Napapita Imyaka Amakumi Pabula Ukutula Apo Natendekele ‘Ukwibukisha Kabumba Wandi’

Abashimika ili lyashi ni ba Edwin Ridgwell

PA November 11, mu 1918, pe sukulu nalesambilila, twapulikilwe fye batweba ukuti tulongane pa kuti tusefye ukupwa kwa Nkondo Ikalamba, iyaishileishibikwa ukuti, Inkondo ya Calo iya Kubalilapo. Pali iyi nshita nali fye ne myaka isano kabili nshaishibe ne co balesefya. Lelo ukulingana ne fyo abafyashi bandi bansambilishe pali Lesa, nshalefwaya ukusefyako. Nalipepele kuli Lesa, lelo icikonko calinjikete ica kuti natendeke ukulila. Nalyo line nshasefesheko. Ifi e fyo natendeke ‘ukwibukisha Kabumba wandi Lesa Mukulu.’—Luk. Mil. 12:1.

Ulupwa lwesu lwakuukile ku Glasgow mu Scotland, imyeshi inono ilyo uku kusefya kwa pa sukulu kushilacitika. Pali ilya nshita, batata bailesangwa ku kulongana kwa cintubwingi ukwali no mutwe wa kuti “Abengi Abali no Mweo Nomba Tabakafwe.” Ili lyashi lyalengele batata ukwaluka. Batata na bamayo batendeke ukusambilila Baibolo kabili balitemenwe ukulanshanya pa Bufumu bwa kwa Lesa na mapaalo bukaleta. Ndatasha Lesa pantu ukufuma ilya nshita, abafyashi balinsambilishe ukutemwa Lesa no kumucetekela.—Amapi. 22:6.

Natampa Umulimo wa Nshita Yonse

Ilyo nali ne myaka 15, mfwaya nga nalile ku koleji nangu ku yuniversiti, lelo nalefwaisha ukubomba umulimo wa inshita yonse. Batata batile nali umwaice, e ico natendeke ukubomba mwi ofesi limo umo nabombele pa nshita iinono. Nomba, apo nalefwaya sana ukubombela Yehova inshita yonse, bushiku bumo nalembele kalata kuli ba J. F. Rutherford, abaleangalila umulimo wa kushimikila mwi sonde lyonse pali ilya nshita. Nabepwishe ukumpandako amano pa fyo nalefwaya ukucita. Ba Rutherford balibweseshe kalata no kunjeba ati: “Nga naukula ica kutila, kuti waingila incito, ninshi no mulimo wa kwa Shikulu wine kuti wabomba. . . . Ninjishiba ukuti Shikulu akakupaala nga watwalilila ukumubombela ne cishinka.” Iyi kalata, iyo balembele pa March 10, 1928, yalikoseshe nga nshi ulupwa lwesu. Tatwaikete na ku cani, ine, batata na bamayo, no mukalamba wandi umwanakashi twatendeke ukubomba umulimo wa nshita yonse.

Mu 1931 pa kulongana kwa citungu ukwali mu London, Munyinefwe Rutherford aipwishe nga kwali abengafwaya ukuya mu kushimikila imbila nsuma mu fyalo fimbi. Natile kuti natemwa ukuya, kabili ine na Andrew Jack, batutumine ku Kaunas, uwali umusumba ukalamba mu Lithuania. Apa ninshi ndi ne myaka 18.

Ukushimikila pa Bufumu mu Calo Cimbi

Pali iyi nshita, icalo ca bulimi ica Lithuania cali icipiina kabili ukushimikila mu mishi kwalyafishe. Ukusanga umwa kwikala na ko kwalyafishe, kabili nshalaba ifyo caleba ku ncende shimo uko twaikele. Ku ca kumwenako, bushiku bumo ine na Andrew twalifililwe ukulaala. Ilyo twasanike ilampi pa kati ka bushiku, twamwene ifiipu ifingi, filemang’anya fye pa musengele.  Fyalitusumine umubili onse. Cila lucelo umulungu uutuntulu, naleya ku mumana, naiminina mu menshi ayalefika mu mukoshi pa kuti fye ubukali bucepeko. Nomba, nangu cali ifi, tatwalekele ukushimikila. Ubu bwafya bwalishilepwa ilyo twakumenye umulumendo no mukashana abaupana abalesambilila icine. Balitusendele ukuti tuleikala pa mwabo. Akayanda kabo kali akanono lelo aka busaka. Kwena, nangu twalelaala pa nshi, kwaliweme sana ukucila uko twali kale.

