1, 2. (a) Jé Éliphaz ba Bildad be nga jô a lat a ésaé bia bo Yéhôva? (b) Aval avé Yéhôva a nga liti ôsimesane wé?

“YE MÔT a ne zôsô a ne bo jôm j’avolô be Zambe? Nyô a ne fek a ne fo’o jôm j’avolô be émien. Ye Nyô a ne Ngul Ése a yen mvaé amu na, ô ne zôsô? Nge na, ye a yen mvolan amu na, w’akôm mezene môé nya mvo’é?” (Jb. 22:1-3) Ye ô faseya fo’o éyalane ya avale minsili ete? Éyoñ Éliphaz, môte ya Théman a nga sili Job minsili mite, a mbe a buni’i na, Job a ye yalane na, momo. Mvôé jé Bildad, môte ya Schuach é nga yemete na, môta binam a se ngule ya bo zôsô mise me Zambe.—Lañe Job 25:4.

² Bôte bete be nji be benya bemvôé asu Job, be mbe be yemete’e na, ngul ése bia ve na bia kañe Yéhôva é ne momo, a na, e mise mé, bi nji bo mfi a dañe si’ibem, étum, nge ke nsoñ. (Jb. 4:19; 25:6) Bi ne taté buni na Éliphaz ba Bildad be nga liti na ba sili bebiene si. (Jb. 22:29) E ne été na éyoñ ô tele abôbône nkôle yôp, nge ke éyoñ ô ne avion été, mam bôte ba bo si me ne yené zesé mam. Ve ye nde Yéhôva a yen ésaé bia bo éyoñe bia suk Éjôé jé nalé? Yéhôva a nga liti ôsimesane wé éyoñ a nga komekan Éliphaz, Bildad, a Tsophar  amu be nga kobô mam me nji be été, ve a nga jô na, Job a ne ‘mbo ésaé wé.’ (Jb. 42:7, 8) Ôwé môt a ne kôme “bo jôm j’avolô be Zambe.”

3. Jé Élihu a nga jô a lat a ngule bia ve na bia kañe Yéhôva, a jé nalé a tinan?

³ Yéhôva a nji komekan Élihu amu a nga sili na: “Nge ô ne zôsô, w’ave [Zambe] jé? Nge na, a nyoñe za jômô wo wôé?” (Jb. 35:7) Ye Élihu a nga kômbô liti na, ngule bia ve na bia bo Yéhôva ésaé é ne zezé? Momo. A mbe a kômbô’ô jô na, ényiñe Yéhôva é nji timbi ékaña’a bia ve nye. Yéhôva a nji jembane jôm éziñ. Bi se ngule ya bo na Yéhôva a bo nkukum, nge ngungul. Ve mbamba mimboon, atyeñe mboone mam, nge ke ngule jangan, bia so bia be Zambe, nde fe, a yen avale bia belane mam mete.

4. Yéhôva a yene mbamba be mam bia bo bôte bevok aya?

⁴ Yéhôva a yene mbamba be mam bebo bisaé bé ba bo ane jam émien a ye bulane be. Kalate Minkana 19:17 a jô na: “Nyô a ko nzôzoé éngôngo, nnye a kôlé Yéhôva, nnye ate a ye beta ya’ane nye mbamba mboane wé ate.” Ye éfuse ji ja kômbô jô na, Yéhôva a lôô mbamba jam ase ba bo bingôngole bi bôt? Ye Nté ya émo a ne bi mona môt mvôla, amu mbamba mimboane mié? Ye a nye’e avale mimboan ete, ye a botane mie? Ôwé, mone wé Yésus a nga liti nalé.—Lañe Luc 14:13, 14.

5. Minsili mivé bia zu fas éyoñe ji?

⁵ Yéhôva a nga lôme nkulu mejô Ésaïe na, a kañete ajô dé, a na, a liti bôte na, Yéhôva a nye’e éyoñe ba su’u nsôñane wé. (És. 6:8-10) Été été, Ésaïe a nga kañese nlôman ôte. Melu ma, betoyini be bôte fe ba jô Zambe na, “Me nyô, lôme’ ma.” Ba kômbô be’e mimbe’e ékôane Yéhôva été. Ve ô ne sili womiene na: ‘Ye ngule ma ve é ne fo’o mfi? E ne fo’o été na, Yéhôva a kañese ngule ma ve asu ésaé jé, ve, ye émien a nji bo ngule ya tôé nsôñane wé, to’o ma ve ngule ya suk ésaé jé nge momo?’ Tame fase mam me nga kui melu me Débora a Barak, wo ye bi biyalane ya minsili mite.

