1. Ntak emi ndusụk owo ẹdotde ukpono, ndien ewe mbụme ke idineme ke ibuotikọ emi?

NDIKPONO owo ọwọrọ ndida owo ke n̄kpọ nnyụn̄ nten̄e owo. Nnyịn isiwak ndikpono owo ke ntak emi enye anamde n̄kpọ emi odotde ukpono m̀mê ke ntak utom emi enye anamde. Ntre, imekeme ndibụp ite: ‘Anie odot ukpono, ndien ntak emi enye odotde ukpono?’

2, 3. (a) Ntak emi Jehovah enen̄ede odot ukpono? (Se akpa ndise ibuotikọ emi.) (b) Ediyarade 5:13 ọdọhọ ke anie edi Eyenerọn̄, ndien ntak emi enye odotde ukpono?

² Ediyarade 5:13 owụt ke ‘Enye emi etiede ke ebekpo ye Eyenerọn̄’ ẹdot ukpono. Ediyarade ibuot 4 owụt ntak emi Jehovah odotde ukpono. Enye ọdọhọ ke mbiowo edịp ye inan̄ ke heaven ẹsitiene ẹtoro Jehovah Abasi “emi odude uwem ke nsinsi nsinsi” ẹte: “Jehovah, Abasi nnyịn, afo omodot ndibọ ubọn̄ ye ukpono ye odudu, koro afo okobotde kpukpru n̄kpọ, ndien ke ntak uduak fo ke mmọ ẹkedu, oro okonyụn̄ anam ẹbot mmọ.”​—⁠Edi. 4:​9-11.

³ Jesus Christ edi Eyenerọn̄ oro Ediyarade 5:​13, etịn̄de aban̄a.  Enye edi “Eyenerọn̄ Abasi oro emende idiọkn̄kpọ ererimbot efep.” (John 1:29) Bible owụt ke enye okon̄ akan kpukpru ndidem oro ẹkekarade ye mbon emi ẹkarade idahaemi. Bible ọdọhọ ke enye edi “Edidem mbon oro ẹkarade nte ndidem ye Ọbọn̄ mbon oro ẹkarade nte mbọn̄, emi enye ikpọn̄ mîkemeke ndikpa, emi odụn̄de ke un̄wana eke owo mîkemeke ndisan̄a n̄kpere, emi akanam baba owo kiet mîkwe mîdinyụn̄ ikemeke ndikụt.” (1 Tim. 6:​14-16) Ewe edidem akanam enyịme ndikpa man afak nnyịn osio ke idiọkn̄kpọ nnyịn? Ndi idọn̄ke fi nditiene mme angel ntịn̄ se idude ke Ediyarade 5:12? Itien̄wed oro ọdọhọ ete: “Eyenerọn̄ emi ẹkewotde omodot ndibọ odudu ye inyene ye ọniọn̄ ye ukeme ye ukpono ye ubọn̄ ye itoro.”

4. Ntak emi anade ikpono Jehovah ye Jesus?

⁴ Ana ikpono Jehovah ye Jesus edieke iyomde ndinyene nsinsi uwem. Se Jesus eketịn̄de ke John 5:​22, 23 owụt ke ana nnyịn ikpono imọ ye Ete imọ. Enye ọkọdọhọ ete: “Ete ikpehe ikpe owo baba kiet, edi enye ayak kpukpru ikpe esịn Eyen ke ubọk, man kpukpru owo ẹkpekpono Eyen kpa nte mmọ ẹkponode Ete. Owo eke mîkponoke Eyen ikponoke Ete emi ọkọdọn̄de enye.”​—⁠Kot Psalm 2:​11, 12.

5. Ntak emi ikpokponode mme owo?

⁵ Abasi okobot owo “ke mbiet esie.” (Gen. 1:27) Ntre, ata ediwak owo ẹnyene ndusụk edu oro Abasi enyenede. Ke uwụtn̄kpọ, mme owo ẹsima kiet eken, ẹfọn kiet eken mfọn, ẹnyụn̄ ẹtua kiet eken mbọm. Abasi ama onyụn̄ ọnọ mme owo “ubieresịt.” Kpa ye oro “ubieresịt” esitụnde owo usụn̄ ndusụk ini, enye esin̄wam mme owo ẹfiọk eti ye idiọk, n̄kpọ emi enende m̀mê akwan̄ade. (Rome 2:​14, 15) Ediwak owo ẹma n̄kpọ oro eyede onyụn̄ asanade. Mme owo ẹsinyụn̄ ẹdomo ndidụn̄ ye kiet eken ke emem. Nti edu Abasi ke mmọ ẹdomo ndikpebe emi, edide mmọ ẹfiọk m̀mê ifiọkke. Ntem, utọ mbon emi ẹdot se ẹkpekponode.​—⁠Ps. 8:⁠5.

6, 7. Didie ke nte Mme Ntiense Jehovah ẹsikponode owo okpụhọde ye nte mbon ererimbot ẹsikponode?

