Sise kan mochen fós usun pwóróusen ewe mettóch kirikiringaw ngeni semirit lón pekin lisowu. Ekkewe sam me in ra pwal mwo nge niwokkus lupwen ra ekieki usun ena! Iwe nge, ena féfférún kirikiringaw mi eniwokkus me alólilen a chéúló wóón fénúfan me a mmen efeiengaw ngeni semirit. Epwe itá álilliséch ngenikich ika sia pwóróus usun ei mettóch? Ifa úkúkún óm kopwe achocho pwe noum kewe repwe kúna túmún? Pwúngún pwe óm achocho le silei usun pwóróusen ei féffér mi annou esap tori úkúkún watteen ewe túmún noum kewe repwe kúna.

Kosap mut ngeni ena osukosuk an epwe apwangapwangaaló letipom. A nóm reom ewe sókkun péchékkúlen letip esaamwo nóm ren noum kewe. Me pokiten a watte ierum, a fen watte óm sile me óm mirit. Iwe a lamot kopwe áeá ena péchékkúl lón óm túmúnú noum semirit. Sipwe pwóróus wóón úlúngát mettóch ekkewe sam me in meinisin ra tongeni féri. Ikkeei: (1) Kopwe ákkáeúin chón túmúnú noum we, (2) asukula noum semirit, me (3) áiti ngeni noum we ifa usun epwe pwisin túmúnú.

Ekkewe sam me in iir ákkáeúin chón túmúnú néúr kewe seni ewe féfférún kirikiringaw, nge esap fen ekkewe semirit. Ina minne, mi lamot ekkewe sam me in repwe akkomw angei káit usun ena mettóch, me mwen ekkewe semirit. Ika en emén sam are in, mi wor ekkóch mettóch mi lamot kopwe silei usun ewe féfférún kirikiringaw ngeni semirit. A lamot kopwe silei ika met sókkun aramas ra kan eáni ekkena féffér me ifa usun ra féri. Fán chómmóng ekkewe sam me in ra ekieki pwe ekkena sókkun aramas iir ekkewe sise sissileer, ra kan operi aramas, me kútta atun repwe tongeni sú fán ekkewe semirit me reiper. Pwúngún mi wor ekkena sókkun aramas mi kirikiringaw. Fán chómmóng sia rongorong pwóróuseer lón TV me reitio me metakkan, iwe nge fán ákkáeú chék a fis ekkena sókkun. Lap ngeni ekkewe fansoun a fis ena féfférún kirikiringaw ngeni semirit, ewe chón kirikiringaw, i emén ewe semirit a fen sissilei me lúkúlúk wóón.

Pwúngún pwe kese mochen ekieki pwe chón órum mi chiechiéch, emén sense, chón angangen pioing, coach, me aramasom ra tongeni mocheniangaweiti noum semirit. Ren enletin, esap ina usun lap ngeni aramas. Sap minne sipwe kon ekiekingaw ngeni meinisin aramas. Nge, ka tongeni túmúnú noum we ren óm kopwe silei mwékútúkútún emén chón kirikiringaw.​—Ppii ewe pwóór lón pekin taropwe 6.

Ika ewe sam are in a silei an kana mwékútúkút, iwe epwe mmólnetá pwe i akkomw epwe túmúnú néún kewe semirit. Áwewe chék, ika mi wor emén usun  itá a kon pwapwaiti semirit lap seni ekkewe mi watte nge i a áfánniéchú noum we, liffang ngeni are erenuk pwe a tongeni nikiniki are repwe chék rúúeménúló le kukkunou, met kopwe féri? Kopwe ekieki pwe eménna i emén chón kirikiringaw ngeni semirit? Aapw. Kosap mwittir ekiekingaw ngeni. Neman ese wor an ekiekingaw. Nge, kopwe chék pwal túmúnúéch. Ewe Paipel a erá: “Eman mi wewemang a lükü mettoch meinisin, nge eman mi mirit a nenengeni ia epwe feila ie.”​—Än Salomon Fos 14:15.

