Kon Nganong Makasalig Ka sa mga Ebanghelyo sa Bibliya
“Kini nabantog kaayo. Kini ang gibasehan sa mga pelikula nga gigastohag minilyon . . . ug sa mga librong himalitan kaayo . . . Gisagop kini sa Kristohanong mga sekta. Tungod niini dihay nanungha nga mga relihiyon ug mga teoriya sa panagkunsabo.”—SUPER INTERESSANTE, USA KA MAGASIN SA BRAZIL.
BAHIN sa unsa kini? Ang magasin nagkomento bahin sa di pa dugayng gikaikagan kaayo nga koleksiyon sa tinumotumong mga ebanghelyo, mga sulat, ug mga pagpadayag nga nadiskobrehan sa tungatunga sa ika-20 nga siglo didto sa Nag Hammadi ug sa ubang dapit sa Ehipto. Kini ug ang ubang mga dokumento nga susama niini sagad gitawag nga Gnostic o Apokripal nga mga sinulat. a
Diha bay Panagkunsabo?
Sa atong panahon diin ang mga tawo sagad nga walay pagsalig sa Bibliya ug sa establisadong mga relihiyon, ang Gnostic o Apokripal nga mga sinulat daw nakapainteres sa daghan. Kini nga mga sinulat dakog epekto sa panglantaw sa mga tawo bahin sa mga pagtulon-an ni Jesu-Kristo ug sa Kristiyanidad. Ang usa ka magasin miingon: “Ang Gospel of Thomas ug ang uban pang apokripal [nga mga sinulat] nakatandog sa kasingkasing sa grupo sa mga tawo nga nagpadayon sa pagdaghan niining modernong panahon: kadtong interesado sa espirituwalidad apan walay pagsalig sa relihiyon.” Gibanabana nga sa Brazil lamang “adunay labing menos 30 ka grupo kansang tinuohan gibase sa Apokripa.”
Tungod sa pagkadiskobre niini nga mga dokumento, mikaylap ang teoriya nga sa ikaupat nga siglo C.E., ang Simbahang Katoliko nagkunsabo sa paglilong sa kamatuoran bahin kang Jesus, nga ang ubang asoy sa iyang kinabuhi nga gihisgotan diha sa Apokripal nga mga sinulat wala ibutyag, ug ang upat ka Ebanghelyo nga makaplagan sa modernong mga Bibliya lahi na sa orihinal. Si Elaine Pagels, usa ka propesor sa relihiyon, miingon: “Karon ato nang nasabtan nga ang gitawag nato nga Kristiyanidad—ug ang atong giila nga Kristohanong tradisyon—gibase lang sa pipila ka espesipikong tinubdan, nga gipili gikan sa daghan pa kaayong ubang tinubdan.”
Base sa opinyon sa mga eskolar sama ni Pagels, ang Bibliya dili lang ang bugtong tinubdan sa Kristohanong pagtuo; aduna pay laing mga tinubdan, sama sa Apokripal nga mga sinulat. Pananglitan, ang usa ka programa sa BBC nga nag-ulohang Bible Mysteries, “The Real Mary Magdalene,” nag-ingon nga ang Apokripal nga mga sinulat naghisgot kang Maria Magdalena ingong “usa ka magtutudlo ug espirituwal nga giya sa ubang mga tinun-an. Dili lang siya usa ka tinun-an; siya mao ang apostol ngadto sa mga apostoles.” Sa pagkomento sa giingong papel ni Maria Magdalena, si Juan Arias misulat diha sa mantalaan sa Brazil nga O Estado de S. Paulo: “Karon adunay daghang ebidensiya aron kita motuo nga ang unang Kristohanong relihiyon nga gitukod ni Jesus ‘nagtuboy sa kababayen-an,’ sanglit ang unang mga simbahan anaa sa kabalayan sa mga babaye, diin sila nagdumala ingong mga pari ug mga obispo.”
Alang sa daghan, ang Apokripal nga mga basahon daw mas katuohan kay sa Bibliya. Apan kini nagpatunghag hinungdanong mga pangutana: Husto ba nga ang Apokripal nga mga sinulat himoong pasukaranan sa Kristohanong pagtuo? Sa dihang kini mosumpaki sa pagtulon-an sa Bibliya, unsa may atong tuohan—ang Bibliya o ang Apokripal nga mga basahon? Tinuod ba nga dihay panagkunsabo sa ikaupat nga siglo aron itago kining mga basahona ug tuison ang upat ka Ebanghelyo aron ililong ang hinungdanong impormasyon bahin kang Jesus, kang Maria Magdalena, ug sa uban pa? Alang sa tubag niini nga mga pangutana, atong susihon ang usa sa upat ka Ebanghelyo sa Bibliya, ang Ebanghelyo ni Juan.
