1, 2. (a) Mbia jam mbé Naboth a bendômane bé be nga bi? (b) Mefulu mevé mebaé bia ye yen ayé’é di?

TAME fase jame di. Ba bôté môt éziñ a bendôman bé ajô. Jam da dañe bo nda bôte jap, a bemvôé bap mintaé nlem e ne na, bôte ba bo’olô be, be ne zesé bôt. Ve akusa bo nalé, betyi’i mejô ba tyi’i na, môt ate a bone bé ba yian awu. Môt ase a nye’e zôsô a wô’ô mintaé nlem éyoñ a yen ane ba wôé bôte ba. Nkañete wu ô nji bo nkana kulu ba ze. A ne jam e nga kui Naboth, zôsôa môt a nga nyiñe melu Achab a mbe Njô bôt ya Israël.—1 Bb. 21:11-13; 2 Bb. 9:26.

² Ayé’é di, bia ye kobô ajô jam e nga kui Naboth, bia ye fe kobô ajô ékobe mvendé éziñe ya ntete mimbu ôsu é nga bo. Bive’ela bite bibaé bia ye ye’ele bia na, nge bia kômbô vu zôsô Yéhôva, bia yiane bi fulu éjote nyôl. Bia ye fe ye’ele bia na, bia yiane yeme jamé bôte ba bo bia mam me ne ékotekot.

3, 4. Avale môt avé Naboth a mbe, amu jé a nga bene kuan Achab afube mindi’i dé?

³ Naboth a mbe a wulu’u ba’aba’a a Yéhôva melu mbia  Njô bôt Achab a minga wé Jézabel be mbe be jôé Israël. Bese bebaane be mbe be biasé’é Yéhôva a mintyi’ane mié, amu be mbe be kañe Baal. Ve e mise me Naboth, amvôé dé ba Yéhôva e mbe mfi a dañ ényiñe jé ébien.

⁴ Lañe 1 Bejô Bôt 21:1-3. Éyoñ Achab a nga kômbô ve Naboth afube mindik afe señ afube dé, Naboth a nga ben. Amu jé a nga ben? A nga yalane nye na: “Yéhôva a kame’e me jam ete na, me ve wo ngape si ya beésa bam.” Naboth a nga ben amu a mbe a tôñ Atiñe Yéhôva a nga ve ayoñ Israël, Atiñ ete e mbe e tyili’i bôte na be kuane mesi map. (Lv. 25:23; Nb. 36:7) Naboth a mbe fo’o a yene mam ane Yéhôva.

5. Jé Jézabel a nga bo asu ya na be wôé Naboth?

⁵ Ve éyalane Naboth a nga ve Njô bôt é nga soo nye abui minjuk, nje fe é nga bo na a wu. Ane Jézabel a nga mane loone bezesé be bôt na, be zu bo’olô Naboth a bone bé asu ya na be wôé be. Éyoñe Naboth a wuya, ane a nga ve nnôme wé afube mindik ete. Aval avé Yéhôva a nga tyi’i ékotekot ajô ete?

6, 7. Aval avé Yéhôva a nga liti na a nye’e zôsô, a aval avé jam ete e nga ve nda bôte Naboth a bemvôé bé ngule nyôl?

⁶ Yéhôva a nga ji’a lôme nkulu mejô Élie na, a ke komekan Achab. Élie a nga jô nye bôsa na, a ne ñwôé bôt a ñwuwup. Ntyi’an ôvé Yéhôva a nga nyoñ a lat a Achab ba minga wé? A nga tyi’i na, nda bôt Achab ése ja ye tôbane minjuk fo’o ve aval ane Naboth a bendômane bé be nga tôbane de.—1 Bb. 21:17-25.

⁷ Akusa bo na, nda bôte Naboth a bemvôé bé be nga wô’ô mintaé ya jañele bôte bap étome mbia jam Achab a nga bo, ve be nga wô’ô mvaé ya yeme na, Yéhôva a nga yen ékotekote jam ete, a na, a nga komekan Achab été été. Ve fulu éjote nyôle jap a ndi nlem be mbe be bili be Yéhôva bi nga tebe meve’ele été éyoñe mam me nji boban avale be mbe be yange’e.

