Ésaa wom a mbe jôé na John Mills, a nga duban mbu 1913 e New York, valé a bili mimbu 25. Mojañ Russell nnye a nga bo nkañete ya mbaptizô. Mvuse ya valé, tate a nga ke tabe tison ba loone na Trinité, nne a nga lu’u Constance Farmer wôé, étôtôlô sita. Tate a mbe a volô’ô mvôé jé William R. Brown na a liti bôte “Photo-Drame de la Création.” Be nga bo ésaé éte akekui be nga lôme Brown ba ngal Afrique de l’Ouest mbu 1923. Tate ba nane be be nga ke ôsu a ésaé jabe Trinité, bebaane be mbe miñwo’an.

Tate ba nane be nga biaé bon ébul, befam betan a binga benyin. Ntôle mone wop ô mbe jôé na Rutherford, be nga yôlé nye président ya société Watch Tower. Éyoñ me nga bialé mbu 1922, Ngon awôm a baa é too melu 30, be nga yôlé ma Mojañ Clayton J. Woodworth, nnye ate a mbe a wulu’u ésaé ya kômesane minlô mejô ya L’Âge d’Or, nsoé kalate ba loone dene na Vee ôyo! Bebiaé bangan be nga ve ngule ya bo na bi bo abim sikôlô da yian, ve be nga dañe véé mise na bi bi mbamba minsôñane ya nsisim. Nane a mbe angôndô ya atyeñ mfa’a ya timine Mejô me Zambe. Tate ki a mbe a nye’e a laane bia minlañe ya Kalate Zambe, a mbe a fô’ôsan nyule jé ése asu na bi tu’a yen aval mam mete me nga boban.

Ésaé bebiaé bam be nga bo é nga wum mbamba bibuma. Bia be bobenyañ bame bebaé bi nga tabe Sikôlô ya Galaad. Bekal bangane belale fe be nga bo mimbu mimbu be bo’o ésaé nkpwa’a mefane Trinité a Tobago. Mbamba éve’ela a mbamba ñye’elan bebiaé bangan be nga ve bia a nga bo na bi béban “nda Yéhôva été” aso bongô. Mbôle bebiaé bangan be mbe be va’a bia ngule nyul éyoñ ése, nalé a nga volô bia na bi kee ésaé jangan ôsu ‘minseñe mi Zambe wongan.’​—Bs. 92:13.

Bisulane ya nkañete bi mbe bi boba’an nda jangan. Bekpwa’a mefan be mbe be nye’e  be kobô’ ajô Mojañ George Young, missionnaire éziñ ya Canada a nga zu jome bobejañe ya Trinité. Bebiaé bame fe be mbe be nye’e be kobô’ô ajô be Brown, bemvôé bap be nga ke Afrique de l’Ouest, be kañete’ aval ésaé jap é nga wum mbamba bibuma. Minlañ mite mi nga bo na me taté na ma kañete éyoñ me nga bi mimbu awôm.

Melu mete, bekalate bangan be mbe be kobô’ bôsa, be kôme kpwamane na évuse ñyebe, mimvômvôl bebo makit a bôt be politique ba du’u bôt. Betebe ôsu ya ba miñyebe ya Trinité ve zu wô’ô ajô sañ, ane be nga jô ngovina na a tyili ésaé jangan; bi ne valé mbu 1936. Bi nga solé bekalate bangan, ve bi nga ke ôsu a belane be akekui be nga man. Asu na bôt be yem ésaé jangan, bi mbe bi wulu’u minjoñ minjoñ bi be’e bityimbi, bi bo’o dulu te a mebo nge ke bi bete beminsini. Bi mbe fe bi bôma’ane tisone ba loone na Tunapuna bi bete metua, bi mbe bi kañete’ a éko mezik to’o minlame ya Trinité. Fatane nkañete éte é mbe angôndô ya mvaé. Mam mete mese me nga tindi ma na me nyoñe mbaptizô éyoñ me nga bi mimbu 16.

Mbamba ñye’elan bebiaé bam be nga ve ma, a mevak me nga bi ésaé Yéhôva me to mongô, bi nga ve ma nkômbane ya bo missionnaire. Nkômban ôte ô mbe ô ngenane ngul éyoñ me nga ke koone Mojañ Edmund W. Cummings tisone ba loone na Aruba mbu 1944. Bi nga wô’ô mbia mvaé amu bi nga kui na bia sulane bôte awôm mesimesa’ane ya mbu 1945. Mbu ô nga tya’a valé, akônda é nga tééban ékôte mañ éte.