6. Nsela’ane mbé a mbe zañe nkane bita ya bone b’Israël a wu Jabin?

⁶ Jabin, njô bôte ya Canaan a nga tibili bone b’Israël a njet ése tañe mimbu 20. Nalé a nga bo na, bone b’Israël be bo mam asoé. Nde fe, be nji be be bili nkane bita nge biôm mewosan, besiñe bap ki, be mbe be bili bewagoñ bityé ya bita 900.—Bm. 4:1-3, 13; 5:6-8. *

7, 8. (a) Jé Yéhôva a nga taté jô Barak na a bo? (b) Aval avé bone b’Israël be nga dañe nkane bita Jabin? (Fombô’ô fôtô ya atata’a ya ayé’é di.)

⁷ Ve Yéhôva a nga lôme nkulu mejô Débora na, a kate Barak na: ‘Kôlô’ô si, ô ke nkôle Thabor, ô nyoñe fe nsamba wôé befame ya bone be Nephtali a bone be Zabulon betoyini awôm. A m’aye tindi Sisera, évete ya nsamba mewosane Jabin, a zu be wo, mfa’a ya ôsôé Kison, a bewagon ya bita bé, a jama bôte wé; a m’aye ve nye mo môé.’—Bm. 4:4-7.

⁸ Foé ve mane yametan avôl avôl. Bôte be nga ve bebien a nlem ôse, be  nga bete Nkôle Thabor. Barak a nji jañele éyoñ, a nga tôñe melebe me Yéhôva. (Lañe Betyi’i Mejô 4:14-16.) Nté be mbe be wosa’an e Thaanac, beta mveñ ve taté na a noñ, mveñ éte é nga bo na, si é jaé a mbotok. Ane Barak a nga taté na, a leñe nkane bita Sisera tañe kiliméta 24 akekui Haroscheth. Éyoñe be kuiya tison éte, ane Sisera a nga li’i wagon bita wé, a mate akekui Tsaannaïm, bebé Kédesch. A nga su’ulane ke sobô nda éndelé Jaël, minga Héber mone Kénien. Mbôle a mbe a te’eya, nde a nga ke ôyo melom. Ane Jaël a nga wôé nye a ayo’o ése. (Bm. 4:17-21) Bone b’Israël ve dañe besiñe bap bita! *

9. Mam mevé kalate Betyi’i Mejô 5:20, 21 a kate bia a lat a bita Barak a nga bo a Sisera?

⁹ Bia yiane yé’é kalate Betyi’i Mejô kabetôlô 4 a 5, amu kabetôlô wua a kate mame nyu mbok a nji kat. Éve’an é ne na, Betyi’i Mejô 5:20, 21 a jô na: “Ateté e nga wosan mfa’a ya yôp, e nga wosan Sisera mezene mape ya yôp été. Ôsôé Kison ô nga vaa be ne wôlôt!” Ye na éngele nnye a nga bo ésaé éte, ye na mveñ mekok é nga so yôp été? Nkañete ôte ô nji ve bia éyalan. Ve nge ô vaa Zambe, za mfe a mbe ve bo na, beta mveñ a noñ a bo na, bewagon bita 900 be yem mbotok été fo’o ve vôm, a awolo bita bi mbe bi boba’an? Kalate Betyi’i Mejô 4:14, 15, a jô biyoñe bila na, Yéhôva nnye a nga bo de. Teke môt éziñe ya b’Israëlite 10 000 be nga ke bita bite, a mbe ve jô na, nnye a nga nyii ayoñ Israël.

10, 11. Tisone fé ba loone na “Méroz,” amu jé be nga yo’é je?

¹⁰ Mbamba jam a ne na, jia Débora ba Barak be nga yia e memane ya bita bite ja ve Yéhôva duma. Be nga yia na: “Yoka’ane Méroz, nalé ange Yéhôva a nga jô, yoka’ane bôt be to été mbia ñyo’an, amu be nji zu volô Yéhôva, be nji zu volô Yéhôva a wosane mingungu.”—Bm. 5:23.

