Nganong Nagkinahanglan Kitag Paglaom?

UNSA kahay nahitabo kon si Daniel, ang batan-ong biktima sa kanser nga gibatbat sa sinugdanan sa nag-unang artikulo, padayong naghupot ug lig-ong paglaom? Mapukgo kaha niya ang kanser? Buhi pa kaha siya karong adlawa? Bisan ang labing mainitong mga tigdepensa nga ang paglaom makatabang gayod sa pagkaayo lagmit dili mohimo sa maong mga pangangkon. Ug kini maoy usa ka hinungdanong punto. Dili angay nga sobrang pabilhan ang paglaom. Kini dili usa ka tambal sa tanang sakit.

Sa usa ka paghinabi sa CBS News, si Dr. Nathan Cherney nagpasidaan bahin sa kapeligrohan sa pagpasobra sa epekto sa paglaom sa dihang magtambal sa grabeg sakit nga mga pasyente: “Kami may mga kaso diin gikasab-an sa mga bana ang ilang mga asawa tungod kay kulang ang ilang pagpamalandong, nga kulang ang ilang pagkamalaomon.” Si Dr. Cherney midugang: “Kining panghunahunaa mimugna sa usa ka panghanduraw nga ang usa makakontrolar sa iyang sakit nga tumor, ug sa dihang mograbe ang sakit sa maong tawo, ang uban basin maghunahuna nga kulang ang ilang pagkontrolar sa ilang tumor, ug kana dili makataronganon.”

Sa pagkatinuod, kadtong nakigbugno sa usa ka sakit nga makamatay nagpakigbisog sa hago kaayong pakigbugno. Ang pagdugang sa pagbati sa sala ngadto sa ilang bug-at nang palas-anon dili gayod buot buhaton sa ilang mga minahal. Nan, angay ba natong ihinapos nga ang paglaom dili bililhon?

Dili gayod hinuon. Pananglitan, ang samang doktor nag-espeyalisar sa palliative care​—nga mao, ang pagpanambal nga gipunting, dili sa direktang pagbugno sa sakit o paglugway sa kinabuhi, kondili sa paghimo sa kinabuhi sa pasyente nga mas hayahay ug kahimut-anan samtang buhi pa ang pasyente. Ang maong mga doktor lig-ong nagtuo sa bili sa mga pagtambal nga moresulta sa mas malipayong panghunahuna, bisan sa mga tawong grabe ka masakiton. Adunay dakong ebidensiya nga ang paglaom mahimong moresulta sa mas malipayong panghunahuna​—ug makahimog mas dako pang kaayohan.

Ang Bili sa Paglaom

“Ang paglaom maoy epektibo nga terapiya,” nagpatuo ang medikal nga magsusulat nga si Dr. W. Gifford-Jones. Iyang gisusi ang nagkalainlaing pagtuon nga gihimo aron matino ang bili sa emosyonal nga pagpaluyo  nga gihatag ngadto sa mga pasyente nga may sakit nga makamatay. Gituohan nga kining matanga sa pagpaluyo motabang sa mga tawo sa paghupot ug mas malaomon ug positibong panglantaw. Ang usa ka pagtuon sa 1989 nakakaplag nga ang mga pasyenteng nakadawat sa maong pagpaluyo nabuhi ug taastaas, samtang ang bag-ong panukiduki dili kaayo tino bahin sa maong butang. Bisan pa niana, gipamatud-an sa mga pagtuon nga ang mga pasyenteng nakadawat ug emosyonal nga pagpaluyo adunay menos nga depresyon ug menos nga sakit kay niadtong wala makadawat niana.