Mvuse mon éyoñ, me nga kañete minga éziñ nda bisaé. Minga ate a mbe jôé na Oris Williams, a mbe bisô angôndô, a nye’e a kamane bivuse bedo’otene bié. Ve ayé’é ya Kalate Zambe é nga volô nye na a tu’a wô’ô Mejô me Zambe, a na a duban Ngon ôsu é too melu 5, mbu 1947. Nde bi nga nye’esan, a su’ulane fe lu’an. A nga taté ésaé nkpwa’a mefan Ngon awôm a jia ya mbu 1950. Oris a nga tyendé ényiñe jam angôndô.

Mbu 1955 be nga bañete bia Sikôlô ya Galaad. Asu na bi kômesan sikôlô ate, bia Oris bi nga kôlô bisaé biangan, bi mane fe kuane akume dangan a nda jangan, a téé dulu. Ngone zangbwale é too melu 29 ya mbu 1956, bi nga kui aba sikôlô 27 ya Galaad; ane be nga lôme bia Nigéria.

Oris a wô’ô bo a simesa’an ényiñe jangan a jô’ô na: “Mbamba nsisime Yéhôva a ne ngule ya bo na môt a dañe minju’ a tôbane mie ésaé missionnaire. Nnôme wom nnye a mbe a kômbô’ bo bo missionnaire, sa ke ma. Me me mbe me kômbô’ ke aluk a biaé bon a yale be. Ve me nga tyendé ôsimesan éyoñ me nga yene na ésaé nkañete ja yiane boban avôl avôl. Me nga bulane Sikôlô ya Galaad me too nya nkômesane asu ésaé missionnaire. Nté bi mbe bi kele’e bet Queen Mary (sitima), Mojañ Worth Thornton a mbe a saé’ ba Mojañ Knorr, a nga zu ya’ane bia a jô bia na: ‘Bon voyage!’ A nga kate bia na bii ke saé Béthel. Me na ‘jé aaaa!’ Me nji be me kômbô’ô saé Béthel. Ve me nga su’ulane nye’e Béthel a bisaé bise be mbe be va’a ma wôé angôndô. Me mbe me dañe nye’e me nyoñe’e bôte ba zu Béthel a yalan téléfôn (receptioniste). Ma nye’e bôt abui, ésaé éte ki é mbe é va’a ma fane ya yemban a abui bobejañ ya Nigéria. Abui ya be be é mbe é so’o é too mvit a nte’an, nge ke é wô’ô zaé a évé. Me mbe meva’a ya volô be. Ésaé éte ése é mbe asu Yéhôva, a é mbe é va’a ma mevak.” Ôwé, é ne été na bi ne wum mbamba bibuma vôm ase Yéhôva a lôme bia.

Éyoñ nda bôte jangan é nga sulane Trinité mbu 1961, Mojañ Brown a nga laane bia aval avé ésaé jé ja wum bibuma Afrika. Ma fe me nga kañete mbamba be mam ésaé jangan ja soo bia Nigéria. Ane Mojañ Brown a nga beté ma wo étul a jô pepa na: “A Johnny, wo ô ngenane te telé abo Afrika, ve nyo mon a boya de.” Pepa nye me na: “A mon, kele’e ésaé ôsu wô’a! Zambe a botane wo!” Éyoñ avale bitôtôlô Bekristen ete da ve wo ngule nyul, nalé a yemete nkômbane wôé ya kee ésaé jôé ôsu.

 Mbu 1962, be nga bañete ma aba sikôlô 37 ya Galaad, na be ke yañele ma asu ésaé éfe; me nga bo Ngon awôme wôé. Mojañ Wilfred Gooch, nnye a mbe a tebele’ wofis ya Nigéria éyoñ éte; éyoñ nye fe a kuiya aba sikôlô 38, be nga lôme nye si Énglis. Ane be nga telé ma na me tebele wofis ya Nigéria. Ane Mojañ Brown, me nga ke mulu me té’é, me nga jeñe fe na me tu’a yem a nye’e bobejañe ya Nigéria. Akusa bo na bobejañ bete be be nji be be bili biôm bi mo aval ane bobejañe ya nlame mintangan, be mbe meva’ éyoñ ése, nalé a tu’a yemete na sa ke moné nnye a soo môte meva’ ényiñ. Éyoñ me mbe me yene’e bobejañ bete be za’a ésulan be too mfuban a nyanga, me mbe me wô’ô angônda mvaé. Asu na be zu beta bitôkan, abui ya be be é mbe é bete’e becamion nge ke bebolekajas * (bemetua ya Nigéria ba funa’ane b’ôpep). Mintilan miziñ mi mbe mi ba’a bemetua bete, mi bo’o na bôt be fas. Metua éziñ a mbe a bili mintilan mi: “Bone metoé mendim mme ma jalé mañ.”

