Nahibalo Ka Ba?
Unsay gihimo sa mga tiggamag barko kaniadto aron dili masudlag tubig ang ilang mga barko?
Si Lionel Casson, eksperto sa karaang mga barko, nagsaysay kon unsay gihimo sa mga tiggamag barko kaniadto sa Roma human madugtong ang mga tabla sa barko. Sagad “ilang bulitag alkitran [aspalto] ug talo ang mga dinugtongan o bisan ang tibuok gawas nga kasko, dayon pahirag alkitran ang sulod niini.” Sa wala pa kini himoa sa mga Romano, dugay rang gigamit sa mga Akadianhon ug Babilonyanhon ang aspalto sa pagbulit sa ilang mga barko aron dili kini masudlag tubig.
Ang Hebreohanong Kasulatan naghisgot sa susamang pamaagi diha sa Genesis 6:14. Ang Hebreohanong pulong nga gihubad ug “alkitran” klarong nagtumong sa aspalto, usa ka natural nga substansiya sa petrolyo.
Dunay duha ka matang sa aspalto—likido [alkitran] ug solido. Ang mga tiggamag barko kaniadto naggamit ug alkitran; direkta nila kining ipahid sa ilang barko. Dayon, ang alkitran mouga ug mogahi maong dili na malutsag tubig ang kasko.
Daghag aspalto sa mga lugar diha sa Bibliya. Ang Walog sa Sidim didto sa Patayng Dagat, “maoy mga kagahongan sa aspalto.”—Genesis 14:10.
Giunsa pagpreserbar kaniadto ang mga isda?
Ang isda dugay nang importanteng pagkaon. Sa wala pa mouban kang Jesus, ang pipila niya ka apostoles maoy mga mangingisda sa Dagat sa Galilea. (Mateo 4:18-22) Ang uban sa ilang mga kuha giproseso sa “mga pabrika” didto.
Ang proseso sa pagpreserbar ug isda nga lagmit gigamit sa karaang Galilea gisunod gihapon sa ubang dapit karon. Una, ang isda kuhaag tinai ug hugasan. Ang librong Studies in Ancient Technology naghubit sa sunod nga himoon: “Dayon asinan ang hasang, baba ug himbis. Unya ang isda ug asin isal-otsal-ot pagpatong, dayon tabonag uga nga hapin. Human sa 3-5 ka adlaw, kini balihon ug paughon na sab sa samang gidugayon. Niini nga proseso, ang mga pluwido sa lawas mauga ug ang asin mosuhop sa isda. Inigkauga, ang isda motuskig ug mogahi.”
Wala mahibaw-i kon unsa ka dugay mapreserbar ang isda niini nga proseso. Pero kay ang mga taga-Ehipto kaniadto nag-eksport man sa Sirya ug pinaugang isda, kini nagpakita nga maayo ang ilang paagi sa pagpreserbar.