Iyi nshita Bakatolika na bashimapepo be calici lya Russian Orthodox e bakwete amaka mu Lithuania. Kanshi, bakankaala fye balekumanisha ukushita Baibolo. Lelo ubuyo bwesu bwali bwa kushimikila icifulo conse no kupeela abantu abengi impapulo sha Baibolo abalefwaya ukumfwa Icebo ca kwa Lesa. Twalebala twafwaya ukwa kwikala mu tauni. E lyo twaya mu kushimikila mu mishi ukwabula ukuti abatupatile beshibe. Nga twafuma mu mishi, e lyo twaleshimikila mu tauni umo twaleikala. Kanshi, twalepwisha umulimo ilyo bashimapepo bashilatendeka ukwimya ifimfulunganya.

Imbila Nsuma Yaimya Ifimfulunganya na Bengi Baishiba Ukuti Ilebilwa

Andrew balimwitile ku kubombela pe ofesi lya musambo mu 1934. John Sempey e o natendeke ukulabomba nankwe. Kwaliko ifyacitike fimo ifyo twibukisha sana na ino nshita. Kasuba kamo, natandalile loya nangu shimafunde wa mwi tauni limo ilinono. Ilyo twamonene, alifulilwe ica kuti afumishe imfuti umo aleisungila no kuntonta e lyo anjeba ukuti imfume. Napepele mu mutima kabili naibukishe no kufunda kwa mu Baibolo ukutila: “Ukwasuka ukwafuuka kunasha ubukali.” (Amapi. 15:1) E ico namwebele nati, “Kwena nacisa fye mu kumutandalila no kumwebako imbila nsuma, kabili natasha sana ifi mushimpikile imfuti.” Awe e fyo afumishe no munwe palya balishisha imfuti na ine e pa kufuma cimfutyanuma.

Ilyo naile ukwali John, na o ashimike ukuti ifintu tafyamuwamine. Balimubepeshe ukuti aibila umwanakashi akumenye indalama ishingi, e fyo bamutwele na ku kapokola. Ilyo afikile ku kapokola bamufuulile ifya kufwala fyonse no kutendeka ukupikita mu fya kufwala. Lelo tabamusangile ne ndalama. Ilyo papitile nshita balikete uwaibile indalama.

Ifi ifyacitike fyonse fibili fyaletele icimfulunganya mwi tauni umushali congo kabili fyalengele na bengi ukwishiba ukuti imbila nsuma yaleshimikilwa!

Ukulatwala Impapulo mu Bumfisolo

Umulimo uwayafishe sana wali wa kutwala impapulo shesu mu calo cali mupepi ica Latvia, umo umulimo wesu wabindilwe. Twaleya ku Latvia umuku umo pa mweshi ne shitima lya bushiku. Inshita shimo nga twasha impapulo ku Latvia, twaleya na ku Estonia mu kusenda impapulo na shimbi isho twalesha mu Latvia pa kubweluluka.

Inshita imo, kwali abaebele umulashi uwalemona ifipe ifileingila mu calo ukuti tulatwala impapulo mu Latvia. E ico uyu mulashi atwebele ukuti tufume mwi shitima no kutwala impapulo twasendele ku mukalamba wa ncito. Ine na  John twalipepele kuli Yehova ukuti atwafwe. Icatupapwishe ca kuti uyu muntu taebele umukalamba wa ncito ifyo twasendele, amwebele fye ukuti, “Aba bantu nabakwata ifipe ifyo balingile ukulipilila pa kufingisha.” E ico naebele umukalamba wa ncito ukuti ca cine nalikwete impapulo isha kwafwa abantu mu masukulu na mu makoleji ukwishiba ifilecitika muli cino calo cabipa no mo filolele. Uyu mulashi alitusuminishe ukupita kabili twalitwele ne mpapulo.

