1, 2. (a) Menni weires chómmóng famili ra kúna, iwe ikkefa ekkewe kapas eis ra ppiitá? (b) Ifa usun ekkewe sam me in me néúr kewe ra tongeni mmólnetá ngeni ekkewe osukosuken chinnap mi tongeni ppiitá?

 A KON eriáfféú óm kúna pwe semom me inom rese chúen tongeni pwisin túmúnúúr, esap chúen usun me lóóm lupwen ra péchékkúl. Neman a tongeni fis pwe Mama are Papa epwe turutiw me kup chúún wánúkún, are mworukoló, are tokter epwe erá pwe a úri och semmwen mi chou. Are ekkewe chinnap ra pwal tongeni letipechou atun ra mirititi pwe a apwangapwangoló inisiir are weiresiló nónnómur, iwe iei a lamot emén epwe ákkálisiir. (Hiop 14:1) Met sia tongeni féri pwe sipwe álisiir? Ifa usun repwe kúna túmún?

² Eú pwóróus usun túmúnún chinnap a erá: “Pwúngún pwe mi weires án ewe famili epwe pwóróus wóón ekkewe osukosuk epwe tongeni tori chinnap, nge ika repwe fen pwúngúpwúng wóón me tipeeúfengen wóón met repwe akkóta, iwe ina met epwe ammólneeretá le pwákini ekkewe sókkópaten osukosuken chinnap a tongeni ppiitá.” Sipwe chechchemeni pwe sise tongeni sú seni ekkewe osukosuk repwe weneiti chinnap. Ina popun a lamot ewe famili epwe ammólnatá. Iei, sipwe káé ifa usun ekkewe famili ra tongeni álillisfengen me féri kókkót epwe tongeni ataweei ekkena osukosuk.

3. Met ekkewe famili ra tongeni féri ika semer kewe me iner rese chúen kon lien tongeni túmúnú pwisin iir? (Ppii ewe sasing lepoputáán ei lesen.)

³ Epwe tori ewe fansoun lupwen lap ngeni ekkewe chinnap resap chúen tongeni pwisin túmúnúúr me epwe lamot ngeniir álillis. (Álleani Än Salomon Afalafal 12:1-7.) Iwe, ika ekkewe sam me in chinnap rese chúen tongeni pwisin túmúnúúr, mi lamot iir me néúr kewe repwe pwúngúpwúng wóón met sókkun kókkótun túmún epwe éch ngeniir me ika a tongeni mé ngeniir. Iwe a éch án chón ewe famili repwe mwichfengen me pwóróusfengen wóón met sókkun álillis a lamot, ifa usun repwe awora, me ifa usun repwe álillisfengen. Chón ewe famili meinisin ákkáeúin ekkewe sam me in repwe uwawu meefier me pwáraatá ar mirititi wesewesen nónnómur. Ra tongeni fós usun ika epwe chúen éch ngeni ekkewe chinnap ar repwe nóm lón pwisin imwer ika mi wor emén epwe álisiir. * Are repwe tongeni pwúngúpwúngfengen wóón ifa usun emén me emén leir epwe áeá tufichin le túmúnúúr. (SalF. 24:6) Áwewe chék, ekkóch lón ewe famili ra tongeni álisiir iteiten rán nge ekkóch ra tongeni awora ar álillis moni. A lamot iir meinisin repwe mirititi pwe emén me emén leir a wor en me wisan. Iwe nge, mwirin och fansoun a tongeni siwil wiser are neman ra tongeni ekieki ika epwe lamot epwe wor ekkesiwil lón wiser.