Chechchemeni pwe ika a fen kon luló án emén échú ngenikich are álilliséch, iwe eli sipwe ekieki ika pwata a kon ina usun ngenikich. Túmúnúéchú me nengeniéchú chókkewe ra mochen repwe rúúeménúló chék me noum we. Ereni eménna pwe kopwe chécheki iir me rúúemén ese lifilifil atun. Melissa me Brad, a wor úlúmén néúr át, me ra túmúnúéch lupwen ra likitaló néúr kewe ren emén watte. Lupwen emén me lein néúr kewe a káé ettikin piano lón imwer we, Melissa a ereni ewe sense: “Upwe kan pwepwerelong remi lón ei ruumw.” Ena sókkun túmún neman ekkóch repwe ekieki pwe a kon luló, nge ekkeei sam me in ra mochen repwe fen túmúnúéch lap seni ar repwe mengiringir ika a fis och mettóch mi ngaw.

Kopwe silefichi met noum we a féfféri, ié kewe chiechian, me met an angang lón sukul. Ika noum we epwe ló ekis, mi lamot kopwe silei tichikin pwóróusan. Emén tokter mi álillis úkúkún 33 ier wóón ewe osukosuken kirikiringaw ngeni semirit, a erá pwe chómmóng lein ekkena féffér itá esap fen fis ika ekkewe sam me in ra fen túmúnúéchú me mammasa néúr kewe. A aloni alon emén mi angei kapwúng pokiten an kirikiringaw ngeni semirit, a apasa: “Usun itá ekkewe sam me in ra fen chék fang ngenikem néúr kewe. . . . Ra ámecheresi ngeniei ai upwe otupuureló.” Chechchemeni pwe lap ngeni ekkewe chón kirikiringaw ra kan mesááni ekkewe sókkun semirit mi mecheres ar repwe otupuureló. Ekkewe sam me in mi fókkun mammasa me silefichi mwékútúkútún néúr kewe, epwe weires án ekkewe chón kirikiringaw otupwaló néúr.

Pwal eú mettóch ka tongeni féri pwe kopwe ákkáeúin chón túmúnú noum kewe, ina óm aúselingéch ngeniir. Fán chómmóng, ekkewe semirit rese mochen pwári ika emén a kirikiringaw ngeniir pokiten a watte ar sáw me lólilen ren met semer kewe me iner repwe meefi. Ina popun, aúselingéch ngeniir, pwal mwo nge kútta och esissillen an wor met a aosukosuker. * Ika  noum we a erenuk och mettóch mi alólilenuk, kopwe kapas eis ngeni fán kinamwe pwe epwe pwáraawu meefian. Ika a erá pwe a oput ewe chón nikiniki an epwe liwin me túmúnú, kopwe eisini ika pwata. Ika a erá pwe emén watte a eáni och sókkun urumwot ngeni, kopwe eisini: “Met sókkun urumwot? Met a kan féri?” Ika a erá pwe a oput án emén akúrúfeni, kopwe eisini, “A akúrúfeni tefomw?” Kosap mwittir tunaló met noum na a apasa. Ekkewe chón kirikiringaw ra kan ereni ewe semirit pwe ese wor emén epwe lúkú alon, nge fán chómmóng a pwúng ena. Me ika emén a fen kirikiringaw ngeni emén semirit, a fókkun lamot ewe sam me ewe in repwe lúkú me álisi néúr na an epwe tongeni chikarsefál letipan.

Emén sou káé a aloni alon emén mi angei kapwúng pokiten an kirikiringaw ngeni semirit, a apasa: “Áiti ngeniei emén semirit ese wor an sile usun ewe féfférún lisowu, iwe, ina i ewe upwe tongeni otupu.” Alon na mi eniwokkus a mmen álilliséch ngeni ekkewe sam me in. A mecheres ngeni ekkewe chón kirikiringaw ar repwe otupu ekkewe semirit rese silei och mettóch usun féfférún lisowu. Ewe Paipel a erá pwe sile me tipachem a tongeni túmúnúkich “seni ekewe aramas mi eäni kapasen likatuputup.” (Än Salomon Fos 2:10-12) Ese mwáál ina met ka mochen epwe fis ngeni noum we. Iwe, ewe oruuen mettóch ka tongeni féri pwe kopwe túmúnú, ina óm ákkáiti ngeni ei pwóróus mi lamot usun ewe féfférún lisowu, nge kosap fen amwéchú seni ei sile.