Ilyo ifintu fyabipile mu Latvia, mu Estonia na mu Lithuania, abantu abengi balipatile Inte sha kwa Yehova kabili babindile no mulimo wa kushimikila mu Lithuania. Andrew na John balibatamfishe baya ku mwabo, kabili apo Inkondo ya Calo iya Bubili yali mupepi, abena Britain bonse babebele ukubwelelamo ku mwabo. Na ine nalibwelelemo, kabili nali no bulanda nga nshi.

Imilimo Napeelwe mu Northern Ireland na Mapuaalo Nakwete

Iyi nshita ninshi abafyashi bandi balikuukila ku Northern Ireland, kabili mu 1937, na ine naile kulya kwine. Balibindile impapulo shesu mu Northern Ireland pa mulandu wa nkondo, lelo twalitwalilile ukushimikila na lintu kwali inkondo. Ilyo Inkondo ya Calo iya Bubili yapwile, twatendeke ukubomba umulimo wesu ukwabula ukutukaanya. Harold King, painiya uwabombele imyaka iingi kabili uwailebomba bumishonari ku China, e wali pa ntanshi mu kupekanya amalyashi ya cintubwingi ayalebela pa lwalala. Bushiku bumo anjebele ukuti, “Uno mulungu pa Cibelushi nkalanda ilyashi ku cintubwingi pa lwalala ilya kubalilapo.” Lyene alindoleshe no kunjeba ati, “Uyu mulungu pa Cibelushi ni we ukalanda ilyashi.” Nalipapile icine cine.

Ndebukisha bwino ifyo ilyashi lyandi ilya kubalilapo lyali. Kwali abantu abengi. Pa kulanda ili lyashi naiminine pa cibokoshi icapangilwa ne mbao kabili takwali ne fisoselo. Ilyo napwishishe ukulanda ili lyashi, umwaume umo alishilemposha no kunjeba ukuti ishina lyakwe ni Bill Smith. Atile, amwene abantu abengi nabalongana  e pa kwiminina ukuti amone ifyalecitika. Kanshi batata balishimikilepo Bill kale lelo balilekele ukumonana ilyo batata na bamayo bakuukile ku Dublin uko baile mu kubombela bupainiya. Natampile ukumusambilisha Baibolo. Umuye nshiku, abantu 9 mu lupwa lwa kwa Bill basangwike ababomfi ba kwa Yehova.

Pa numa natendeke ukushimikila mu Belfast, umwali amayanda ayakalamba. Muli ici cifulo nakumenyemo umwanakashi uwaikelepo mu Lithuania. Ilyo namulangile impapulo, asontelepo icitabo cimo no kutila: “Ici cena nalikwata. Batata mukalamba abasambilisha pe sukulu lya yuniversiti ku Kaunas e bampeele.” Anangile icitabo ca Creation, mu lulimi lwa ku Poland. Mu mbali balilembelemo sana. Uyu mwanakashi alipapile sana ilyo namwebele ukuti nine napeela bawishi mukalamba ici citabo ilyo nabakumenye mu Kaunas!—Luk. Mil. 11:1.

Ilyo John Sempey aumfwile ukuti naleya ku Northern Ireland, anjebele ukuti nkayemona nkashi yakwe, Nellie pantu alefwaya ukusambilila Baibolo. Ine na nkashi yandi Connie twatampile ukumutungulula isambililo lya Baibolo. Nellie alilundulwike bwangu no kuipeela kuli Yehova. Pa numa natendeke ukwishishanya nankwe kabili twalyupene.

Ine na Nellie twabombele pamo umulimo wa kwa Yehova pa myaka 56 kabili twalikwete ishuko lya kwafwa abantu ukucila 100 ukusambilila icine ca mu Baibolo. Twalesubila ukuti tukekala pamo mpaka Armagedone ikese tukengile na mu calo cipya ica kwa Yehova, lelo Nellie alifwile mu 1998. Ici calimbipile nga nshi, kabili e ca kwesha icikalamba sana icamponena mu bumi bwandi.