8. Achab a nga bo aya éyoñ Élie a kateya nye ntyi’ane Yéhôva a nga nyoñ, a jé Yéhôva a nga bo?

⁸ Éyoñ Achab a wô’ôya ntyi’ane Yéhôva a nga nyoñ ajô dé, “a nga nyape mengômesane mé, a jaé nkuta nyô, a tyi bidi, a bômbô nkuta été, a wulu ôte’etek.” Achab a nga sili émiene si! Nde Yéhôva a nga bo aya? Été été, a nga beta lôm Élie na a ke kate nye foé fe. Foé éte é mbe na, mbôle Achab a te sili émiene si, Yéhôva a ye bo na, jam a nga jô e bo te boban nté a ngenan a vee. (1 Bb. 21:27-29) Yéhôva, nyô a “ve’ele (nge ke fas) minlem,” a nga jamé Achab.—Min. 17:3.

9. Aval avé fulu éjote nyôl é nga ba’ale nda bôte Naboth a bemvôé bé?

⁹ Aval avé bôte be mbe be yeme mbia jam Achab a nga bo be nga yene ntyi’an ôte? Ntyi’an ôte ô mbe ve bo ayaé ya jibi asu nda bôte Naboth a bemvôé bé. Ve, fulu éjote nyôl é nga yiane ba’ale be, é nga yiane tindi be na, be ke ôsu a kañe Yéhôva, be too ndi na, Yéhôva a nji bo ngule ya bo jam e ne ékotekot môs éziñ. (Lañe Deutéronome 32:3, 4.) Naboth, bendômane bé a nda bôte jé ba ye nyiñe nya zôsô été éyoñe Yéhôva a ye wômôlô bezôsô be bôt. (Jb.  14:14, 15; Jn. 5:28, 29) A nde fe, môt a sili émiene si a nji vuane na, “Zambe a ye kee mboon ôse ntyi’ane mejô, mam mese me ne nsolan, to’o di e ne mvaé, to’o di e ne abé!” (Ec. 12:14, Mfefé Nkôñelan.) Nya jam a ne na, éyoñe Yéhôva a nyoñe mintyi’an, a taté fase mam bia, bone be bôt, bi nji yem. Fulu éjote nyôl ja ye ñhe kamane môt a tôbane bikotekote bi mam na a te’e nsisim.

10, 11. (a) Jé é ne telé zôsô wongan e meve’ele été? (b) Fulu éjote nyôle ja ye ba’ale bia mezene mevé?

¹⁰ Wo ye bo aya nge ô nji bo tyiñe jia a ntyi’ane bemvendé ba te nyoñ, a nge ô nji wô’ô amu jé ba nyoñ avale ntyi’an ete? Éve’an é ne na, wo ye bo aya nge womien, nge ke môte wo nye’e a jañele mbe’e éziñ akônda été? Wo ye bo aya nge môte mia nye mi ne nlu’an, mone wôé, nge ke mvôé jôé éziñ ja tebe feñ, a to ke na, ô nji bo tyiñe jia a ntyi’an ôte? Wo ye bo aya nge wo simesane na, ba te wô’ô môt éziñ éngôngol a to ke na, a nji yian éngôngol éte? Aval mam ete e ne telé mbunane bi bili be Yéhôva, a mintyi’an ékôane jé ja nyoñ e meve’ele été. Aval avé fulu éjote nyôl ja ye ba’ale wo éyoñ ô tele aval été éte? Bi tame nyoñe mezene mebaé.