4. Ia chón ekkewe famili ra tongeni kútta álillis me ie?

⁴ Atun ka poputá le túmúnú semom are inom chinnap, awora fansoun le káéfichi usun ar semmwen. Ika a úri ewe sókkun samau epwe chék watteeló, ppii ika met epwe tongeni fis ngeni lón ekkewe rán repwe feito. (SalF. 1:5) Chuuri ekkewe ofesin mwú ra kan álisi ekkewe chinnap. Ppii ika mi wor ekkewe minen álillis mi kawor lón sópwum we pwe epwe tongeni álisuk lón óm túmúnúéchúúr. Lupwen ka ekieki ekkewe mettóch kopwe féri, eli kopwe meefi osukosuk, letipechou, rúké are rukoruk. Uwawu meefiom ngeni emén chiechiom ka lúkúlúk wóón. Nge ákkáeúin kopwe uwawu meefiom ngeni Jiowa. A tongeni ngonuk kinamween letip epwe tongeni elikiituk lón óm angang.​—Kölf. 55:22; SalF. 24:10; Fil. 4:6, 7.

5. Pwata a éch án ewe famili ammólnatá me mwan ren an kútta pwóróus usun ekkewe kókkótun túmúnún chinnap?

⁵ A éch ika ekkewe chinnap me chón ar famili repwe ammólnatá me kútta pwóróus usun met ra tongeni féri. Áwewe chék, ra tongeni kútta ika mi éch ekkewe chinnap repwe nóm ren néúr kewe, are mwékút ngeni ekkewe imwen túmún chinnap are pwal ekkóch kókkót mi kawor lón leenier we. Ika ina, iwe ra fen mmólnetá fán iten ekkewe “fitikoko me noninen” epwe tongeni ppiitá lón fansoun mwer. (Kölf. 90:10, Kapasen God) Nge, chómmóng famili rese mmólnetá, iwe lupwen a ppiitá osukosuk, a atapwal ar repwe féri ar kewe kókkót. Me ren emén sousile, ina ewe atun mi “fókkun weires án ewe famili epwe féri ena sókkun kefil.” Ika ra atapwal, eli epwe watte ar aúrek, me epwe weires ar repwe pwúngúpwúng me tipeeúfengen wóón met repwe féri. Nge ika ra féri ar akkót me mwan, iwe epwe mecheres ngeniir.​—SalF. 20:18.

6. Pwata a álilliséch án ewe famili epwe pwóróusfengen wóón ia semer me iner chinnap repwe nónnóm ie ika rese chúen tongeni pwisin túmúnúúr?

⁶ Epwe tongeni weires ngonuk le fós ngeni semom me inom usun ekkewe siwil mi lamot repwe féri are lamoten ar repwe mwékút ngeni pwal eú leeni lón fansoun mwer. Nge, chómmóng ra fen erá pwe a álilliséch ekkena sókkun pwóróusfengen lón famili. Pwata? Pokiten a suuk ngeniir ar repwe akkóta mettóch lón ewe atun iir meinisin ra kinamwe me ra weweitifengeniir. Ra kúna pwe ena sókkun pwóróusfengen mwen ppiitáán och osukosuk, ika a fis fán tong me kirekiréch a ámecheresi ar repwe  féri ekkewe kefil mi lamot. Inaamwo ika ekkewe chinnap ra chúen mochen pwisin nemeni mwékútúkútúr me nónnóm lón pwisin leenier, nge a chúen múrinné ar repwe fós ngeni néúr kewe usun met ra mochen ika epwe ppiitá osukosuk lón manawer.

7, 8. Met sókkun mettóch mi lamot chón ewe famili repwe pwóróusfengen wóón, me pwata?

⁷ Ámi kana sam me in, atun oua pwóróusfengen me chón ámi famili, áweweei ngeniir met oua mochen, met oua tufich ngeni lón pekin moni, me ekkewe minen túmún oua sani. Iwe, ika kese chúen tufichin pwisin féri kefil, chón óm famili ra tongeni wisen féri ewe kefil fán itom me ren minne ka mochen. Ese mwáál noum kewe repwe mochen apwénúetá mochenum me féri úkúkún ar tufich pwe kopwe chúen nemeni met ka mochen. (Ef. 6:2-4) Áwewe chék, ka ekieki pwe emén me lein noum kewe epwe etiwok le nónnóm ren an famili, are ka pwal ekieki och kókkót? Kopwe mirit me chechchemeni pwe ekiekin chón óm famili a tongeni sókkóló seni óm ekiek. Iwe a lamot fansoun pwe ámi meinisin oupwe weweitifengeni meefiemi.