Iwe nge, ifa usun kopwe féri ena? Chómmóng sam me in ra pireir me meefi sáw ar repwe fós ngeni néúr usun ewe féfférún lisowu. Nge eli epwe fen watte án noum we sáw me esap fós ngonuk usun. Iwe, en kopwe akkomw fós ngeni usun. Iei alon Melissa: “Ám aua poputá ren ám áiti ngeni néúm kewe iten kinikinin inisiir. Aua néúnéú wesewesen iten ekkewe kinikinin inis pwe repwe silei pwe esap iei och minen ássáw are minen atakirikir.” Ei mettóch a suuki ewe alen pwóróusfengen usun ewe féfférún kirikiringaw. Ren an epwe mecheres án chómmóng  sam me in áweweei ngeni néúr kewe, ra kan ereniir pwe ekkewe kinikinin inisiir mi pwélúló lupwen ra tútú, ikkena ekkewe kinikin mi pin me kkóló aúchean.

Iei alon Heather, ewe sia fós usun lón ewe lesen mwen ei: “Ám me Scott aua ereni néúm we át pwe pisekin fán mesan mi pin me esap eú pisekin urumwot. Itá esap wor emén epwe urumwotei, esap Mama, esap Papa esap pwal mwo nge ewe tokter. Lupwen aua uwei ngeni tokter, ua áwewe ngeni pwe ewe tokter epwe chék cheki inisin, ina popun lón ena atun epwe tongeni attapa pisekin fán mesan.” Iir me rúúemén, ra kan fóffós ngeni néúr we usun ei mettóch, me ra alúkúlúkú ngeni pwe mi chék suuk an epwe fós ngeniir me ereniir ika emén a fen attapa lón ewe napanap mi mwáál are i ese kinamwe ren. Ekkewe sousile usun túmúnún semirit me eppetin kirikiringaw ngeni semirit, ra erá pwe a múrinné ika meinisin sam me in repwe ina usun.

Chómmóng ra kúna pwe ewe puk itelapan Learn From the Great Teacher * a álisiir le áiti ngeni néúr kewe usun ena mettóch. Lón ewe sópwun 32 itelapan, “Ifa Usun Jesus A Kúna Túmún,” a wor kapasen fén mi tuwenewen, nge mi oururu ekkewe semirit usun efeiengawen ei féfférún kirikiringaw me lamoten ar repwe kúna túmún. Melissa a erá: “Ewe puk a fókkun álilliséch pwe a apéchékkúla met ám aua pwisin ereni néúm kewe.”

Lón ach ei fansoun, mi lamot ekkewe semirit repwe silei pwe mei wor ekkóch aramas repwe mochen attapa semirit are fen mochen án ekkewe semirit repwe attaper lón eú napanap mi ngaw. Ekkeei kapasen éúréúr itá esap kon eniwokkusur are ámmeef ngeniir ar repwe lúkúlúkúmmang ngeni meinisin watte. Heather a erá, “Ina eú kapasen túmún chék. A chómmóng kapasen túmún nge lap ngeniir rese weneiti ei osukosuk, nge iei eú chék me leir. Ese fen eniwokkusu nei we át.”

Mi lamot noum we epwe angei káit usun ewe ekiek pwúng fán iten ewe mettóch álleasochis. Ach asukula emén semirit an epwe álleasochis, ina ewe lesen mi lamot nge mi weires. (Kolose 3:20) Iwe nge, a tongeni luló ach áiti ngeniir usun álleasochis. Ika ekkewe sam me in ra áiti ngeni néúr semirit pwe mi lamot an epwe álleasochis ngeni meinisin mi watte iteiten fansoun ese lifilifil, iwe epwe mecheres an epwe tupuló ren emén mi kirikiringaw. Ekkewe chón kirikiringaw ra mwittir esilla ekkewe semirit mi kon tipemecheres le álleasochis. Ekkewe sam me in mi tipachem repwe áiti ngeni néúr kewe pwe a wor ekkóch atun mi lamot resap álleasochis. Ren ekkewe Chón Kraist, ese kon weires ar repwe weweiti ei mettóch. Ra chék tongeni ereniir: “Ika emén a erenuk óm kopwe féri minne Jiowa Kot a erá pwe mi ngaw, iwe kosap féri. Pwal mwo Mama me Papa itá resap erenuk óm kopwe féri och mettóch Jiowa a erá pwe mi ngaw. Me fansoun meinisin, ka tongeni ereni Mama are Papa ika emén a sótun erenuk óm kopwe féri och mettóch mi ngaw.”

