Ye wo too ô yemek?
Ane ô vaa nkañete ya Bible, ye jam afe da bo’olô na bone b’Israël be nga be minkôme si ya Égypte?
Bible a jô na éyoñe Joseph a keya Égypte, ésaa wé Jacob a nda bôte jé ése be nga kôlô Canaan a ke koone nye wôé. Be nga ke tabe afôla si y’Égypte ba loone na Gosen, e Delta ya Nil. (Delta ya Nil a ne ndam afôla si ya Égypte, vôm ôsôé Nil wo kandan a ke suane mañe ba loone na Mer méditerranée.) (Met. 47:1, 6) Bone b’Israël be nga taté na ba “dañe bo abui, a nen, a dañe bo ngu.” Ane b’Égyptien be nga taté na ba ko woñ, a su’ulane veñesane bone b’Israël alo.—Nk. 1:7-14.
Bôte béziñ be nga sôane nkañete ya Bible ôte a jô na ô ne befe’e. Ve mam méziñe ma kôme bo’olô na Besémite * be mbe alo si ya Égypte melu kôa.
B’archéologue be nga yene bili’i ya minnôm menda méziñ nord ya Égypte. John Bimson, beta ñyeme mam éziñ, a jô na teke vaa nge beté, bili’ a lôte 20 ya été bi ne bi Besémite be nga zu tabe nord ya Égypte. Ane ô vaa nye, James Karl Hoffmeier, ñyeme mame mfe a nga yé’é mame ya Égypte, a jô na: “Ataté mbu 1800 akekui mbu 1540 Ô.É.J., si ya Égypte é mbe é bili abeñe mam é nga bo na Besémite ya est ya Asie be kôlô si jap a zu tabe Égypte.” A ke ôsu a jô’ô na: “Zia biyoñ éte ki ja tôban a nyi bevamba be bon b’Israël, éyoñ Abraham, Isaac (éko éziñ) a Jacob be nga ke Égypte na ba ke jeñe jôme ya di a nyu, a bilok asu biyeme biap avale kalate Metata’a a liti.”
Bia koone beta mbo’olô mfe sud ya Égypte. Be nga some papyrus éziñe ya zia mbu 2000 akekui mbu 1600 Ô.É.J. Papyrus ate a mbe a be’e môé bebo bisaé be mbe alo nda bôt éziñe ya sud ya Égypte. Môé a lôte 40 me mbe ma Besémite. Alo ete e mbe beyame bidi, betila, nge ke bebéé mefup. Hoffmeier a jô na: “Mbôle Besémite 40 a mvuk étam mbe be mbe be saé’ nda bôte ya Thébaïde éte [sud ya Égypte], abui befe e mbe mmialane mimfa’a mife ya si ya Égypte, e dañe dañe Delta.”
David Rohl, archéologue éziñ, a nga tili na biyôlé biziñe ya papyrus ate bia “wô’é melo ane bi bia koone bie Bible.” A bele, amu môé méziñe me mbe été ô ye’e jô na ye Issacar, nge Aser, nge ke Schiphra. (Nk. 1:3, 4, 15) Rohl a ke suu nkobô a jô’ô na: “Mam mete ma kôme lu’an a éyoñe bon b’Israël be mbe minkôm Égypte.”
Wônaa John Bimson ki a jô na: “Jame Bible a jô a lat a minkôme ya Égypte e kalate Nkôlan da kôme lu’an a nkañete ya melu mvus.”
^ É.N. 4 Jôé Besémite éte da so be Sem, Sem ki a mbe mone wua ya bobefam bela Noé a nga biaé. A ne ve ane to’o bôte ya Élam, bôte ya Assyrie, Bechaldéen ya melu mvus, Behébreu, Besyrien, a meyoñ méziñe ya Arabie ma so fe ve be Sem ate wua wua.