⁸ Lupwen sia pwóróusfengen me féri ach kewe kókkót, sia tongeni ti senikich chómmóng osukosuk. (SalF. 15:22) Fós ngeni chón óm famili usun ekkewe minen túmún fán iten péchékkúlen inisum me met ka sani. Pwóróusfengen wóón met masouen ewe Durable Power of Attorney, Chón Pwáraatá Jiowa ra néúnéú. Emén me emén a wor an pwúúng le silei ekkewe minen túmúnún inis mi kawor seni pioing are tokter, me a pwal wor an pwúúng an epwe etiwa are esap. Ena sókkun taropwe a affata met mochenin ewe emén ren ena mettóch. Ka tongeni filatá emén chón tupunuk ka lúkúlúk wóón an epwe wisen féri kefil fán iten óm túmún ika kese chúen pwisin tongeni. Mi éch án ekkewe chinnap, ekkewe chón túmúnúúr me chón tupuniir repwe néúni kapiin ena taropwe mi lamot. Ekkóch ra kan isoni ena taropwe ren néúr kewe pwal ekkóch taropwe mi lamot, ren choweán taropween emwirinimá, taropween bank me insurance, néúr taropwe seni ofesin mwú me metakkan.

9, 10. Ineet atun epwe tongeni lamot ngeni ekkewe chinnap pwal och álillis seni néúr kewe?

⁹ Fán chómmóng chón ewe famili meinisin ra mochen pwe ekkewe chinnap repwe chúen nemeni pwisin manawer úkúkún ar tongeni. Neman ra chúen tongeni pwisin kuk, elimelim, túmúnú únnún únúmer sáfei me ra tufichin áwewe me pwóróus ngeni aramas. Iwe, ra alúkúlúkú ngeni néúr kewe pwe ese pwal lamot repwe álisiir lón meinisin mwékútúkútún manawer iteiten rán. Iwe nge, ló, ló, ló, ika ra apwangapwangoló me neman rese chúen tongeni ló lón sitowa, are repwe fókkun tipeménúk, a lamot ekkewe nau repwe féri kókkót pwe repwe álisiir.

¹⁰ Ekkewe chinnap ra tongeni rukoruk me meefi letipechou. A tongeni poputá le púng selinger, toputop meser, ménúki mettóch me weires ar repwe amwéchú ar kiten mwéngé me konik.  Ika a kerán ppiitá ekkena esin osukosuken inis, mi lamot repwe ló chuuri tokter. Ekkewe nau repwe tongeni wisen akkóta ar repwe ló chuuri tokter me pwal ekkóch kókkót ekkewe chinnap ra pwisin féri lóóm. Ren an epwe unus túmúnún ekkewe chinnap, eli néúr kewe repwe wisen fós fán iter, álisiir le amasoua néúr taropwe, uweir ngeni ar appointment me metakkan.​—SalF. 3:27.