Pamatuod Gikan sa Ebanghelyo ni Juan
Ang usa ka hinungdanong bahin sa Ebanghelyo ni Juan nakaplagan sa Ehipto sa pagsugod sa ika-20 nga siglo ug karon nailhang Papyrus Rylands 457 (P52). Kini naundan sa Juan 18:31-33, 37, 38 sa modernong mga Bibliya ug gitipigan sa John Rylands Library, sa Manchester, England. Kini ang labing karaang tipik nga manuskrito sa Kristohanon Gregong Kasulatan nga naglungtad karon. Daghang eskolar ang nagtuo nga kini gisulat sa mga 125 C.E., mga 25 lang ka tuig human mamatay si Juan. Ang nakapatalagsaon niini mao nga ang nasulat diha sa tipik wala kaayoy kalainan sa mga manuskrito nga ulahing gisulat. Sanglit sa mga 125 C.E. diha nay kopya sa Ebanghelyo ni Juan nga nakaabot sa Ehipto, diin nakaplagan ang maong tipik, husto ang paghunahuna nga ang maayong balita sumala kang Juan gisulat mismo ni Juan sa unang siglo C.E. segun sa gipakita sa Bibliya. Busa ang basahon ni Juan gisulat sa usa nga nakasaksi sa mga butang nga iyang gihubit.
Sa laing bahin, ang tanang Apokripal nga mga basahon gisulat sukad sa ikaduhang siglo, usa ka gatos ka tuig o kapin pa human sa mga panghitabo nga gihubit niini. Ang ubang mga eksperto nag-ingon nga ang Apokripal nga mga basahon gipasukad sa mas unang mga sinulat o tradisyon, apan walay pamatuod niini. Busa tukma ang pangutana, Asa may imong tuohan—ang pamatuod sa mga nakasaksi sa hitabo o sa mga tawong nagkinabuhi usa ka gatos ka tuig human sa mga hitabo? Dayag kaayo ang tubag. b
Ang Papyrus Rylands 457 (P52) maoy usa ka bahin sa Ebanghelyo ni Juan nga gisulat sa ikaduhang siglo C.E., pipila lang ka dekada human masulat ang orihinal
Unsa man ang bahin sa mga teoriya nga ang mga Ebanghelyo sa Bibliya gituis aron itago ang pipila ka impormasyon bahin sa kinabuhi ni Jesus? Pananglitan, aduna bay ebidensiya nga ang Ebanghelyo ni Juan giusab niadtong ikaupat nga siglo aron tuison ang kamatuoran? Sa pagtubag niini, angay natong ibutang sa hunahuna nga ang usa sa pangunang tinubdan sa modernong Bibliya mao ang ikaupat nga siglong manuskrito nga nailhang Vatican 1209. Kon ang atong Bibliya giusab niadtong ikaupat nga siglo, nan kini nga mga kausaban makita unta niini nga manuskrito. Dugang pa, adunay laing manuskrito nga naundan sa dakong bahin sa Lucas ug Juan, nga nailhang Bodmer 14, 15 (P75), ug kini gisulat tali sa 175 C.E. ug 225 C.E. Sumala sa mga eksperto, ang mga teksto niini wala kaayoy kalainan sa Vatican 1209. Sa laing pagkasulti, walay dagkong kausaban nga gihimo sa mga Ebanghelyo sa Bibliya, ug ang Vatican 1209 maoy pamatuod niana.
Walay ebidensiya, dokumento man o uban pa, nga magpamatuod nga ang kaundan sa Juan—o sa uban pang Ebanghelyo—giusab niadtong ikaupat nga siglo. Human masusi ang mga tipik nga manuskrito nga nakaplagan sa Oxyrhynchus, Ehipto, si Dr. Peter M. Head, sa Cambridge University, misulat: “Sa yanong pagkasulti, kini nga mga manuskrito nagpamatuod nga husto ang nasulat diha sa nabantog nga uncial [mga manuskrito nga gisulat diha sa dagkong kapital nga mga letra sukad sa ikaupat nga siglo] nga maoy gibasehan sa modernong mga edisyon alang sa panukiduki. Walay nakaplagan dinhi nga nagkinahanglag dakong kausaban sa pagsabot sa unang mga kopya sa BT [Bag-ong Tugon].”
Gipakita sa ikaupat nga siglong manuskrito nga Vatican 1209, sa ibabaw, nga diha lamay gamayng kausaban sa mga Ebanghelyo
Unsay Atong Ikahinapos?
