Ang Armada sa Espanya​—Misulong sa Ilang Kapildihan

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA ESPANYA

KAPIN sa upat ka gatos ka tuig kanhi, duha ka panon sa mga barkong iggugubat nag-engkuwentro diha sa kadagatan sa English Channel. Kining panaggubat sa Protestante ug Katoliko nahitabo sa katuigan sa 1500 diin ang mga sundalo sa Protestanteng Rayna Elizabeth I sa Inglaterra nakigsangka batok sa mga sundalo sa Romano Katolikong Haring Philip II sa Espanya. “Alang sa mga tawo niadtong panahona ang panagsangka sa mga barkong iggugubat sa Inglaterra ug Espanya diha sa kadagatan maoy gubat hangtod sa kamatayon tali sa mga puwersa sa kahayag ug sa mga puwersa sa kangitngit,” nagkanayon ang librong The Defeat of the Spanish Armada.

Gilantaw sa mga tawo niadtong panahona ang Armada, o mga barkong iggugubat, sa Espanya ingong “labing hawod sa tanang puwersa sa kadagatan nga ilang nakita sukad.” Apan ang pagsulong niining mga barkong iggugubat sa pagkaalaot miresulta ug dakong kapildihan​—ilabina niadtong libolibo nga nangamatay. Unsa may tuyo sa Espanya nga gipasulong man niini ang mga barkong iggugubat, ug nganong naparot man kini?

Nganong Gipasulong Sila?

Ang mga piratang Ingles dugay na nga nanulis sa mga barko sa Espanya, ug si Rayna Elizabeth sa Inglaterra misuportar sa rebelyon sa mga Olandes batok sa paggahom sa Katsila. Dugang pa, si Philip II nga usa ka Katoliko obligado sa pagtabang sa mga Katolikong Ingles sa pagsanta sa pagdaghan sa Protestante diha sa ilang nasod nga ilang giisip nga erehes. Tungod niana, ang mga barkong iggugubat nagdalag duolan sa 180 ka pari ug relihiyosong mga magtatambag. Samtang nagkamulo pa pagtigom ang mga sundalo sa kadagatan, ang matag lalaki gipakompisal ug gipakalawat sa usa ka pari.

 Ang kahimtang sa relihiyon sa Espanya ug ang pagbati sa hari niini madayag diha sa giingon sa Katsilang pari nga si Pedro de Ribadeneyra kinsa miingon: “Ang Diyos namo nga among Ginoo, kansang kawsa ug labing sagradong pagtuo among gilabanan, magauban kanamo​—ug uban sa usa ka hawod nga kapitan kami walay angay nga ikahadlok.” Alang sa mga Ingles, kon makadaog sila, ilang mapakaylap ang mga doktrina sa Protestante sa tibuok Uropa.

Ang plano sa hari sa Espanya labot sa pagsulong morag sayon kaayong paminawon. Iyang giinstruksiyonan ang Armada sa pag-agi sa English Channel aron sa pagkuha sa Duke sa Parma ug sa iyang 30,000 ka beteranong mga sundalo nga nadestino sa Flanders. a Dayon kining nag-usa nga puwersa motabok sa pikas tampi sa Channel, modunggo sa Essex, ug mosulong paingon sa London. Nagtuo si Philip nga talikdan sa Ingles nga mga Katoliko ang ilang Protestanteng rayna ug moanib sa iyang kasundalohan.

Apan sayop ang estratehiya ni Philip. Nagtuo siya nga gipaluyohan siya sa Diyos, apan wala niya palandonga ang duha ka dagkong kababagan​—ang dako kaayong puwersa sa kasundalohan sa Inglaterra ug ang problema sa pagkuha sa mga sundalo sa Duke sa Parma kay wala silay tarong nga kadunggoan.