11. Met ka tongeni féri pwe ka tongeni ámecheresi nónnómun ekkewe chinnap?

¹¹ Ika osukosuken inisin semom kewe me inom epwe chék sópwósópwóló, neman mi lamot epwe wor ekkesiwilin leenier are kókkótun túmúnúúr. Ika ekis chék ewe siwil, iwe epwe mecheres ngeni ekkewe chinnap ar repwe tipeeú ngeni. Ika ka nóm towau seni semom kewe me inom, nge ka akkóta pwe emén Chón Pwáraatá are chón orur epwe chuchuuriir iteitan me esilei ngonuk pwóróuseer, itá epwe chék naf ena? A itá chék lamot ngeniir emén epwe álisiir le kuk ener me elimelim? A itá chék lamot kopwe féri ekkóch siwil lón imwer pwe repwe núkúnúkéch me epwe mecheres ar repwe feilfetál lón imwer, tútú me metakkan? Eli a chék lamot ngeni ekkewe chinnap emén chón álillis pwe repwe chúen nónnóm lón pwisin imwer. Nge ika nónnómur epwe chúen efeiengaw, iwe mi lamot epwe wor kókkót pwe epwe wor chón álisiir fansoun meinisin. Ese lifilifil met nónnómur nge mi lamot kopwe kútta ekkewe minen álillisin chinnap mi kawor lón leenier we. *​—Álleani Än Salomon Fos 21:5.

12, 13. Ifa usun ekkewe nau watte mi nóm towau seni semer me iner ra pwáraatá pwe ra asamolu semer me iner?

¹² Ekkewe nau mi tong ra mochen pwe nónnómun semer me iner epwe kinamwe. Ar silei pwe ekkewe chinnap ra túmún a ekinamwei ekiekiir. Nge pokiten a pwal wor ekkóch wisen ekkewe nau, chómmóng leir ra nóm towau seni semer kewe me iner. Ika ina, ekkóch ra mwo asésé seni ar angang pwe repwe ló chuuri semer me iner chinnap me álisiir le féri ekkewe ekkóch angang rese chúen tongeni féri. Mi éch ika ekkewe nau repwe kékkériir wóón phone, pwal mwo nge iteiten rán ika mi tufich, mak ngeniir taropwe are e-mail pwe repwe ámmeef ngeniir pwe ra tongeer.​—SalF. 23:24, 25.

¹³ Inaamwo ika óm famili a towaufesen, mi lamot kopwe filatá met sókkun túmún epwe kawor ngeni semom me inom iteiten rán. Ika ka towau seniir nge iir Chón Pwáraatá Jiowa, ka tongeni fós ngeni ekkewe mwán mi ásimaw lón ar we mwichefel me eisiniir meefier. Nge ewe a kon lamot, kopwe iótek ngeni Jiowa usun semom kewe me inom. (Álleani Än Salomon Fos 11:14.) Ikaamwo esap iir Chón Pwáraatá Jiowa, ka mochen “asamolu semom me inom.” (Eks. 20:12; SalF. 23:22) Pwúngún pwe eú me eú famili epwe sókkóló met repwe filatá. Ekkóch ra akkóta pwe semer are iner chinnap epwe nónnóm rer are nóm kan ngeni imwer we. Iwe nge, esap iteitan epwe fis ei esin kókkót. Ekkóch chinnap rese mochen nóm ren néúr kewe me ar kewe famili, ra sani ar repwe pwisin túmúnúúr, me rese pwal mochen áweiresi néúr kewe. Ekkóch mi wor ar tufich, ra filatá ar repwe mééni emén an epwe túmúnúúr me repwe chúen nóm lón pwisin imwer.​—SalAf. 7:12.

14. Menni osukosuk a tongeni tori chókkewe ra kon féri ewe angangen túmún chinnap?

¹⁴ Lón chómmóng famili, ekkewe nau mi kkan ngeni leenien semer kewe me iner chinnap, iir ekkewe ra wisen féri lap ngeni ewe angangen túmún. Nge a lamot pwe ekkewe mi túmúnú ekkewe chinnap repwe itepék lón wiser, wiser le túmúnú semer me iner me túmúnú pwisin ar famili. A aúkúk án emén me emén péchékkúl me fansoun. Me nónnómun ewe chón túmún chinnap a tongeni siwil, iwe ika ina,  a lamot chón ewe famili repwe pwal pwúngúpwúng wóón ar kewe kókkót. Emén me lein chón ewe famili a kon chómmóng an angang? Mei pwal wor ekkóch lón ewe famili ra tongeni awatteeló ar álillis ngeni, áwewe chék ren ar akkóta ar repwe kan ekkesiwil lón ar angangen túmún?