Ang upat ka kanonikal nga Ebanghelyo—Mateo, Marcos, Lucas, ug Juan—gidawat sa tanang Kristohanon sukad pa sa tungatunga sa ikaduhang siglo. Ang iladong basahon ni Tatian nga Diatessaron (usa ka Gregong termino nga nagkahulogang “pinaagi sa upat”), nga gihugpong tali sa 160 ug 175 C.E., gipasukad lamang sa upat ka kanonikal nga mga Ebanghelyo ug dili sa Gnostic nga “mga ebanghelyo.” (Tan-awa ang kahon nga “Sayong Pagdepensa sa mga Ebanghelyo.”) Makaiikag usab ang obserbasyon ni Irenaeus sa ulahing bahin sa ikaduhang siglo C.E. Siya nagtuo nga upat lamang gayod ang Ebanghelyo, sanglit upat ka bahin ang globo ug upat ang pangunang hangin. Bisan pag kuwestiyonable ang iyang pagtandi, ang iyang punto nagsuportar sa ideya nga upat lamang gayod ang kanonikal nga Ebanghelyo sa maong panahon.
Unsay gipasabot niining tanan? Kini nagpakita nga ang Kristohanon Gregong Kasulatan—lakip na ang upat ka Ebanghelyo—nga atong nabatonan karon wala gayod mausab sukad sa ikaduhang siglo. Wala gayoy pasukaranan ang pagtuo nga dihay panagkunsabo niadtong ikaupat nga siglo aron usbon o dili ibutyag ang bisan unsang bahin sa Kasulatan nga inspirado sa Diyos. Sa kasukwahi, ang eskolar sa Bibliya nga si Bruce Metzger misulat: “Sa hinapos sa ikaduhang siglo, . . . dihay panagkauyon nga nakab-ot maylabot sa dakong bahin sa Bag-ong Tugon taliwala sa lainlain ug nakatag nga mga kongregasyon sa mga magtutuo dili lang sa tibuok Mediteranyo kondili diha usab sa mga dapit gikan sa Britanya ngadto sa Mesopotamia.”
Si apostol Pablo ug Pedro maoy mga manlalaban sa kamatuoran sa Pulong sa Diyos. Silang duha kusganong nagpasidaan sa mga isigka-Kristohanon batok sa pagdawat o pagtuo sa bisan unsa nga sukwahi sa gitudlo kanila. Pananglitan, si Pablo misulat kang Timoteo: “Oh Timoteo, bantayi ang gipiyal kanimo, nga magpahilayo gikan sa mga sulting walay-pulos nga nagpasipala sa kon unsay balaan ug gikan sa mga pagsumpakiay nianang bakak nga gitawag ug ‘kahibalo.’ Tungod sa pagpagawal sa maong kahibalo ang pipila mitipas gikan sa pagtuo.” Si Pedro miingon: “Dili, dili pinaagi sa pagsunod sa inantigong pagkamugna nga mga bakak nga sugilanon nga kami nagpahibalo kaninyo sa gahom ug presensiya sa atong Ginoong Jesu-Kristo, kondili maoy pinaagi sa pagkahimong mga saksing-nakakita sa iyang kahalangdon.”—1 Timoteo 6:20, 21; 2 Pedro 1:16.
Kasiglohan kanhi, si propetang Isaias giinspirar sa pag-ingon: “Ang lunhawng balili nalaya, ang bulak nalawos; apan kon bahin sa pulong sa atong Diyos, kini mohangtod sa panahong walay tino.” (Isaias 40:8) Kita makasalig nga ang Usa nga nag-inspirar sa Balaang Kasulatan nagtipig niini sukad pa sa kanhiayng panahon aron “ang tanang matang sa mga tawo mangaluwas unta ug makadangat sa tukmang kahibalo sa kamatuoran.”—1 Timoteo 2:4.
a Ang pulong nga “Gnostic” naggikan sa Gregong pulong nga mahimong magtumong sa “natagong kahibalo” samtang ang “Apokripal” mahimong magtumong sa “maampingong natago.” Kini nga mga termino gigamit sa pagtumong sa minaomao o dili-kanonikal nga mga sinulat nga misulay sa pagsundog sa mga Ebanghelyo, Mga Buhat, mga sulat, ug sa ubang inspiradong mga pahayag diha sa kanonikal nga mga basahon sa Kristohanon Gregong Kasulatan.
b Ang laing problema sa Apokripal nga mga sinulat mao nga diyutay kaayong kopya ang nahibilin. Ang Gospel of Mary Magdalene, nga gihisgotan niini nga artikulo, may duha lamang ka gagmayng tipik ug usa ka taastaas nga kopya nga lagmit maoy katunga sa orihinal nga sinulat. Dugang pa, adunay dagkong kalainan tali niining mabatonang mga manuskrito.