Tagda ang laing pagtuon nga nagpunting sa epekto sa pagkamalaomon ug pagkadili-malaomon diha sa coronary heart disease (CHD). Ang usa ka grupo sa kapig 1,300 ka lalaki gitulotimbang pag-ayo kon sila ba may malaomon o dili-malaomong panglantaw sa kinabuhi. Ang usa ka pagsusi napulo ka tuig sa ulahi nakakaplag nga kapin sa 12 porsiyento niadtong mga lalakiha nag-antos sa usa ka matang sa CHD. Sa ilang grupo, ang mga dili-malaomon milupig sa mga malaomon sa duolag 2 sa 1. Si Laura Kubzansky, luyoluyong propesor sa panglawas ug sosyal nga panggawi sa Harvard School of Public Health, mikomento: “Ang kadaghanan sa ebidensiya dapig sa opinyon nga ‘ang positibong paghunahuna’ makaayo sa imong panglawas gibase lamang sa uloestorya​—ang maong pagtuon sa 1,306 ka lalaki mohatag ug pipila ka direktang tinuod nga ebidensiyang medikal pabor sa opinyon nga ang paghunahunang positibo makaayo sa imong panglawas diha sa natad sa sakit sa kasingkasing.”

Nakaplagan sa pipila ka pagtuon nga kadtong naghunahuna nga ang ilang panglawas dili maayo sa aktuwal dugayng naulian human sa operasyon kay niadtong naghunahuna nga ang ilang panglawas maayo kaayo. Bisan ang pagkataas ug kinabuhi gilangkit sa pagkamalaomon. Ang usa ka pagtuon nagsusi kon sa unsang paagi ang mga tigulang apektado sa positibo ug negatibong mga panghunahuna bahin sa pagtigulang. Sa dihang gipakita sa mga tigulang ang mikilab nga mga mensahe sa kompiyuter nga naglangkit sa pagkatigulang uban sa mas dakong kinaadman ug kasinatian, pagkahuman niadto ang ilang linaktan mas tulin ug abtik. Ngani, ang kauswagan maoy katumbas sa mga resulta sa 12-ka-semana nga programa sa pag-ehersisyo.

 Nganong ang mga emosyon sama sa paglaom, pagkamalaomon, ug positibong panglantaw maorag makaayo sa panglawas? Ang mga siyentipiko ug mga doktor basin wala pa kaayo makasabot sa hunahuna ug lawas sa tawo aron ihatag ang tino nga mga tubag. Bisan pa niana, ang mga eksperto nga nagtuon bahin sa ulohan makahatag ug mga panaghap nga binase sa pipila ka kasinatian, kahibalo, o impormasyon. Pananglitan, usa ka propesor sa neurolohiya nagsugyot: “Makapahimuot ang pagkalipay ug pagkamalaomon. Ang pagkalipay maoy sadya nga kahimtang nga magpatunghag gamay ra kaayong tensiyon, ug ang lawas magmalunhaw ubos sa maong mga kahimtang. Kini usa pa ka butang nga mahimo sa mga tawo sa ilang kaugalingon sa pagpaningkamot nga magpabiling himsog.”

Basin isipon sa pipila ka doktor, sikologo, ug mga siyentipiko nga kining ideyaha maoy bag-o ug mamugnaon apan dili kini bag-o alang sa mga estudyante sa Bibliya. Duolag 3,000 ka tuig kanhi, ang maalamon nga Haring Solomon gidasig sa pagsulat niining hunahunaa: “Ang kasingkasing nga malipayon maayo nga tambal, apan ang masulub-on nga espiritu makapauga sa kabukogan.” (Proverbio 17:22) Matikdi ang katimbang nga gibanaag dinhi. Kining bersikuloha wala mag-ingon nga ang malipayong kasingkasing makatambal sa bisan unsang sakit kondili nga kini “maayo nga tambal.”

Sa pagkamatuod, makataronganon ang pagsukna, Kon ang paglaom maoy usa ka medisina, may doktor bang dili moreseta niini? Dugang pa, dili lamang maayong panglawas ang kaayohang ihatag sa pagkamalaomon.

