama ishinono nelyo babapoka fyonse ifyo bakwata.—AbaHebere 10:34.

12, 13. (a) Bushe Yehova amona shani abantu bonse? (b) Kuti twaishiba shani ukuti natutendeka ukumona ukuti icalo cesu calicindama ukucila ifyalo fimbi?

¹² Ukuba ne cilumba. Abantu abengi baliba ne cilumba kabili balaitakisha pa mushobo wabo, pa mutundu wabo, pa ntambi shabo, pa musumba nelyo icalo bekalamo. Nomba Yehova tamona umuntu uuli onse nelyo abantu bamo ukuti balicila abanabo, lelo amona ukuti abantu bonse baba fye cimo cine. Na lyo line, Yehova atubumba abapusanapusana, kabili tufwile ukulatasha ifi tumoneka abapusanapusana. Tafwaya twaleka ukukonka intambi shesu, kabili tafwaya no kuti tulemona kwati twalicindama ukucila abantu bambi.—Abena Roma 10:12.

¹³ Tatufwile ukutemwisha icalo cesu ica kuti twalamona ukuti calicindama ukucila ifyalo fimbi. Nga tumona ukuti icalo cesu calicindama sana, kuti catukosela ukukanaitumpa mu fikansa fya calo. Ifi fyalicitike mu nshita ya batumwa. Aba bwananyina bamo abaHebere balefyenga bamukamfwilwa abaGriki. (Imilimo 6:1) Kuti twaishiba shani ukuti twalitendeka ukuba ne cilumba ca musango uyu? Nga ca kuti munyinefwe nelyo nkashi uwafuma ku calo cimbi amupandako amano, bushe mutila ifyo te fyo tucita kuno, mwakaana no kukonka ifyo amweba? Ifi nga e fyo mucita, muletontonkanya pali uku ukufunda ukutila: “Mwali-icefya pantu mumona bambi ukuti balimucila.”—Abena Filipi 2:3.

14. Bushe ipepo kuti lyatwafwa shani, kabili Baibolo ilanga shani ukuti ipepo kuti lyatwafwa?

¹⁴ Inshila yalenga butatu iingatwafwa ukukanaitumpa mu fikansa fya calo, kushintilila pali Yehova. Mulepepa ukuti Yehova alemupeela umupashi wa mushilo, uwingalenga mwaba abatekanya kabili abailama. Iyi mibele  kuti yamwafwa ukushipikisha nga ca kuti ubuteko bulefyenga abantu. Mulepepa kuli Yehova ukuti alemupeela amano ya kwiluka ifingalenga camukosela ukukanaitumpa mu fikansa fya calo. Mulepepa kuli Yehova ukuti alemwafwa ukucita icalungama nga ca kuti ifya musango uyu fyacitika. (Yakobo 1:5) Nalimo kuti bamukaka nelyo bamukanda mu nshila imbi pa mulandu wa kuba aba cishinka kuli Yehova. Nga caba ifi, mulingile ukupepa kuli Yehova ukuti amukoshe pa kuti mwingalondolwela abantu umulandu mushiitumpila mu fikansa fya calo. Ukwabula no kutwishika Yehova akamwafwa ukushipikisha.—Belengeni Imilimo 4:27-31.

15. Bushe Baibolo kuti yatwafwa shani ukukanaitumpa mu fikansa fya calo? (Moneni na kabokoshi kaleti, “Icebo ca kwa Lesa Calibafwile Ukukananenuka.”)

¹⁵ Yehova alitupeela Baibolo pa kuti iletukosha. Muletontonkanya sana pa malembo ayengamwafwa ukukanaitumpa mu fikansa fya calo. Ishibeni bwino ayo amalembo kabili muleyasungila pantu yakamwafwa ilyo mushakakwate Baibolo. Baibolo na kabili kuti yalenga twasubila ukuti ifyo Lesa atulaya fikacitika. Tulingile ukukwata ili isubilo pa kuti tuleshipikisha nga baletucusha. (Abena Roma 8:25) Mulesala amalembo ayalanda pa fintu ifyo maka maka mwingatemwa fyacitika mu calo cipya, kabili muleelenganya ukuti muli mu calo cipya.