 ¹¹ Zen ôsu é ne na, fulu éjote nyôl ja ye volô bia na bi yeme na, bi nji yeme mam mese me tii a ajô ete. To’o bia yeme jam ete abim avé, Yéhôva étam nnye a lañe minlem. (1 Sa. 16:7) Nge bia kañese nya ajô ate, nalé aye tindi bia na, bi bi fulu éjote nyôl, a yeme na, bi bili minné. Nalé aye fe volô bia na, bi tyendé avale bia yene jam ete. Zene baa é ne na, fulu éjote nyôl é ne volô bia na, bi sili biabebiene si, a jibi nté Yéhôva a kôme jam ese a yene na e ne ékotekot. Mfefe’e môt ô nga tili na: “Ba b’ako Zambe woñ . . . , b’aye bo mvo’é: ve mbia môt a ye ke bo mvo’é, nalé fe a ye bo te tabe melu abui.” (Ec. 8:12, 13) Yaa, môt a sili émiene si, nnye a yene mam mese ma tyelé nye nleme yôp a mise ya nsisim.—Lañe 1 Pierre 5:5.

12. Jé bia zu yen éyoñe ji, amu jé?

¹² Ntete mimbu ôsu, akônda ya Antioche ya Syrie e nga tôban avale meve’ele éziñ. Meve’ele mete me nga bo na, be yen ayaé ya jamé, a bi fulu éjote nyôl. Bi tame fase jam e nga kui be, nalé aye volô bia na, bi yeme nge bia yeme jamé, a nge bia tu’a wô’ô na, e yeme jamé a tii a avale Yéhôva a yene zôsô.

13, 14. Beta mimbe’e mivé nlômane Pierre ô nga be’e, a aval avé a nga liti na a ne ñyôyo’o môt?

¹³ Nlômane Pierre ô mbe mvendé Bekristen bese ya ntete mimbu ôsu be mbe be yeme. A nga wulu a Yésus, a nga be’e fe beta mimbe’e akônda Yéhôva été. (Mt. 16:19) Éve’an é ne na, mbu 36 ya É.J., Pierre nnye a nga kañete Corneille a nda bôte jé. Nalé a mbe fo’o beta jam asu dé, amu Corneille a mbe mone Gentil. Éyoñe Corneille a nda bôte jé be nga nyoñe mbamba nsisim, Pierre a nga sili na: “Ye môt a ne ngule ya kame mendim, bôte ba be bo te baptizôban, mbe bete be maneya nyoñ mbamba nsisim ane bia?”—Mam. 10:47.

¹⁴ Mbu 49 ya É.J., minlôman a bemvendé ya Jérusalem be nga sulane na, be fase nge Begentil ba yiane tyi’iban atyel éyoñe be ntoo Bekristen. Pierre a nga nyoñe nkobô a ayok ése, ane a nga kate bobenyañe bé na, mimbu ya mvus, Begentil be nji be ntyi’an atyel be nga nyoñe mbamba nsisim. Pierre émien a nga yene jam ete, nalé a nga volô tin ékôane ya ntete mimbu ôsu na, é nyoñe mbamba ntyi’an. (Mam. 15:6-11, 13, 14, 28, 29) Bekristen abui be mbe be nyeke’e Pierre, Bejuif ane Begentil, amu a nji be a koo woñe ya kañete mam a yem. E mbe fo’o tyi’ibi ya tabe ndi a nye, amu a mbe éwôlô mfa’a ya nsisim!—Beh. 13:7.

15. Ékop évé Pierre a nga bo éyoñ a mbe Antioche ya Syrie? (Fombô’ô fôtô ya atata’a ya ayé’é di.)

¹⁵ Mvus ékôan é nga boban mbu 49 ya É.J., Pierre a nga ke jom Antioche ya Syrie. Éyoñ a mbe wôé, a mbe a yeñe a Bekristen be ne Begentil mvo’é mvo’é. Teke vaa nge beté, be nga yiane bu’ubane fek, a ñyemane mame wé. Bi ne ñhe wô’ô amu jé be nga be fe’e ne vema éyoñ Pierre a nga taté na a tyetebe be. Bejuif bevok be mbe akônda ete, to’o Barnabas, be nga  bo ane Pierre. Aval avé abim éwôlô Kristen éte é nga kui na, é bo aval ékop ete, aval ékop e ne soo mengam akônda été? Sikôlô mbé ékobe Pierre é ne ve bia éyoñe bia wô’ô mintaé nlem amu mbia bifia nge mbia mboone mvendé éziñ?