Ang Pagkamalaomon, Pagkadili-malaomon, ug Imong Kinabuhi

Nakaplagan sa mga tigdukiduki nga ang mga malaomon makabatog daghang kaayohan gumikan sa ilang positibong panglantaw. Sila lagmit adunay maayong binuhatan diha sa tunghaan, sa trabahoan, ug bisan sa mga esport. Pananglitan, may pagtuon nga gihimo bahin sa babayeng mga magdudula sa track and field. Gihatag sa mga tigbansay ang bug-os nga pagtulotimbang sa mga katakos sa pagdula lamang sa mga babaye. Sa samang higayon, gisurbi ang mga babaye mismo ug gitulotimbang pag-ayo ang gidak-on sa ilang paglaom. Sumala sa gipadayag sa mga resulta, ang gidak-on sa paglaom sa mga babaye mas tukmang mitagna sa ilang binuhatan kay sa tanang estadistika bahin sa ilang mga katakos sa pagdula nga gitulotimbang sa ilang mga tigbansay. Nganong dako kaayog epekto ang paglaom?

Daghan ang nakat-onan pinaagi sa pagtuon sa kaatbang sa pagkamalaomon​—ang pagkadili-malaomon. Sa katuigang 1960, ang mga eksperimento nagpatungha ug wala-damhang impormasyon bahin sa panggawi sa hayop, nga tungod niana gimugna sa mga tigdukiduki ang pamulong “nakat-onang pagkawalay-mahimo.” Ilang nadiskobrehan nga ang mga tawo mahimong takboyan usab sa usa ka matang sa maong sakit. Pananglitan, ang mga tawong gitun-an giladlad sa kusog nga kabanha ug sila giingnan nga makakat-on sila sa paghunong niana pinaagi sa pagpislit sa sunodsunod nga buton. Milampos sila sa pagpahunong sa kabanha.

Ang ikaduhang grupo gisultihan sa samang butang​—apan ang pagpislit sa mga buton wala makapahunong sa kabanha. Sumala sa imong mahunahuna, ang daghan nga naapil sa ikaduhang grupo nakaugmad sa pagbati sa pagkawalay-mahimo. Sa ulahing mga pagsusi, sila nagpanuko na sa paglihok. Kombinsido sila nga bisan kon unsay ilang himoon, dili mausob ang kahimtang. Hinuon, bisan sa ikaduhang grupo, ang mga malaomon wala magpadaog sa pagbati sa pagkawalay-mahimo.

Si Dr. Martin Seligman, kinsa mitabang sa pag-andam sa pipila nianang unang mga eksperimento, nadasig nga himoon ang pagtuon bahin sa pagkamalaomon ug pagkadili-malaomon nga usa ka karera. Gituki niya pag-ayo ang matang sa panghunahuna nga gipadayag sa mga tawo nga nakiling sa pag-isip nga sila walay mahimo. Ang maong dili-malaomong panghunahuna, mihinapos siya, makabalda sa mga tawo sa paghimo sa daghang kalihokan sa kinabuhi o makapalisod o makapugong sa mga tawo sa pagpangagpas sa kasagarang mga kalihokan sa kinabuhi. Gisumaryo ni Seligman ang dili-malaomong panghunahuna ug ang mga epekto niini niining paagiha: “Ang kawhaag-lima ka tuig nga pagtuon nakakombinsir kanako nga kon kita maanad sa pagtuo, sama sa tawong dili-malaomon, nga ang kadaotan maoy atong sala, nga kana malungtaron, ug modaot sa tanan natong ginahimo, ang daghang kadaotan modangat kanato kay sa kon kita dili motuo niana.”

Sa makausa pa, ang maong mga panghinapos daw bag-o tingali alang sa pipila karong adlawa, apan sinati na niana ang mga estudyante sa Bibliya. Matikdi kini nga proverbio: “Naluya ka ba sa adlaw sa kasakit? Ang imong kusog diyutay ra.” (Proverbio 24:10) Oo, ang Bibliya tin-awng nagsaysay nga tungod sa pagkahigawad, uban sa negatibong mga hunahuna niini, ikaw mawad-ag kusog nga molihok. Apan, unsay imong mahimo aron pukgoon ang pagkadili-malaomon ug mas magmalaomon ka sa imong kinabuhi?

[Hulagway sa panid 4, 5]

Ang paglaom makahatag ug dakong kaayohan