16, 17. Finshi twingasambilila ku babomfi ba kwa Lesa aba cishinka abashaitumpile mu fikansa fya calo ilyo baeshiwe? (Moneni icikope pa ntendekelo ya cino cipande.)

¹⁶ Inshila yalenga bune iingamwafwa ukukanaitumpa mu fikansa fya calo kulatontonkanya pa babomfi ba kwa Yehova aba cishinka. Ababomfi ba kwa Lesa abengi abo Baibolo yalandapo baali abashipa, kabili ifyo balepingula bwino pa fintu fyalibafwile ukukanaitumpa mu fikansa fya calo. Ku ca kumwenako, Shadraki, Meshaki na Abednego balikeene ukupepa icimpashanya icaleimininako ubuteko bwa Babiloni. (Belengeni Daniele 3:16-18.) Ili lyashi lya mu Baibolo lilafwa ba Nte abengi ukuba abashipa no kukaana ukupepa imendela ya mu calo bekala. Yesu taitumpile mu fikansa fya calo nelyo  ifya mu bwikashi ifilenga abantu belaumfwana. Alishibe ukuti ifyo acitile fyali no kwafwa abasambi bakwe. Yesu atile: “Shipeni! Ine nincimfya icalo.”—Yohane 16:33.

¹⁷ Muno nshiku ba Nte abengi tabaitumpa mu fikansa fya calo. Na lyo line bamo balabapuma nelyo balabacusha, balabakaka, e lyo no kubepaya fye pa mulandu wa kuti balatwalilila ukuba aba cishinka kuli Yehova. Ifyo aba ba Nte bacita kuti fyalenga na ifwe twaba abashipa. Munyinefwe umo uwikala ku Turkey atile: “Munyinefwe wacaice Franz Reiter, balimwipeye pa mulandu wa kuti alikeene ukuba umushilika wa kwa Hitler. Kalata iyo alembele ubushiku kuli banyina ukubeba ukuti ulucelo bakamwipaya, yalangile ukuti alikwete icitetekelo icakosa muli Yehova. Naletontonkanya ukuti na ine nga naeshiwa nge fyo aeshiwe, nkamupashanya.” ^[2]—Moneni ifyebo na fimbi.

18, 19. (a) Bushe aba mu cilonganino mwaba kuti bamwafwa shani ukukanaitumpa mu fikansa fya calo? (b) Finshi mulingile ukucita?

¹⁸ Bamunyinenwe na bankashi mu cilonganino mwaba kuti bamwafwa ukukanaitumpa mu fikansa fya calo. Kuti mwaeba baeluda nga kuli ifilelenga cilemukosela ukukanaitumpa mu fikansa fya calo, kabili kuti bamupandako amano ukubomfya Baibolo. Na kabili aba bwananyina mu cilonganino nabo nga baishiba ukuti kuli ifilelenga cilemukosela, kuti balamukoselesha. Mulebeba ukuti balemupepelako, lelo na ifwe bene tufwile ukulayafwa aba bwananyina no kulabapepelako. (Mateo 7:12) Kuti mwasanga amashina ya bamunyinefwe na bankashi abo bakaka mu fifungo mu cipande caba pa jw.org/bem icitila, “Inte sha kwa Yehova Abo Bakaka pa Mulandu wa fyo Basumina—Ukulingana ne Ncende.” Kuti mwasanga ici icipande nga mwaya apo balemba ati ILYASHI e lyo mwatinika apaleti IMILANDU YA MU FILYE. Kuti mwasalapo amashina yamo aya bamunyinefwe na bankashi no kulabapepelako ukuti Yehova alebafwa ukuba abashipa no kuti batwalilile aba cishinka kuli ena.—Abena Efese 6:19, 20.

¹⁹ Natwishiba ukuti ilyo impela ya cino calo ilepalamina, nalimo amabuteko yakatendeka ukutupatikisha ukuitumpa mu fikansa fya calo. Kanshi nacicindama ukuti tuipekanye ino ine nshita pa kuti twikaitumpa mu fikansa fya muli cino calo umo abantu bashaikatana!