Nindot Kaayong mga Rosas sa Aprika

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA KENYA

“Ang kinanindotan sa mga bulak nga akong nakita sukad!” “Ang kinamaayohang gasa nga ihatag ngadto sa usa ka minahal nga higala.” “Usa ka paagi sa pag-ingon, ‘May nagmahal kanimo.’”

TINGALI sama ka usab ug pagbati sa mga taga-Nairobi, Kenya, nga gikutlo sa ibabaw. Sa tanang masitas nga nagapamulak, lakip na kanang nanubo sa daplin-daplin ug kanang gikultibar sa tawo, tingali wala nay laing masitas ang popular kaayo sa tibuok kalibotan kay sa rosas. Nakabihag kini sa handurawan sa tawo sa daghang katuigan. Ang mga magbabalak nakahimog mga balak bahin niini, samtang ang mga dibuhista nakadibuho niini. Ug kini gidayeg ni Shakespeare sa gibantog nga mga pulong diha sa Romeo and Juliet: “Importante ba gayod ang ngalan? Rosas man ang ngalan niini o dili, ang kahumot mao da gihapon.” Tungod sa rosas ang bag-ong panaghigalaay malig-on ug masuod, ang di-pagsinabtanay masulbad, ug ang masakiton malipay.

Dugang pa niana, ang rosas dako kaayog tabang sa ekonomiya sa nasod. Diha sa daghang nasod diin ang klima maayo alang sa pagpananom ug masitas nga nagapamulak, ang rosas mao ang kinadak-an ug kita. Pananglitan, sa milyon-milyong bulak sa Kenya nga gieksportar sa usa ka tuig dili pa dugay, kapin sa 70 porsiyento niini mga rosas, nga tungod niini ang nasod maoy usa sa nanguna nga nagaeksportar ug rosas sa tibuok kalibotan.

Kaniadto, sa wala pa madiskobre sa tawo nga maayong iregalo ang bulak, ang rosas bisag asa lang manubo. Karon, pinaagi sa pagkontrolar ug maayo sa teknik sa pagpatunghag bag-ong matang sa mga rosas, ang pipila sa kapin sa 100 ka klase sa ihalas nga mga rosas gipaliwat aron sa pagpatunghag libolibong klase sa mga rosas nga popular karon. Tungod niini, ang bulak napopular sa tibuok kalibotan ug nanubo sa halos tanang nasod sa yuta.  Ang labing popular ug kinadaghanan nga gipananom mao ang hybrid tea rose.

Gikan sa Pagpatubo Hangtod sa Pagkutlo

Ang mga tawo kasagarang mamalit sa ilang rosas diha sa tindahag bulak o kaha sa supermarket. Kining mga bulaka gipananom diha sa dagkong mga uma ug tagdonon kaayo kay sa mga rosas nga gipananom diha sa mga garden sa balay. Sa dihang miadto kami sa usa ka uma duol sa Nairobi, among nakita nga kuti kaayo ang pagpabulak sa rosas.

Dinhi, sama sa ubang bahin sa Kenya, ang uma sa mga rosas dali nga mailhan tungod sa plastik nga mga greenhouse. (Tan-awa ang kahon sa panid 26.) Kini nga mga tinukod mapuslan sa daghang paagi. Ang gipaliwatan nga mga tanom tandogonon kaayo ug kinahanglang dili ipaapupa sa sobrang kainit ug kabugnaw. Ang kusog nga ulan, hangin, o kainit makadaot sa tanom. Aron magpabilin ang hustong temperatura, kinahanglang makalapos-lapos ang bugnawng hangin ug mapagawas ang init-init nga hangin.

Sulod sa greenhouse naglaray ang bag-ong mga tanom nga lainlain ug gitas-on. Niini nga uma, lainlaing klase sa mga rosas ang gikultibar, sama sa popular nga hybrid tea rose, nga putlan ang punoan nga mosobra ug 27 pulgadas, ug sweetheart rose, nga usa ka klase sa hybrid tea rose, nga putlan ang punoan nga mosobra ug 14 pulgadas. Ang usa ka ektarya nga uma dinhi dunay kutob 70,000 ka tanom.

