Kuli uyu mwaume uwalembeleko Baibolo, imyaka abantu bekala inono sana nga kuilinganya ku myaka iyo isonde likabako. Ne ca cine, pa myaka iingi nga nshi, inkulo ishingi shalipita lelo ukufika na ino nshita isonde lyalitwalilila fye ukubako no kutungilila ifya mweo.

Ukutula pa Inkondo ya Calo iya Bubili, ifintu mu calo filaluka sana ukucila ifyo cali kale. Mu myaka fye 70 nelyo ukucilapo, abantu balimona ubuyantanshi sana mu fya kupangapanga, kabili ici calenga ukuti ifintu filealuka sana mu calo. Pali ino nshita ifyo bantu abengi bekala fintu ifyo akale balemona kwati teti ficitike. Kabili abantu mu calo balifulilako sana.

Lelo, fyonse ifi fyalileta na mafya. Ifyo abantu bacita fileonaula sana isonde ica kuti nomba line imiceele pano calo tayakaleba bwino kabili isonde talyakaletungilila ifya mweo. Na kuba, basayantisti batila ifyo abantu bacita nafyonaula sana isonde.

Baibolo yalisobele ukuti kukaba inshita ilyo abantu ‘bakonaula isonde.’ (Ukusokolola 11:18) Bamo balatwishika nampo nga tuleikala muli iyi ine nshita. Bushe abantu bakatwalilila fye ukonaula isonde? Bushe isonde likonaika  umupwilapo? Nelyo, bushe abantu bakonaula isonde nakalya nakalya?

Bushe isonde likonaika umupwilapo? Basayantisti bamo balanda ukuti calyafya ukwishiba ifikacitika. Ici calenga balesakamana sana. Pantu cimoneka kwati imiceele nomba ya kulaaluka-aluka ica kuti yakulaleta na masanso.

Ku ca kumwenako, tontonkanyeni pali aisi iyaba ku West Antarctic. Bamo batila nga kwatwalilila fye ukulakaba, kukaba inshita ilyo aisi yonse ikasunguluka. Pantu aisi ilalenga imyengelele ifuma ku kasuba ukubwelela mu lwelele. Nomba aisi yonse nga yasunguluka, ninshi fibemba, ifishilenga imyengelele ya kasuba ukubwelela mu muulu, fikashala pa mbilibili. Apo amenshi yalasunga icikabilila, ninshi aisi ya kulasunguluka bwangu bwangu. Kabili nga yatendeka ukusunguluka, te kuti kube ukuicilikila. Mu kuya kwa nshita, amenshi kuti yaisulisha muli fibemba kabili abantu abengi nga nshi kuti baba mu busanso.

Kwaliba inshila ishalekanalekana isho balanshanyapo ukuti e shingabomba pa kucefyako ubu bwafya. Inshila imo iyo babomfya sana, kukoselesha abantu ukutwalilila ukuleta ubuyantanshi mu calo lelo ukwabula ukubomfya inshila iishingonaula isonde. Nomba finshi fyafumamo?

Ku ca bulanda, abantu baleonaula isonde ukucila ifyo iline li-iwamya. Bushe kuli ifyo twingacita? Sayantisti umo atile: “Tatwaishiba nangu panono ukusunga isonde.” Aya mashiwi yalomfwana ne fyo Baibolo yalanda ukuti: “[Umuntu] takwata amaka ya kutungulula intampulo shakwe.”—Yeremia 10:23.

Na kabili Baibolo ilanda ukuti Lesa, Kabumba, takaleke abantu bakonaule isonde nakalya nakalya. Pa Amalumbo 115:16 patila: “Icalo [Lesa] apeela ku bana ba bantu.” Kanshi isonde ‘ ca bupe icisuma’ ico Shifwe wa ku muulu atupeela. (Yakobo 1:17) Bushe Lesa kuti atupeela ubu  bupe pa nshita fye iinono? Awe nakalya! Kuti twamwena fye ku fyo isonde lyapangwa.

Ibuuku lya mu Baibolo ilya Ukutendeka lilatweba ifyo Lesa apangile isonde. Pa kubala, Baibolo ilanda ukuti pe sonde “tapaali nangu cimo, na pa muulu wa menshi ayengi pali imfifi.” Lelo “amenshi” yena, ayatungilila ifya mweo, e po yali. (Ukutendeka 1:2) E lyo Lesa atile: “Nakube ulubuuto.” (Ukutendeka 1:3) Imyengelele ya kasuba yalipulinkenye mu makumbi no kumoneka pano calo, kabili pa muku wa kubalilapo pano isonde pali ulubuto lwa kasuba. Lyena pakonkele umulundu na fibemba. (Ukutendeka 1:9, 10) E lyo kwaishileba “ifyani, ifimenwa ifyakwata imbuto . . . , ne miti iitwala ifisabo.” (Ukutendeka 1:12) Kanshi pali iyi nshita kwali amenshi, akasuba, umwela wa carbon dioxide, ne fyaba mu mushili ifyo ifimenwa fibomfya pa kupanga ifya kulya no kufumya umwela wa oxygen. Mulandu nshi Lesa abikileko ifi fyonse?