¹¹ Bi nji tu’a yeme vôme tisone Méroz é mbe é tele. Éko éziñe na, bôte ya Méroz be nga bene ke bita éyoñe Barak a nga bañete bôte bese nkôle Thabor. E ne fe bo na, Sisera a nga lôte tison éte, éyoñ a mbe a tube Barak. A na, bôte ya tison éte, be nga bi fane ya bi nye, ve be nga jô’é na a lôte zene jé. Amu jé be nga bene ke éyoñe Yéhôva a nga loone be? Bôte toyini awôm ya bitison bi mbe fefele Méroz be nga kañese nloone Yéhôva, a sulane vôme wua asu mewosan. Tame simesan avale bôte ya Méroz be nga bo éyoñe be nga yene Sisera, beta mbo bita ate a mate’e mbil étam, a te’eya. Be nga yiane yene jam ete ane mbamba éyoñe ya su’u nsôñane Yéhôva, a bi bibotane bié. Éyoñe be nga bi fane ya tyik nge ba su’u bebo bisaé be Zambe, nge momo, ye be nga viane ba’a mo, teke bo jôm éziñ? Tame lañe bifuse bia tya’a valé, a yene beta nsela’ane a ne zañe bôte bete, a étua jame ñyôyo’o minga Jaël ô nga bo!—Bm. 5:24-27.

12. Nsela’ane mbé a mbe zañe bôte kalate Betyi’i Mejô 5:9, 10 a kobô be, a aval avé jam ete da yiane nambe bia den?

¹² Betyi’i Mejô 5:9, 10, a liti bia beta nsela’ane a ne zañe bôte be nga ke bita  a Barak, a ba be nji ke de bo. Débora ba Barak be nga se’e “bejôô ya Israël, ba be nga ve bebien bôt été a nye’an.” Tame yene beta nsela’ane a ne zañe bejô bôte bete, a bôte ‘ba wulu bifumulu bijakase yôp,’ mbe mebun me nga kamane be na, be ke bita! Tame fe yene nsela’ane a ne zañe bejô bôte bete, a bôte ‘ba tabe mba be afipe bindelé yôp,’ bôte ba nye’e beta be mam, a bôte ‘ba wulu mezen.’ Be nga zômbô ényiñ é ne tyi’ibi, be nji kômbô ke bita e mimbi’ili ya Thabor été, a mfôm atôñe ya Kison! Barak ba Débora be nga jô bôte bese ba jeñe mbamba be mame ya ényiñe na, be bindi’i! Be nga yiane bindi jam e nga tindi be na, be bene su’u miñyiane mi Yéhôva. Den, môt ase a yiane tu’a fas nge a bo Yéhôva ésaé ngumba ngumba.

13. Nsela’ane mbé a ne zañe meyoñe me bôte ya Ruben, Dan, a Aser, a meyoñe me bôte ya Zebulon ba Nephthali?

¹³ Bôte be nga ve bebien a mbamba nlem, mbe be nga taté yen ane Yéhôva a liti éto njôô jé. Be nga bi beta beamu ya “kañete zôsô mimboane mi Yéhôva.” (Bm. 5:11) Jam afe e ne na, Betyi’i Mejô 5:15-17 a lañ ayoñe Ruben, Dan, a Aser, ane meyoñe me nga dañe nye’e mvo’é jap bebien. Amu be nga zômbô mebemba mintômba miap, mimbame miap, a bemiele bap, a lôte ésaé Zambe a nga ve be. Ve meyoñe me bôte ya Zebulon a Nephthali ki, me nga “ju binyiñe biap akekui awu,” amu me nga su’u Débora ba Barak. (Bm. 5:18) Nsela’ane a mbe zañe meyoñe mete a ve bia beta besikôlô.