16. Aval avé Paul a nga volô Pierre, minsili mivé bi ne sili?

¹⁶ Lañe Begalate 2:11-14. Pierre a nga bili ôlame ya woñe ya bôt. (Min. 29:25) Akusa bo na Pierre a mbe a kôme’e yem ôsimesane Yéhôva mfa’a ôte, a nga koo woñ amu Bekristen be mbe Bejuif, be mbe be bili ôsimesan ôfe a lat a ntyi’iban atyel. Nlômane Paul ô nga tabe fe ékôane bemvendé be nga bo e Jérusalem mbu 49 ya É.J., a nga ke yene Pierre a kobô nye ajô ôsebaneboé (fulu ya bi menyu mebaé). (Mam. 15:12; Beg. 2:13) Aval avé Begentil be nga yene mboane Pierre? Ye be nga ye jô’é na, jam ete e bo na, be kolé ôbak? Ye Pierre a nga ye jañele mimbe’e mié amu ékop éte?

17. Jé ja liti na Yéhôva a nga jamé Pierre?

¹⁷ Pierre a nga kañese melebe me Paul. Kalate Zambe a nji kate bia na, a nga jañele mimbe’e mié. Ve a kate bia na, mbamba nsisim a nga ve nye ngule ya tili bekalate bebaé be ne Kalate Zambe été. Kalate baa a nga tili, Pierre a loone Paul na, “mbamba mojañe wongan.” (2 P. 3:15) Akusa bo na ékobe Pierre é nga bo Bekristen be ne Begentil mintaé nlem, ve Yésus, nlô ya akônda a nga ke ôsu a belane nye. (Beép. 1:22) Bibu’a ya akônda bi bili fane ya vu Yéhôva ba Yésus éyoñ bia yeme jamé. Bi bili ndi nleme na, Kristen éziñ j’aye ke kañese na bikobe bi bôte bevok bi bo nye na, a kolé ôbak.

18. Bité bivé bi ne sili na bi vu zôsô Yéhôva?

¹⁸ Aval ane ntete mimbu ôsu, bemvendé bese ya mekônda ya den be ne bebo mam abé, “bia bese bi akolô ôbak mimfa’ abui.” (Jc. 3:2) Éko éziñe na, bi kañeseya nya ajô ate, ve e ne bo nya ayaé éyoñe bia tôbane minjuk amu bikobe bi bobejañ. Ye bia ye fo’o tabe ndi a zôsô Yéhôva éyoñe bi tele aval été éte nga? Tame fas, wo ye bo aya nge mvendé ja komekane wo amu jam éziñ, womien ô kôme yeme na, ô nji yeme de? Ye wo ye jô’é na, ô kolé ôbak nge mvendé ja lume wo éfia ja bo wo mintaé nlem? Ô nji yiane tyik avôl avôle na, a nji yian éto mvendé. Ye wo ye yange na Yésus, nlô ya akônda a kôm ajô ete nga? Ye wo ye jeñe na ô limiti ôsimesane wôé éyoñe wo fase na, mojañ ate a boya abui mimbu a wulu’u ba’aba’a a Yéhôva? Nge be nji vaa mojañ a te bo wo mbia jam éto mvendé, nge ke na ba beta nye ve mimbe’e mife, ye wo ye fo’o vak a nye nga? Nge wo yeme jamé, nalé a liti na wo vu zôsô Yéhôva.—Lañe Matthieu 6:14, 15.

19. Ntyi’an ôvé bia yiane nyoñ?

¹⁹ Nya zôsô aye bo éyoñe Yéhôva a ye mane vaa ékotekot ése, môs a ye mane tyame mbia nta’ane mame Satan nyi. (És. 65:17) Nté bia yange éyoñ éte, môt ase ya be bia a yiane ke ôsu a vu zôsô Yéhôva, éyoñ a kañese na a bili minné, a éyoñ a yeme jamé bôte ba bo nye mbia be mam.