Kasesema Esaya alondolwele Lesa ukuti e “Kapanga we sonde kabili Kalenga wa liko, uwalipampamike, ushalipangiile apa fye, lelo uwalipangiile ukuti lileikalwamo.” (Esaya 45:18) Kanshi, Lesa apangile isonde ukuti lileikalwamo na bantu umuyayaya.

Ku ca bulanda, abantu tababomfya bwino isonde, ubupe ubusuma nga nshi ubo Lesa abapeela, kabili balilyonaula. Lelo ukufwaya kwa kwa Kabumba takwa-aluka. Umwaume uwaliko ku kale atile: “Lesa te muntu uwa kuti abepe, kabili te mwana wa muntu uwa kuti aluke. Bushe kwaliba ico alanda no kukanacicita?” (Impendwa 23:19) Na kuba, ukucila ukuleka abantu ukutwalilila ukonaula isonde, inshita ileisa nomba line ilyo Lesa “akonaula abaleonaula isonde.”—Ukusokolola 11:18.

Mu Lyashi lya pa Lupili Yesu Kristu atile: “Balipaalwa abafuuka, pantu bakapyana isonde.” (Mateo 5:5) Mu lyashi lya pa lupili limo line, Yesu alandile na pa fyo Lesa akacita pa kuti abantu bekatwalilila ukonaula isonde. Aebele abasambi  bakwe ukupepa ukuti: “Ubufumu bwenu bwise. Ukufwaya kwenu kucitwe pano isonde nga mu muulu.” Kanshi Ubufumu bwa kwa Lesa, nelyo ubuteko, bukacita ukufwaya kwa kwa Lesa pano isonde.—Mateo 6:10.

Ukulanda pa fisuma ifyo Ubufumu bukacita, Lesa alanda ukuti: “Moneni! Ndelenga ifintu fyonse ukuba ifipya.” (Ukusokolola 21:5) Bushe ici calola mu kuti Lesa akapanga isonde limbi ilipya? Awe, pantu takwaba nangu cimo icalubana kuli lino isonde. Lelo, Lesa akonaula bonse “abaleonaula isonde,” e kutila amabuteko ya bantu ayaleteka muno nshiku. Akapyanikapo “umuulu uupya ne calo icipya,” e kutila ubuteko ubupya ubwa ku muulu, nelyo Ubufumu bwa kwa Lesa, ubukalateka abantu abasuma abakalaikala pe sonde.—Ukusokolola 21:1.

Lesa akawamya isonde pa kuti likatwalilile ukutungilila ifya mweo. Umupashi wa mushilo walengele uwaimbile amalumbo ukulanda ifyo Lesa akacita, atile: “Mwalolesha pe sonde, pa kuti mulipeele ifingi.” Imiceele nga yaba bwino, kabili Lesa nga atupaala, isonde likaba paradise umukaba ifya kulya ifingi.—Amalumbo 65:9-13.

Pyarelal, uwali kalemba wa kwa Mohandas Gandhi uwali intungulushi ya bena India, alembele ukuti Gandhi atile: “Isonde lyalikwata ifya kulya ifingi ica kutila kuti fyakumana abantu bonse mu calo, nomba abantu bali-itemwa.” Pa kupwisha ubu bwafya, Ubufumu bwa kwa Lesa bukaalula imitima ya bantu. Kasesema Esaya asobele ukuti ilyo Ubufumu bwa kwa Lesa bukalateka, abantu tabakacite “ububi nangu ubonaushi” ku bantu banabo nelyo kwi sonde. (Esaya 11:9) Na kuba, abantu abengi nga nshi aba misango iyapusanapusana ne mibele balesambilila amafunde ya kwa Lesa iyapulamo. Balabasambilisha ukutemwa Lesa na banabo, ukulatasha, ukulasunga bwino isonde, e lyo no kulaikala ukulingana ne fyo Kabumba afwaya. Balesambilila ifya kwikala mu paradise pe sonde.—Lukala Milandu 12:13; Mateo 22:37-39; Abena Kolose 3:15.

Amashiwi yaba mwi buuku lya Ukutendeka, ayalanda pa fyo Lesa apangile ifintu, yalekelesha na mashiwi ya kuti: “Lesa amwene ifyo apangile kabili moneni! nafiwama nga nshi.” (Ukutendeka 1:31) Ca cine, Lesa takaleke lino isonde ilisuma nga nshi ukonaulwa nakalya nakalya. Cilatusansamusha ukwishiba ukuti Kabumba wesu Yehova Lesa takaleke abantu ukonaula isonde. Atulaya ukuti: “Abalungama e bakekala mu calo, kabili bakekalamo umuyayaya.” (Amalumbo 37:29) Na imwe, shi namukabe pa “balungama,” abakalaikala mwi sonde umuyayaya.