Dako Apan Daghag Kakulian nga Puwersa sa Kadagatan

Si Philip nga Duke sa Medina-Sidonia maoy gitudlo nga mangulo sa Armada. Bisan tuod ug kulag eksperyensiya ang duke sa pagdumala sa mga puwersa sa kadagatan, maayong laki siya nga moorganisar nga tungod niini malipayong mikooperar ang iyang beteranong mga kapitan. Sa ilang pag-anibay nakaporma sila ug dakong puwersa ug ilang gikargahan ug pagkaon ug tubig ang tanang barko. Naghimo sila ug detalyado kaayong mga plano sa paghatag ug signal, espesipikong mga instruksiyon sa paglawig, ug kon asa iposisyon ang mga barko aron mas molig-on pa ang nag-anib nga puwersa sa duha ka nasod.

Ang 130 ka barko, mga 20,000 ka sundalo, ug 8,000 ka marinero sa Armada sa kataposan migikan sa pantalan sa Lisbon sa Mayo 29, 1588. Apan tungod sa kusog nga hangin ug bagyo napugos sila sa pagdunggo sa La Coruña, sa amihanan-kasadpang bahin sa Espanya, aron sa pagpaayo sa mga barko ug sa pagkargag dugang pagkaon ug tubig. Kay nabalaka nga kulang ang pagkaon ug tubig ug kay nagkasakit-sakit ang iyang mga sundalo, prangka nga gisulatan sa Duke sa Medina-Sidonia ang hari bahin sa iyang pagduhaduha nga dili molampos kini nga misyon. Apan gipugos ni Philip ang iyang admiral sa pagsunod sa plano. Busa ang gihampak ug  problema nga puwersa sa kadagatan mipadayon sa paglawig ug sa kataposan misulod sa English Channel duha ka bulan human makagikan sa Lisbon.

Pagginubatay Diha sa English Channel

Sa pag-abot sa Armada sa Espanya duol sa baybay sa Plymouth, sa habagatan-kasadpang bahin sa Inglaterra, nag-atang na ang mga Ingles. Ang managkontra pareho ug gidaghanon sa mga barko, apan lahi ug disenyo ang ilang mga barko. Ang mga barko sa Espanya habog, ug ang mga kilid sa matag andana niini gipaniwilan ug mga kanyon nga dili layog abot ang bala. Tungod sa dagkong mga montorahanan sa mga kanyon diha sa dulong ug sa ulin, kini morag naglutaw nga mga kuta kon tan-awon. Taktika sa Espanya ang pagdip-ig sa barko aron makasaka ang mga sundalo ug pildihon ang mga kaaway. Sa laing bahin, ang mga barko sa Inglaterra dili habog ug mas kusog modagan, ug mas daghag kanyon nga layog abot ang bala. Ang taktika sa ilang mga kapitan lahi kay dili sila magpaduol sa kaaway kondili ila na lang kining pabuthan gikan sa layo.

Aron masagang ang mas tulin modagan nga mga barko ug mas kusog nga mga kanyon sa Ingles, ang Katsilang admiral nakahunahuna sa pagplastar sa mga barko nga medyo paalirong. Ang kinalig-onang mga barko nga may mga kanyon nga layo kaayog abot ang bala maoy magbantay sa isigkatumoy. Bisag asa pang direksiyona moatraka ang kaaway, ang Armada makabag-o sa direksiyon niini ug makaatubang sa kontra nga samag baka nga andam sa pagsungag sa nagsingabot nga leyon.

Kining duha ka nagkontrahay nga puwersa nagsangka ug duha ka gagmayng gubat diha sa English Channel. Ang pagkaposisyon sa mga barko sa Katsila misaler, ug ang kusog nga mga kanyon sa mga Ingles wala makapalunod sa mga barko sa Espanya. Busa ang Ingles nga mga kapitan nakahunahuna sa pagbungkag sa posisyon sa mga barko ug nga magpaduol sila. Ang ilang plano natuman ra gayod sa Agosto 7.