Pwal och, affata ngeni noum we pwe esap wor emén epwe ereni an epwe túkúmalo och mettóch sonuk. Ika emén a ereni ena, mi lamot epwe chék pwár ngonuk. Ese lifilifil ika met ena  emén a erá, are pwal mwo nge eniwokkusu, are pwisin i a féri och féffér mi mwáál, nge esap lólilen le pwár ngeni Mama are Papa fansoun meinisin. Ena sókkun kapasen éúréúr itá esap eniwokkusu noum we. Ka tongeni alúkúlúkú ngeni pwe lap ngeni aramas resap attapa ikewe ia itá resap attapa ie, resap ereni an epwe álleasolapa Kot, are ereni pwe epwe túkúmaaló mettóch seni Mama me Papa. Ekkena kapasen éúréúr ngeni noum we iir minen túmún chék, usun chék ekkewe kókkót usun ia sipwe towu me ie atun a kar eú imw, nge neman esap pwal fis.

Ewe aúlúngátin mettóch sipwe pwóróus wóón, ina óm kopwe éúréúra ngeni noum met a tongeni féri ika emén a sótun etipetipa atun kese nóm. Ka tongeni asukula lón eú nikinikin usun itá oua kan urumwot. Ekkewe sam me in repwe eisini “Met kopwe féri ika ien me ien me ien?” Iwe mwirin ewe semirit epwe pélúweni. Ka tongeni apasa, “Met kopwe féri ika sia ló ren ekkewe market nge sia mworukfesen? Ifa usun kopwe kútta ei?” Met noum we epwe apasa eli esap kon lien éch, nge ka tongeni emmweni ren óm eáni pwal ekkóch kapas eis, áwewe chék ren “Pwal met ka tongeni féri epwe kon éch seni ena pwe kopwe kúna túmún?”

Ka tongeni eáni ekkena esin kapas eis ren óm kopwe eisini noum we met epwe féri ika emén a sótun attapa i lón ewe napanap mi ngaw. Ika ewe semirit a mwittir meefi lólilen ren óm kapas eis ngeni, kopwe sótun apwóróusa ngeni pwóróusen pwal emén semirit. Áwewe chék: “Emén kúkkún nengngin a nóm ren aramasan we a sani, nge átena a sótun attapa ikewe ia itá esap attapa ie. Óm ekiek, met itá ena nengngin epwe féri pwe epwe kúna túmún?”

Met kopwe áiti ngeni noum an epwe féri ika a fis ngeni ena? Emén sou mak a erá: “Án emén semirit péchékkúl le apasa ‘Aapw!’ are ‘Kosap ina!’ are ‘Súló!’ a fókkun tongeni eniwa ewe chón kirikiringaw an epwe kaúló me ló seni.” Álisi noum we an epwe sóssót le akkapasa ekkena kapas pwe esap pireir le apasawu fán leúwommóng, mwittir sú, me erenuk met a fis ngeni. Inaamwo ika emén semirit a weweiti ei mettóch, nge a tongeni mwittir ménúki mwirin fitu wiik are maram. Ina popun, ekkenniwili ena esin minen káit iteitan.

Meinisin chókkewe ra kan wisen túmúnú semirit, kapachelong ekkewe mwán, ese lifilifil ika ewe wesen sam ika pwúlúwen ewe inelap, ika pwal ekkóch aramasan iir mwán, nge itá repwe kapachelong lón ekkeei minen asukul. Pwata? Pún meinisin mi kapachelong lón, usun itá iir ra pwon ngeni ewe semirit pwe resap fókkun féri ekkewe sókkun féfférún kirikiringaw. A elichippúng pwe chómmóng ekkena kirikiringaw a fis me lón chék ewe famili. Ewe lesen mwirin ei epwe pwóróus wóón ifa usun ka tongeni féri pwe óm famili epwe eú leenien túmún lón ei fénúfan mi uren féfférún kirikiringaw.