14. Den, aval avé bia su’u éto njôô Yéhôva?

¹⁴ Den, bi nji bo bita a meyoñe me bôt, ve bi bili mvome ya bo ésaé nkañetane mbamba foé a ayok ése. Bôte ba ve bebien a mbamba nlem asu ésaé Yéhôva ba jemban. Bemillion be bobejañ a bekale bangan, benya bôtô ane  bisoé, ba ve bebien a mbamba nlem asu befatane bisaé ya Éjôé. Ba nyoñ ésaé nkpwa’a mefan, ba saé Béthel, ba lôñe Meba m’Éjôé, a meba bia bo bitôkan a beta bitôkan. Tame fe fas ésaé bemvendé ba volô minkôkon na mi saéban mvo’é teke tyam atiñe Zambe (Comité de liaison hôspitalier), a bemvendé ba tebele beta bitôkane biangan ba bo. Yeme na Yéhôva a nye’e mbamba nkômbane wôé, a vo’o ke vuane nye môs éziñ.—Beh. 6:10.

15. Jé é ne volô bia na, bi yeme nge bia nyoñ ésaé Yéhôva éngbwemese nge momo?

¹⁵ Môt ase ya be bia, a yiane sili émiene na: ‘Ye ma wô’ô mvaé éyoñe ma jô’é ésaé Yéhôva e bitule bi bôte bevok? Ye ma jô’é na, mam mefe me zu ndeñele ésaé ma yiane bo Yéhôva nga? Aval ane Barak, Débora, Jaël a bôte 10 000 be nga ve bebien, ye me bili fo’o mbunan, a ayo’o nleme ya belane mam mese me bili asu ya na, me tôñe mebendé me Yéhôva nga? Nge ma jeñe na, me ke jeñ ényiñe si fe, ye ma taté fo’o fase meye’elan été nge ntyian ôte wo ye bo asu mvo’é ya nda bôte jam, a mvo’é ya akônda?’ *

16. Beta jam mbé bia ve Yéhôva éyoñe bia bo nye mewôk?

¹⁶ Yéhôva a bete bia yôp amu a ve bia mbe’e ya liti bôte na, nnye a yian étô njôô. Satan a nga taté tindi bone be bôte na, be lume Yéhôva mvus, ajô te, bia yiane yeme na, ésaé bia bo Yéhôva den ja lôme Satan beta foé. Mbunane wôé, a ngule wo ve na, ô kabetane Yéhôva éyoñe wo bo nye ésaé, a mbamba nkômbane wôé, bia ve nye nlem avak. (Min. 23:15, 16) Ésaé wo bo nye, ja ve nye fane ya yalane Satan, nnye a soñe nye. (Min. 27:11) Ajô te, éyoñe wo bo Zambe mewôk, wo ve nye beta jam a nye’e, nalé a jalé nleme wé a mevak.

17. Ngaka’a fé bia koone je e kalate Betyi’i Mejô 5:31?

¹⁷ Ana’ana, si ja zu jaé ve a bôte ba zômbô Éjôé Zambe a dañe bijôé bivo’o bise. Bi ne ôjeja’a ya nyiñ éyoñ éte! Bia yia Yéhôva jia, tyiñe jia a Débora ba Barak na: “Besiñe bôé bese be jañe’ nalé, a Yéhôva: ve ba b’anye’e [wo] be bo’ ane jôp éyoñ d’atôô a ngule jé ése.” (Bm. 5:31) Yéhôva a ye bo avale jia ete ja jô, éyoñ a ye tyame Satan a mbia émo nyi éyoñe jia ya biyoñe bise! Éyoñe beta bita ya Harmaguédon bia ye taté, Yéhôva aye ke beta yi na, môta binam éziñ a su’u nye. Bia ye ‘tebe ne séé! A yen nyiane Yéhôva.’ (2 Mka. 20:17) Ve nté bia yange, bi bili fane ya su’u nsôñane Yéhôva a ayo’o ése.

18. Aval avé mbamba nkômbane wongan ya bo Yéhôva ésaé a ne volô bôte bevok?

¹⁸ “Vôm bôt be nga ve bebien a nye’an, kañane Yéhôva!” Éyoñe be nga yia jia ya medañ, Débora ba Barak, be nga taté wumulu Yéhôva, nyô a ne Ôyabe Yôbô, sa ke mona môt. (Bm. 5:1, 2) Aval ane be, bia yiane ke ôsu a bo na, mbamba nkômbane wongan a ‘kañe Yéhôva!’