Nabwelelako ku Estonia, ku Latvia na ku Lithuania

Ilyo papitile umwaka umo ukutula apo Nellie afwilile, nalipaalilwe icine cine. Balinjitile ukuyatandala ku maofesi ya Nte sha kwa Yehova mu ayaba mu Tallinn, ku Estonia. Kalata iyafumine kuli bamunyinefwe ba ku Estonia yatile: “Pali bamunyinefwe 10 abatuminwe ku fyalo fitatu, e kuti Latvia, Estonia na Lithuania, mu ma 1920 na 1930, ni mwe fye mwe bacili no mweo.” Kabili balondolwele no kuti balepekanya ukulemba ifyo umulimo watendeke muli ifi fyalo fitatu, e lyo banjipwishe ati: “Bushe kuti mwatemwa ukwisa?”

Ala mwandini lyali lishuko ukushimika ifyo ine na bamunyinane twabombele muli ilya myaka! Mu Latvia, nalilangile bamunyinane ing’anda apabelele amaofesi ya Nte sha kwa Yehova ne ncende mu mutenge apo twalefisa ifitabo ukwabula ukuti bakapokola bafisange. Mu Lithuania, bantwele mwi tauni linono ilyo beta ati Šiauliai, umo nabombeele bupainiya pa nshita imo. Kulya munyinefwe umo anjebele ati: “Kale sana ine na bamayo twalishitile ing’anda mu tauni. Ilyo twalewamya iyi ng’anda, twasangile ifitabo fibili, cimo caleti The Divine Plan of the Ages e lyo cimbi caleti The Harp of God. Ilyo nabelengele ifi fitabo, nalishibe ukuti nasanga icine. Mufwile ni mwe mwashile ifi fitabo akale sana muli iyi ng’anda!”

Nalisangilwe na ku kulongana kwa muputule mwi tauni umo nabombeele bupainiya. Palipitile imyaka 65 pa kwisasangwa ku kulongana kukalamba na kabili muli ili tauni. Umuku wa ntanshi, twalongene fye abantu 35. Nomba nalitemenwe sana ukumona ukuti iyi nshita twafikile 1,500! Yehova alipaala nga nshi umulimo wesu!

‘Yehova Tandekeleshe’

Nomba line fye, nalipaalilwe icine cine ilyo Bee, nkashi umusuma asumine ukuba umwina mwandi. Twaupene mu November 2006.

Kuti natemwa ukwebako abaice bonse abashishibe bwino ifya kucita mu bumi bwabo ukuti mwaliba amano mu kumfwila amashiwi ya kwa Lesa ayatila: ‘Ibukisheni Kabumba wenu Lesa Mukulu mu nshiku sha bulumendo bwenu.’ Nomba ndasekelela nga filya uwaimbileko amalumbo ya mu Baibolo na o asekelele ilyo atile: “Mwe Lesa, mwalinsambilisha ukufuma ku bwaice bwandi, kabili ukufika na nomba nanda pa fipesha amano fyenu. Kabili na lintu nkakota no mutwe waba ne mfwi, mwe Lesa, mwikandekelesha, mpaka nkashimike ulwa kuboko kwenu ku nkulo iikakonkapo, na bumpalume bwenu kuli bonse abakesabapo.”—Amalu. 71:17, 18.

[Mapu pe bula 25]

(Nga mulefwaya ukumona mapu, moneni muli magazini)

Umulimo uwayafishe sana wali wa kutwala impapulo shesu mu Latvia

ESTONIA

TALLINN

Gulf of Riga

LATVIA

RIGA

LITHUANIA

VILNIUS

Kaunas

[Icikope pe bula 26]

Natendeke ukubomba bukolopota (bupainiya) ilyo nali ne myaka 15 mu Scotland

[Icikope pe bula 26]

Ine na Nellie pa bwinga bwesu, mu 1942