Gisunod gayod sa Duke sa Medina-Sidonia ang giinstruksiyon kaniya busa iyang gidala ang Armada sa dapit nga pagatagboan nila sa Duke sa Parma ug sa iyang mga sundalo. Samtang naghulat ug mensahe gikan sa Duke sa Parma, gimandoan sa Duke sa Medina-Sidonia ang puwersa sa mga barko sa paghulog sa angkla diha sa Calais, sa Pransiya. Samtang ang mga barko sa Espanya nagpondo ug bantang kaayo sa kaaway, ang walo ka barko sa Inglaterra nga kargadog pulbora gituyog sunog ug gipabangga ngadto niining mga barkoha. Ang kadaghanan sa mga kapitan sa Armada nagkabuang ug palayo aron makaikyas sa kaaway. Dayon gumikan sa kusog kaayong hangin ug kusog kaayong sulog, sila napadpad paamihanan.

Sa pagkakadlawon sa sunod adlaw, gisangka ang pang-ultima nga gubat. Gikan sa duol, gikanyon sa mga barko sa Inglaterra ang mga barko sa Espanya, nga nakaigo ug labing menos tulo ka barko ug nakaguba ug daghan pa. Kay ang mga Katsila diyutay ra man ug bala sa kanyon, wala intawon silay nahimo aron makadepensa.

Tungod sa kusog nga bagyo, gihunong sa mga Ingles ang ilang pag-atake hangtod pagkasunod adlaw. Nianang buntaga, ang mga barko sa Espanya gipaalirong ug balik, ug bisag diyutay na lang ug bala, ilang giatubang ang kaaway ug nangandam sa pagpakiggubat. Apan wala pa gani makapabuto  ang Ingles, ang mga barko sa Espanya nasangad, nga gipadpad sa hangin ug sulog paingon sa kapildihan diha sa kapiliwan sa Zeeland duol sa baybay sa Netherlands.

Sa dihang daw wala na silay paglaom, nausab ang direksiyon sa hangin ug gipadpad ang Armada paamihanan nga napalayo gikan sa kaaway. Apan dili sila makabalik sa Calais kay nag-atang ang mga barko sa Inglaterra, ug gisigehan ug duso sa hangin ang nagkaparot-parot nga mga barko sa Espanya paamihanan. Kay wala na may mahimo ang Duke sa Medina-Sidonia, siya nakadesisyon nga dili na lang nila ipadayon ang ilang misyon aron wala nay mga barkong mangaguba ug wala nay mga sundalong mangamatay. Busa siya nakahukom sa pagbalik sa Espanya apan sa lahi na nga ruta, nga molibot pa sa Scotland ug Irlandia.

Mga Bagyo ug Pagkalunod sa mga Barko

Ang nagkaguba-guba nga mga barko sa Espanya naglisod sa pagpauli. Kulang na ang pagkaon, ug kay nangabuslot man ang mga baril, gamay na lang ang ilang tubig nga mainom. Tungod sa pag-atake sa mga barko sa Inglaterra, daghang barko ang nangadaot ug diyutay na lang ang makadagan nga mga barko. Dayon, duol sa amihanan-kasadpang baybay sa Irlandia, nakasugat ang Armada ug kusog kaayong mga bagyo nga mikabat ug duha ka semana. Ang ubang mga barko nangawala sa mapa! Ang uban nangalunod duol sa baybay sa Irlandia.

Sa kataposan, ang una sa nahibiling mga barko sa Espanya nga nagkindang-kindang paglawig paingon sa Santander, sa amihanang Espanya, nakaabot sa Septiyembre 23. Duolan sa 60 ka barko ug halos katunga na lang sa mga sundalo nga migikan sa Lisbon ang nakabalik. Libolibo ang nangalunod sa dagat. Daghan pang uban ang nangamatay tungod sa mga samad o sa sakit panahon sa ilang pagpauli. Bisan gani kadtong wala mangamatay nga nakaabot sa Espanya gihampak gihapon ug kasakit.