Mejô mete me ne betotyii. E ne été na, mone ngule môt ase ya be bia a ne ve a ne nya mfii, bi nga bo abime dangan. Mbu 1974, ane ô vaa Amelka, Nigéria étame nnye a mbe a kuiya bekañete 100 000. Ésaé é nga wume fo’o mbamba bibuma wôé.

Ve bita bi nga viane taté Nigéria mbu 1967 azukui mbu 1970. Bobejañe ya Biafra be mbe ôsôé ya Niger yat, be nga bo bengon teke avale be ne laan a Béthel. Bi mbe bi yiane ve be bidi ya nsisim. Avale ma te kate mia atata’a, Yéhôva a nga volô bia na bi tyi’ilane Niger abui biyoñ teke na jôm ja kui bia.

Me ngenane me simesa’an aval avé mulu mete me mbe ayaé, bi mbe ve wu mo bezimbi, nge ke be’e mbia ôkon a mam mefe. Jame da é mbe na bi lôte vôme betroupe fédéral be mbe, jam avo’o ki é too na bi lôte vôme bezimbi ya Biafra be mbe. Môs éziñ, me nga bete sitima Asaba (tison) na ma ke Onitsha (tison éfe), me mbe me kele’e ve bemvendé ya Enugu ngule nyul. Avale dulu éte é nga tômôlô fe bemvendé ya Aba. Môs éziñe bi dibi’ ésulane Port Harcourt a meye’elan, nde bi nga wô’ô biduñe nseñ, betroupe fédéral be nga tulane nkane bita ya Biafra.

Avale bisulan ete e mbe e yemete’e ndi nleme bobejañe na Yéhôva a nye’e be a na a nyoñe ngab a be; bi mbe fe bi liti’i be mfi ya bo nlatan a sa’ale mam me pôlitik. Bobejañe ya Nigéria be nji feñelane nté ôse bita bite bi nga boban. Be nga ke ôsu a nye’e bobenyañ bap to’o be nji be ayoñe da, be nga ba’ale fe élate jap. Me nga wô’ô mvaé ya su’u be mbia biyoñe bite.

Mbu 1969, Mojañ Milton G. Henschel nnye a mbe kaso ya Beta étôkan a nga bobane Yankee Stadium, e New York; étôkan éte é nga sulane bôte ya abui mesi, é mbe nlô ajô na “La paix sur terre;” me nga yé’é angôndô ya abui mam amu me mbe mvolô Mojañ Henschel. Me mbe fo’o me yiane tabe étôkan éte, amu mbu 1970, aval étôkan ete e nga bobane fe Lagos, tisone ya Nigéria, e mbe nlô ajô na: “Les hommes de bonne volonté.” Yéhôva fo’o nnye a nga botan, amu éyoñ étôkan éte é boba’an, bita fe bi mbe bi ndeme mane Nigéria. Bi mbe bi ngenane teke tame bi aval Étôkan éte, be nga kôñelane je minkobô 17, é nga sulane fe bôte 121 128. Mojañ Knorr ba Mojañ Henschel a bôte befe be mbe be yene’e ane bôte ba duban be bete mevion. A mbe ve ane bi ne Pentécôte ya mbu 33, bôte 3 775 be nga dubane môs ôte. Ma buni ki na me nga saé môs ôfe ényiñe jam ane éyoñ bi nga kômesan étôkan éte. Me ne jô na Nigéria a nga tôtan, ane bôte be nga kubu Lagos na ba zu kañe Yéhôva!

Mimbu 30 a mvuk me nga tabe Nigéria, me nga saé biyoñe biziñ ane njome mekônda, biyoñe bivo’o ki ane nlômane ya Tin ékôan Afrique de l’Ouest. Bemissionnaire be mbe meva’a ya yen ane Tin ékôane ja ve môt ase ya be be ngule nyul. Be nga wô’ô mvaé ya yeme na bobejañe ya Tin ékôan ba vuane ki be. Jam ete e nga ye’ele ma na, éyoñ bia kôme nyoñe ngab a bôt, nalé a ve be ngule ya kee ésaé jap ôsu, nalé a yemete fe élate zañe bebo bisaé be Yéhôva.

