Ifyo Mwingashipikisha Amafya Icupo Nga Capwa

“Naleikala bwino sana na bena mwandi, lyena ukwabula ukwenekela icupo calipwile. Ala calimputwile umusana!” E fyalandile ba MARK, * abaikala umwaka umo ukutula apo icupo cabo capwila.

“Abena mwandi batendeke ukwenda no mukashana wa mushinku umo wine no mwana wesu umukashana. Ilyo icupo capwile, nalyumfwileko bwino pantu nalilubwikeko ku cipyu ca bena mwandi. Na lyo line, naleimona uwa cabecabe no kuti nalisebene sana.” E fyalandile ba EMMELINE, abaikala imyaka 17 ukutula apo icupo cabo capwila.

Bamo bamona kwati nga bapwisha icupo ninshi imikalile yabo kuti yaba bwino. Bambi na bo tabafwaya icupo ukupwa, lelo abena mwabo nga bafwaya ukuti icupo cipwe, balalekana. Na lyo line, abengi abapwisha ifyupo, basanga ukuti imikalile yabo ilafya sana ukucila ne fyo bale-enekela. Na kuba, nga e lyo icupo cenu capwile, nalimo mwalimona ukuti ukulekana kwalilenga mwaba na masakamika sana. Kanshi kuti cawama nga mwakonka ukufunda kusuma ukwaba mu Baibolo ukwingamwafwa ukushipikisha amafya abantu bakwata icupo nga capwa.

UBWAFYA BWA KUBALILAPO: UKUMFWA UBUBI.

Icupo nga capwa, abalekene balatalalilwa kabili balasakamikwa sana pa fyo bakulasunga abana e lyo ne fyo bakalasanga indalama. Ilingi line palapita sana inshita pa kuti baleke ukusakamikwa no kutalalilwa. Ba Judith Wallerstein abasoma pa fyo abantu batontonkanya, basangile ukuti nangu papite imyaka iingi apo icupo capwila, bamo bashala baleyumfwa ukuti balisuulwa, tabatemwikwa kabili babafyengele fye pa fyacitike. Na kabili batontonkanya ukuti ifintu tafyakatale afibawaminapo, bakatwalilila fye ukutalalilwa.

 IFYO MWINGACITA

▪ Mwilasunga icikonko ku mukoshi, nga mwafwaya ukulila, mulelila. Nalimo kuti mucili mwalitemwa abaali abena mwenu kabili mulabafuluka. Nangu ca kuti imikalile yenu tayali bwino, kuti mwaumfwa icikonko pa kukanasanga insansa isho mwale-enekela mu cupo. (Amapinda 5:18) Mwilaumfwa insoni sha kulila, lelo mulekwatako “inshita ya kulila.”—Lukala Milandu 3:1, 4.

▪ Mwilaba mweka pa nshita ntali. Nangu ca kutila ilyo mulelila kuti mwaba mweka, tamufwile ukuba mweka pa nshita ntali. (Amapinda 18:1) Mulelanda pa fisuma nga mulelanda ne fibusa. Nga ca kuti muleilishanya fye umo shacela pa baali abena mwenu, nangu ca kuti ifyo mwingalalanda fya cine, abantu bambi tabakulafwaya ukuba na imwe. Nga mulefwaya ukucita ifintu fimo ifyacindama, mulelomba umuntu uo mwacetekela ukuti amupandeko amano.

▪ Mulebika amano ku bumi bwenu. Ukusakamikwa pa mulandu wa kupwa kwa cupo kuti kwalenga umuntu ukulwala ubulwele bwa kubutukisha umulopa nelyo ukulalwala umutwe libili libili. Kanshi mulelya ifya kulya ifikwete umulyo, muletukusha umubili kabili mulelaala ama-awala ayengi.—Abena Efese 5:29.