15. Met a lamot fán iten emén chón túmún chinnap pwe ete kon mélúlúló?

¹⁵ Lupwen a lamot ngeni ewe chinnap álillis fansoun meinisin, iwe ewe wesewesen chón túmúnú a tongeni mélúlúló. (SalAf. 4:6) Ekkewe nau mi tong ra mochen féri úkúkún ar tufich fán iten semer kewe me iner, nge ena angangen túmún a tongeni luló áweiresin. Ika ewe chón túmún chinnap a kúna ena esin weires, mi lamot epwe mirit me eli epwe tingor álillis seni ekkóch. Ika a wor kókkótun ákkálisi, iwe eli epwe tufichin sópweló le túmúnú ewe chinnap nge esap mélúlúló.

16, 17. Ikkefa án ekkewe nau weires ren túmúnún chinnap, me ifa usun ra tongeni pwákini? (Pwal ppii ewe pwóór itelapan “Kaworen Túmún fán Kilisou.”)

¹⁶ A mmen eriáfféú ach kúna apwangapwangolóón semach kewe me inach mi áchengicheng. Chómmóng chón túmún chinnap ra meefi letipechou, lichippúng, aúrek, song, mengiringir pwal mwo nge mángaw. Fán ekkóch ewe chinnap ese pwáraatá kilisou are a kapas péchékkúl ngeni ewe chón túmúnú. Ika a fis ena, kosap mwittir song. Emén sousile mi káé napanapen ekiekin aramas, a erá pwe ika ka eáni ekkóch memmeef mi eletipechouk, kosap tunereló are pwisin oputok ren óm eáni ekkena esin memmeef. Kopwe uwawu meefiom ngeni pwúlúwom we, are pwal emén lón óm famili, are emén chiechiom ka lúkúlúk wóón. Ena sókkun pwóróusfengen a tongeni álisuk le weweiti meefiom me eáni ekiek pwúng usun.

¹⁷ Neman epwe tori ewe fansoun, ewe famili ese chúen tufichin túmúnú ewe chinnap lón pwisin imwan. Eli epwe lamot epwe mwékút ngeni eú leenien túmún chinnap. Lap ngeni iteiten rán emén Chón Kraist fefin a chuuri inan we mi nónnóm lón ewe leenien túmún chinnap. A fós fán iten chón an famili me apasa: “Ám ause chúen tongeni túmúnú Mama iteiten kulók. Ám filatá án Mama epwe tolong lón eú leenien túmún chinnap a weires ngenikem. A mmen fókkun eriáfféú. Iwe nge, Mama a weweiti pwe ina ewe kókkótun túmún mi múrinné seni meinisin fán itan lón ekkewe fitu maram mwen an epwele sópwóló.”

18. Met ekkewe chón túmún chinnap ra tongeni lúkúlúk wóón?

¹⁸ Ewe angangen túmún chinnap a tongeni áweires ngeni letip, inis, me ekiek. Ese wor eú chék kókkótun túmún fán iten meinisin chinnap. Nge, ika ka akkótaéchú óm kókkót, tipemecheres le awora álillis ngeni óm famili, pwóppwóróus ngeniir, me ákkáeúin iótek ngeni Jiowa, iwe ka tongeni apwénúetá wisom le asamolu semom kewe me inom mi áchengicheng. Iwe kopwe meefi pwapwa pwe ka túmúnúúr me ataweei met ra osupwangan. (Álleani 1 Korint 13:4-8.) Nge ewe mi lamot seni meinisin, ka tongeni lúkúlúk pwe kopwe meefi ewe kinamween letip Jiowa a kan fang ngeni chókkewe mi asamolu semer me iner.​—Fil. 4:7.