 Me ne jô na Yéhôva étame nnye a nga volô bia na bi dañe minju’u mise bi nga tôbane mie éyoñe ya bita, nnye fe a nga volô bia éyoñ ése bi mbe bi fame’ ôkon. Oris a nga bo’olô de a jô’ô na:

“Bi nga jaé kone tit. Môs éziñ, Worth wom a nga jañele fek ane be nga kee nye nda biañ Lagos. Bi mbe bi buni’i na a ye wu, ve Yéhôva a nga volô. Nné ane a nga so kôma, a nga taté na a kañete dokita a mbe a ba’ale nye mbamba foé ya Éjôé été été. Mvuse ya valé, bia Worth bi nga beta ke jome dokita ate, mfa’a ya kee minlañe miangan ôsu. A mbe jôé na Monti Nwambiwe; a nga su’ulane duban a bo mvendé akônda éziñe ya Aba. Me nga volô fe abui bemusulman na be kôlô évuse ñyebe a zu kañe Yéhôva. Bi nga wô’ô fe mvaé ya bi abui bemvôé Nigéria, a yé’é metum a minkobô ya wôé.”

Ñye’elan ôfe wu: Asu na ésaé jangan é wum mbamba bibuma éza si, bia yiane nye’e bobejañe ya si éte, to’o bia yene na metum map a émañ ma selan.

Mbu 1987, éyoñ bi jaéya saé Béthel ya Nigéria, be nga lôme bia ékôte mañe ya Sainte-Lucie, Becaraïbe. Bi nga nye’e bi too wôé angôndô, ve bi nga tôbane minju’u mife. Valé bi maneya yembane na, Afrique môte wua a ne lu’ abui binga, ve wôé fam ba minga be ne nyiñe mimbu mimbu teke wô’ô na be ne alu’u étas. Mejô me Zambe me nga volô abui bôte bia be be bi nga yé’é na be tyendé mbia fulu ate.

Éyoñ bi nga taté na bia yômbô, Tin ékôan é nga mvamane bia, a lôme bia wofise wo tebele ésaé Brooklyn, e New York, États-Unis, mbu 2005. Ma ve Yéhôva akiba môs ôse amu édima minga a nga ve ma. Nté ane a nga wu mbu 2015, fe’e é ne ma njañan. A nga su’u ma angôndô ya abui, angôndô ya mbamba minga fo’o! Mimbu 68 bia nye bi nga nyiñ, me nga nye’e nye mbia jam. Bi nga tu’a wô’ô na, asu na bôte be nyiñe meva’a nda alu’u jab a akônda, ba yiane semé éjôé Zambe a nga telé, ba yiane jamé, ba yiane bo éjote nyul, ba yiane fe bi mefulu ya ébuma ya nsisim.

Éyoñ ése jam é mbe é kolé’ bia ôbak, nge ke éyoñ bi mbe bi kômbô’ô bili atek, bi mbe bi ye’elane Yéhôva na a bo na bi bo te vuane mam mese bi nga nyume biabebiene na bia bo nye ésaé ngumba ngumba. Nté Yéhôva a mbe a kele’ ôsu a sôane bia, bi mbe bi yene’ a mise na ékôane jé é ne ve ke ôsu a nen, a ja ye ke ôsu a yaé nalé akekui bia ye nyiine Paradis.​—És. 60:17; 2 Bec. 13:11.

Yéhôva a nga botane fe ésaé bebiaé bam a bobejañe befe be nga bo Trinité a Tobago; den bôte 9 892 ba bo Yéhôva ésaé wôé. Abui ya be be da tômôlô akônda ya Aruba, vôm me nga taté be. Ékôte mañ éte é mbili mekônda 14. Wônaa Nigéria ki a mbili bekañete 381 398. Ékôte mañe ya Sainte-Lucie ki é mbili biwôlô bekañete 783.

Me lôteya mimbu 90. Besam 92:14 a bele na bôte be ne mbéane nda Yéhôva ‘ba ye wume bibuma to’o éyoñ be nto minnôm; b’aye jaé mendim ne lut a bo nyumin.’ Ma ve Yéhôva akéva amu mbamba mimbu me lôteya ésaé jé. Mbamba ñye’elane bebiaé bam be nga ve bia a nga volô ma na me bo Yéhôva ésaé ngumba ngumba. Yéhôva a nga su’u fo’o ma a nye’eane wé ô ne mban, ane me nga ‘wum mesam minseñe mi Zambe wom.’​—Bs. 92:13.