▪ Mwilabika pa mulola ifintu ifyo mushilekabila nelyo ifingamulenga ukumfwa ububi nga mwaibukisha abaali abena mwenu, lelo amapepala apali ifyebo ifyacindama mwilaposa, mulesunga. Nga ca kuti ifintu fimo pamo nga ifikope mwakopelwe pa bwinga filemukalifya, kuti mwafibika mu fibokoshi, mwasungila abana benu.

▪ Mwilaipeela imilandu. Ba Olga abo ifyupo fyapwile pa mulandu wa kuti abalume babo balicitile ubucende batile: “Lyonse naletontonkanya ukuti, ‘Bushe uyu mukashana alincila?’” Lelo ba Olga basangile ukuti ukuipeela imilandu lyonse kuti kwalenga ‘umutima ukutompoka.’—Amapinda 18:14.

Abengi basanga ukuti ukulemba ifyo baletontonkanya kuti kwalenga baleka ukulaipeela imilandu. Ilyo mulelemba, mwilalemba ifingalenga ukuti muleipeela imilandu, lelo mulelemba ifingamwafwa. (Abena Efese 4:23) Natulande pa fya kumwenako fibili:

Ifyo tamufwile ukulatontonkanya: Nine nalengele umwina mwandi ukumembukila.

Ifyo mufwile ukulatontonkanya: Ifyo nalelufyanya umwina mwandi te fingalenga ukuti amembukile.

Ifyo tamufwile ukulatontonkanya: Naonawile fye inshita yandi ukwikala na ulya mwaume.

Ifyo mufwile ukulatontonkanya: Nga ndefwaya ukuba ne nsansa, mfwile ukulatontonkanya pa fya ku ntanshi.

▪ Mwilabika amano ku mashiwi ya kukalifya ayo bambi bengalanda. Ifibusa mwatemwisha nelyo balupwa lwenu kuti balanda ifingamukalifya nelyo ifya bufi. Nalimo kuti batila: ‘Taakulingile’ nelyo ‘Lesa alipata ukulekana.’ * Baibolo itila: “Wibika umutima obe ku mashiwi yonse ayo abantu bengasosa.” (Lukala Milandu 7:21) Ba Martina, abaikala imyaka ibili ukutula apo icupo cabo capwila, batile: “Mu nshita ya kubika amano ku mashiwi yabipa ayo abantu balanda, ndesha ukupashanya Lesa mu fyo amona ifintu. Amatontonkanyo ya kwa Lesa yalicila amatontonkanyo yesu.”—Esaya 55:8, 9.

▪ Mulepepa kuli Lesa. Lesa akoselesha abamupepa ‘ukupoosa amasakamika yabo yonse pali ena,’ maka maka nga bali na mafya ayengi.—1 Petro 5:7.

ESHENIKO UKUCITA IFI: Mulelemba Amalembo ayo mumona ukuti yalamukoselesha kabili mulebika aya Amalembo apo mwingayamona bwangu no kuyabelenga. Amalembo yambi ayaafwa sana bambi abo ifyupo fyapwa ni aya: Amalumbo 27:10; 34:18; Esaya 41:10; na Abena Roma 8:38, 39.

UBWAFYA BWALENGA BUBILI: UKUFILWA UKULANSHANYA BWINO NA BAALI ABENA MWENU.

Ba Juliana abaupilwe pa myaka 11 batile: “Nalipaapaatile abena mwandi ukuti bensha, lelo balikeene. Ilyo  banshile, nalibafuliilwe sana pamo no mwanakashi bapondokeleko.” Abengi nga balekana, palapita imyaka iingi bacili fye balifulilwa abaali abena mwabo. Na lyo line nshita shimo nga balikwata abana, cilafya ukuleka ukulanshanya.

IFYO MWINGACITA

▪ Tamufwile ukulaumfwana sana na baali abena mwenu. Mulelanda fye pa fyo mufwile ukulanshanyapo. Abengi basanga ukuti ukucita ifi, kulalenga abalekana ukulaikala mu mutende.—Abena Roma 12:18.