Asa magkuha ang mga tanom sa ilang sustansiya? Dili ordinaryong yuta ang gamiton. Ang gitamnan sa mga tanom maoy bolkanikong mga bato-bato nga gihanigan ug plastik. Kini ang gipili nga paagi sa pagtanom kay ang mga bato-bato walay mga sakit-sakit nga dala sa yuta. Aron mabisbisan, ang tanom pasiritan lang. Dunay gagmayng tubo nga gitungod diha sa mga tanom, diin kontrolado ang tubig ug ubang mga sustansiya nga ipasirit. Kay dali man matuphan ug tubig ang bolkanikong mga bato-bato, ang tubig molusot ra ug masalod diha sa plastik. Dayon kini kuhaon ug gamiton pag-usab.

Bisag inatiman pag-ayo, ang mga rosas mataptan ug daghang sakit, nga kasagaran gikan sa mga fungus. Lakip niini ang botrytis ug talumtom, nga makadaot sa dahon ug punoan sa  mga tanom. Kon dili mabantayan, kining mga sakita makadaot sa kalidad sa bulak. Ang pag-espri ug pangpatay sa fungus makatabang sa pagsanta sa sakit.

Paglabay sa panahon, modayag ang kolor sa mga putot, nga ilhanan nga mahimo na kining kutloon. Ang mga bulak hinayon pagkutlo samtang piyoos pa. Kon kutloon niining panahona ang mga bulak, mas dugayng malawos ug dugayng mawala ang kolor niini. Apan ang panahon sa pagpangutlo nag-agad sa klase sa bulak. Ang mga bulak mas maayong kutloon sa buntag o sa hapon-hapon na, samtang umogon pa ang panahon aron kini dili daling malawos. Dayon ang kinutlo nga mga bulak pabugnawon diha sa bugnawng lawak. Pinaagi niini ang mga rosas makapabiling lab-as sa taas-taas nga panahon.

Sunod, ang bulak iklase-klase. Kini lainlainon sumala sa kolor ug gidak-on. Empakehon kini sumala sa gusto sa kustomer. Niining tungora, ang mga bulak andam nang ihatod ngadto sa mga pumapalit. Gikan sa uma ihatod kini sa erport sa Nairobi, ug gikan didto kini ipadala ngadto sa Uropa, nga libolibong kilometros ang gilay-on. Kay dali man kini nga malawos, kinahanglang makaabot kini sa mga tindahan ug bulak, lokal man o sa ubang nasod, sulod sa 24 oras sukad sa pagkutlo niini.

Sa sunod higayon nga makadawat ka ug pungpong sa mga rosas nga gigasa kanimo o kaha imong gipalit gikan sa supermarket o sa tindahag bulak, palandonga ang taas kaayong panaw niini, nga lagmit gikan pa sa Aprika. Lagmit makaapresyar ka gayod sa Maglalalang, si Jehova nga Diyos.—Salmo 115:15.

[Kahon/Mga hulagway sa panid 26]

Posible Kaha nga Makapaliwat ug Rosas nga Asul ug Kolor?

Daghan na kaayong klase sa mga rosas ang napaliwat, ug daw walay kataposan ang pagpaliwat niini. Daghang bag-ong teknik sa pagpaliwat ug pagpatubo ang gigamit na niining dinaghang pagkultibar ug rosas. Pipila lang ka bulak ang makapatungha ug lainlaing mga kolor nga sama ka daghan nianang sa rosas. Unsang kolora ang imong nindotan? Puti, dalag, pink, luto nga pagkapula, o lagomon nga pagkapula? Ang kadaghanan niining mga kolora mitungha tungod sa nagkalainlaing mga teknik sa pagpaliwat ug mga rosas.

Pananglitan, nahibalo ka ba nga bisag maghisgot ang mga tawo ug “pula” nga rosas, wala gayoy tinuod nga pula nga rosas kaniadto? Ang rosas walay gene nga mopatunghag pula nga kolor. Ang hayag nga pagkapula maoy resulta sa tinuyo nga pag-usab sa gene niadtong 1930, nga sa ngadto-ngadto nakapatungha ug hayag kaayong pula nga kolor sa mga rosas karon. Sa tanang klase sa rosas, usa ka kolor ang dugay kaayong napatungha—ang asul. Ang rosas walay gene nga delphinidin nga mopagawas ug asul nga kolor. Apan, human sa daghang tuig sa pagpanukiduki sa mga kompaniya sa Australia ug Japan, sila nakapatunghag “asul” nga rosas sa 2004 pinaagi sa pagmaniobra sa gene. Ugaling lang, gikinahanglan gihapon ang dugang pagpanukiduki, aron mapatungha ang luto nga asul.

[Hulagway]

Plastik nga greenhouse

[Hulagway sa panid 25]

Andam nang kutloon