Ang librong The Defeat of the Spanish Armada nag-ingon: “Daghan [mga opisyal ug mga sundalo sa mga barko] wala nay makaon ug nangamatay tungod sa grabeng kagutom,” bisan pag nakadunggo na sila sa pantalan sa Espanya. Ang libro nag-ingon nga diha sa pantalan sa Laredo, sa Espanya, nasangad ang usa ka barko “tungod kay kulang na ang tawo nga may igong kusog sa paghipos sa mga layag ug sa paghulog sa angkla.”

Ang Kahulogan sa Ilang Kapildihan

Ang kapildihan sa Armada nahimong garbo sa mga Protestante sa Amihanang Uropa, bisan pag ang relihiyosong mga gubat nagpadayon. Usa ka medalya sa Dutch, nga nagpasidungog sa maong kadaogan, nagpakita nga nagtuo ang mga Protestante nga sila nakadaog kay gipaboran sila sa Diyos. Kini ang mabasa diha niini nga medalya, Flavit יהוה et dissipati sunt 1588, nga ang buot ipasabot, “Si Jehova mihuyop ug sila nagkatibulaag 1588.”

Sa ulahi, ang Gran Britanya maoy mipuli ingong gahom sa kalibotan, sama sa giingon sa librong Modern Europe to 1870: “Sa 1763, ang Gran Britanya nanguna sa komersiyo ug sa pagpangsakop ug mga nasod sa tibuok kalibotan.” Sa pagkatinuod, “sa 1763 ang Imperyo sa Britanya naghari sa kalibotan nga daw samag Roma nga nabuhi pag-usab ug nga mas midako pa,” nag-ingon ang librong Navy and Empire. Sa ngadto-ngadto, ang Gran Britanya ug ang Tinipong Bansa sa Amerika, nga kaniadto gisakop sa Britanya, nag-anib ug nahimong Anglo-Amerikanhong gahom sa kalibotan.

Makaikag kaayo alang sa mga nagtuon sa Bibliya ang bahin sa pagtindog ug pagkapukan sa politikanhong mga gahom sa kalibotan. Tungod kini kay detalyado mang gihisgotan sa Balaang Kasulatan ang sunod-sunod nga mga kagamhanan sa kalibotan nga mao ang Ehipto, Asirya, Babilonya, Medo-Persia, Gresya, Roma, ug sa ulahi ang Anglo-Amerikanhong gahom sa kalibotan. Sa pagkatinuod, ang Bibliya dugay nang nagtagna bahin sa pagtindog ug pagkapukan sa daghan niining mga gahoma.​—Daniel 8:3-8, 20-22; Pinadayag 17:1-6, 9-11.

Kon atong palandongon, dayag nga dako kaayog kahulogan ang nahitabo sa ting-init sa 1588, sa dihang napakyas ang misyon sa Armada sa Espanya. Halos 200 ka tuig human mapildi ang Armada, ang Gran Britanya nahimong gahom sa kalibotan ug, sa ulahi, dako siyag papel sa katumanan sa tagna sa Bibliya.

[Footnote]

[Diagram/Mapa sa panid 26, 27]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Ang Biyahe sa Armada sa Espanya

​——​ Ruta sa pag-atake

-- Ruta pagpauli

X Mga gubat

ESPANYA

Lisbon

La Coruña

Santander

FLANDERS

Calais

SPANISH NETHERLANDS

UNITED NETHERLANDS

INGLATERRA

Plymouth

London

IRLANDIA

[Hulagway sa panid 24]

Si Haring Philip II

[Credit Line]

Biblioteca Nacional, Madrid

[Hulagway sa panid 24]

Si Rayna Elizabeth I

[Hulagway sa panid 24, 25]

Ang Duke sa Medina-Sidonia mao ang komander sa Armada sa Espanya

[Credit Line]

Cortesía de Fundación Casa de Medina Sidonia

[Picture Credit Line sa panid 25]

Museo Naval, Madrid