Kinadak-ang Bulak sa Kalibotan

“DALI Sir, tan-awa ning talagsaong bulak nga nindot ug dako kaayo,” matod pa sa tiggiya ni Joseph Arnold sa dihang nangolektag tanom sa isla sa Sumatra sa Indonesia. Sa misunod siya sa tawo, iyang nakita ang bulak nga sumala pa niya “katingalahan kaayo.” Paglabayg mga 200 ka tuig, ang bulak nga rafflesia o kulon-busaw nga iyang nakita niadtong 1818 giila nga mao gihapon ang kinadak-ang bulak sa kalibotan.

Daghag matang ang kulon-busaw, nga manubo lang sa kalasangan sa Southeast Asia. Apan dunay bag-ong mga matang niini ang nadiskobrehan. Ang matang nga kinadak-an ug bulak mao ang Rafflesia arnoldii, nga gikuha sa ngalan ni Joseph Arnold ug sa iyang kauban nga si Sir Thomas Stamford Raffles, kinsa maoy founder ug gobernador sa Singapore. Apan bisag unsa pa ka nindot kining bulaka, dili ka gyod mopili niini aron himoong bouquet.

Una, hunahunaa ang gidak-on niini. Ang kulon-busaw motubog mga usa ka metros ang diyametro, nga sama ka dako sa ligid sa bus ug motimbang ug 11 kilos. * Ang bulak dunay lima ka baga, medyo pink-brown nga mga gihay nga puntik-puntikon. Ang mga gihay nag-abot diha sa dako, basiyo nga tunga nga samag kulon nga kasudlag unom ka litrong tubig.

Ikaduha, hunahunaa ang baho niini. Ang baho sa kulon-busaw morag “patayng kabaw nga nadugta,” mao nga ginganlan usab kinig corpse flower ug corpse lily. * Ang langaw mao  ang pangunang tigpertilisar sa tanom pinaagig pollen kay ganahan kaayo sila sa baho niini.

Ang kulon-busaw walay sanga, dahon, o gamot ug manubo diha sa pipila ka bagon sa salog sa lasang. Sa mogitib ang putot sa kulon-busaw diha sa panit sa gitaptan niini nga bagon, kini anam-anam nga modako sulod sa mga napulo ka bulan, nga sagad samag gidak-on sa dakong repolyo. Dayon, sa usa ka proseso nga mokabat ug daghang oras, ang unorong putot mobuswak, nga magpasundayag sa katahom niini. Ang lungag niini sa tunga tunok-tunokon. Walay nahibalo kon unsay katuyoan sa mga tunok, ang ubang tigdukiduki nagtuo nga tingali kini nagsilbing tigsabwag sa kainit ug busa makapasamot sa baho niini.

Apan dili magdugay ang talagsaong katahom niining bulaka. Sa pipila lang ka adlaw, ang bulak malawos ug magsugod sa pagkadugta, nga mahimong pilit-pilit nga itom nga dapog.

Ang Rafflesia arnoldii talagsaon ug nameligrong mapuo. Ngano? Ang laki ug baye nga mga bulak kinahanglang mamulak nga duol sa usag usa aron mabutangag pollen ang bulak nga makapertilisar niini, apan ang kadaghanan sa mga putot dili makagulang o dili makapamuswak. Tungod kini kay daghang putot ginakuha aron kan-on o gamitong tambal. Kini nakapakunhod sa gidaghanon sa bulak nga nanubo diha sa lasang. Ang laing rason mao ang pagpamuril sa kalasangan nga ginatuboan sa bulak.

Talagsaong kasinatian ang pagkakitag kulon-busaw. Dako kaayo kini. Dili maagwanta ang baho niini. Ug ang porma ug kolor niini nindot kaayo. Siyempre, ang kinadak-ang bulak sa kalibotan maoy usa lang sa dili maihap nga katingalahang mga buhat sa atong Maglalalang. Ang Salmo 104:24 nag-ingon: “Pagkadaghan sa imong mga buhat, Oh Jehova! Sa kaalam gibuhat mo silang tanan. Ang yuta napuno sa imong mga binuhat.”

[Mga footnote]

[Mapa sa panid 17]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

MALAYSIA

SUMATRA

[Hulagway sa panid 17]

Talibuswak nga putot sa kulon-busaw