▪ Mwilalanda amashiwi ya kukalifya. Nga mwaumfwa ukuti bamukalifya, mufwile ukukonka ukufunda kusuma ukwa mu Baibolo ukutila: “Onse uulama ululimi lwakwe alicenjela.” (Amapinda 17:27) Nga mwamona mwafilwa ukusuminishanya pa fyo mulelanshanya, kuti cawama ukweba abaali abena mwenu ukuti: “Lekeni ntontonkanyepo pa fyo mwalanda, tukesalanshanya na kabili inshita imbi.”

▪ Mwilabika ifintu ifyacindama pamo nga ifipepala apalembwa ifya ku cilye ne fya ku banki capamo ne fintu fya baali abena mwenu.

ESHENIKO UKUCITA IFI: Umuku ukakonkapo ilyo mukalalanshanya na baali abena mwenu, mwikatendeka ukuipokolola nelyo ukukalipa. Nalimo kuti mwalanda ukuti mukalanshanya inshita imbi nelyo ukuti mukatumishanya ifyebo ukubomfya foni nelyo kompyuta.—Amapinda 17:14.

UBWAFYA BWALENGA BUTATU: UKWAFWA ABANA.

Ba Maria balebukisha sana ifyo cali ilyo icupo cabo capwile. Batile: “Umwana wandi umunono alelila fye cila bushiku kabili alitendeke no kubomfya pa busanshi. Nangu ca kuti umwana wandi umukalamba ena talefwaya ukulanga ifyo aleumfwa, nalimwene ukuti na o wine taali ifyo namwishiba.” Ku ca bulanda, nalimo kuti mulemona kwati tamulekwata inshita nelyo tamuleafwa sana abana benu pa nshita balefwaya ukuti mubafwe.

IFYO MWINGACITA

▪ Mulekoselesha abana benu ukulalanda ifili ku mukoshi, nangu ca kuti ukucita ifi kuti caba kwati balesosa “icisosesose.”—Yobo 6:2, 3.

▪ Muleishiba umwakupelela. Nangu cingati kuti mwafwaya bamo ukumukoselesha kabili no mwana wenu kuti afwaya ukucita ifyo, te cisuma ukumuleka ukuti e o alemwafwa ukupwisha amafya mukwete. (1 Abena Korinti 13:11) Mwilashimikila umwana wenu ne fishilingile nelyo ukulamutuma ukuyalanda ifintu fimo ku baali abena mwenu.

▪ Mulekusha abana benu bwino. Muleikala mu ng’anda imo ine kabili mulecita ifintu pa nshita ilya ine mwaleficitilapo kale. Ne cacindamisha, mulekosha bucibusa bwenu na Lesa, mulebelenga Baibolo kabili mulekwata amapepo ya lupwa.—Amalango 6:6-9.

ESHENIKO UKUCITA IFI: Fwayeni ubushiku bumo muli uno mulungu ilyo mukalanda na bana benu no kubeba ukuti mwalibatemwa sana kabili te balengele icupo cenu ukupwa. Nga bamwipusha, mulebasuka ukwabula ukulanda ifibi pa baali abena mwenu.

Icupo nga capwa tacipilibula ukuti ninshi calaala capwa. Ba Melissa, abaupilwe pa myaka 16 batile: “Ilyo ifyupo fyapwile, natontonkenye ukuti, ‘Ifi te fyo nalefwaya ukuti cibe.’” Nangu ca kuti ifyupo fyabo fyalipwa, ba Melissa balileka ukusakamikwa sana. Batile: “Ilyo nalekele ukubika sana amano ku fyapita, nalitendeke ukumfwako bwino.”

[Amafutunoti]

MULEYIPUSHA UKUTI . . .

▪ Bushe nali-ipeele inshita ya kulila pa kupwa kwa cupo cesu?

▪ Kuti nacita shani pa kuti ndeke ukufulilwa abaali abena mwandi?

[Icikope pe bula 9]

Muleleka Icebo ca kwa Lesa ukumutungulula ilyo muli na mafya