⁶ Oyom inen̄ede ikpeme nte ikponode mme owo ye adan̄a nte ikponode mmọ. Spirit ererimbot Satan emi ada ata ediwak owo usụn̄. Ntak edi oro mme owo ẹsidade ndusụk owo nte abasi, ẹkponode mmọ ẹkan nte ẹkpekponode. Mmọ ẹsida ke se ededi oro mme adaiso ido ukpono, ikpọ owo ukara, mbon mbre mbuba, mbon fim, mme ọkwọ ikwọ, ye mbon eken oro ẹwọrọde etop ẹnamde ọfọn. Mme owo ẹsiwak ndikere ke mbon en̄wen imenke-men udomo ye mmọ. Ntem, n̄kpri ye ikpọ owo ẹsima ndikpebe nte mmọ ẹsịnede n̄kpọ, ẹtịn̄de ikọ, ẹnyụn̄ ẹdude uwem.

⁷ Edi, ikọt Jehovah isikponoke mme owo ikesịm udomo oro ẹkpebede mmọ ntem. Jesus edi n̄kukụre mfọnmma owo emi akanam odude ke isọn̄. Enye ikpọn̄ ke nnyịn ikpekpebe. (1 Pet. 2:21) Abasi idinemke esịt ye nnyịn edieke ikponode mme owo ikan nte ikpokponode mmọ. Ikpanaha ifre ke “kpukpru owo ẹnam idiọkn̄kpọ ẹnyụn̄ ẹtaba ubọn̄ Abasi.” (Rome 3:23) Ntem, idụhe owo ndomokiet emi odotde ukpono oro ikpokponode Abasi.

8, 9. (a) Mme Ntiense Jehovah ẹda didie mbon ukara? (b) Didie ke isinọ mbon ukara ukpono oro odotde?

⁸ Enyene ndusụk mbon ererimbot emi  ẹdotde ukpono ke ntak ikpọ itie mmọ. Ukara ẹsinam emem ye ifụre ẹdu ke obio, ẹnyụn̄ ẹnọ mbio obio se mmọ ẹyomde. Se mmọ ẹsinamde emi esinyene ufọn ọnọ mme owo. Ntak edi oro apostle Paul ọkọdọhọde ikọt Abasi ẹda ukara owo nte “mme odudu oro ẹkponde ẹkan,” ẹnyụn̄ ẹsụk ibuot ẹnọ mmọ. Enye ama eteme mmọ ete: “Ẹnọ kpukpru owo se idide udeme mmọ, ẹkpe tax ẹnọ owo eke odotde ndibọ tax; . . . ẹkpono owo eke odotde ukpono.”​—⁠Rome 13:​1, 7.

⁹ Nnyịn Mme Ntiense Jehovah imesinọ mbon ukara ukpono oro odotde, inyụn̄ ikpono mmọ nte ibet idụt oro idụn̄de etemede. Imesisụk ibuot inọ mmọ inyụn̄ ikpono mmọ, man mmọ ẹkeme ndinam utom mmọ. Edi nnyịn isinamke n̄kpọ emi edinamde nnyịn isọn̄ ibuot ye Abasi m̀mê ikûda san̄asan̄a.​—⁠Kot 1 Peter 2:​13-17.

10. Didie ke ikọt Jehovah ke eset ẹkesinam n̄kpọ ye ukara ye mbon ukara?

¹⁰ Ikọt Jehovah ke eset ẹma ẹsikpono ẹnyụn̄ ẹsụk ibuot ẹnọ ukara ye mbon ukara. Ke ini Ukara Rome ọkọdọhọde mme owo ẹkesịn enyịn̄ ke n̄wed man ẹfiọk ibatowo, Joseph ye Mary ẹma ẹnam ntre. Mmọ ẹma ẹsan̄a anyan isan̄ ẹka Bethlehem kpa ye oro ekekperede ini emi Mary okoyomde ndiman akpa eyen esie. (Luke 2:​1-5) Ke ini ẹkedoride Paul ikọ ke eyo mme apostle, enye eketịn̄ ikọ ukpono ukpono ke iso Edidem Herod Agrippa ye Festus, andikara Judea, obio emi okodude ke idak ukara Rome.​—⁠Utom 25:​1-12; 26:​1-3.

11, 12. (a) Ntak emi nnyịn mîsikponoke mme adaiso ido ukpono nte ikponode mbon ukara? (b) Nso ufọn ke Mme Ntiense ke Austria ẹkebọ ke ntak emi Brọda Engleitner okokponode owo ukara?

¹¹ Mme Ntiense Jehovah isinọhọ mme adaiso ido ukpono san̄asan̄a ukpono kpa ye oro mmọ ẹsiyomde ẹkpono mmimọ ntem. Mme adaiso ido ukpono ẹsisu nsu ẹdori Abasi, isinyụn̄ ikpepke se isịnede ke Ikọ esie. Emi akanam Jesus okot mme adaiso ido ukpono eyo esie mbubịk ye nnan mme adausụn̄. (Matt. 23:​23, 24) Ntem, nnyịn isikpono mmọ nte inyụn̄ ikponode mbon en̄wen, nnyịn isinọhọ mmọ san̄asan̄a ukpono. Edi ọfọn inọ mbon ukara ukpono oro odotde, sia emi akam ekeme ndinam mmọ ẹfọn ido ye nnyịn ke usụn̄ oro nnyịn mîkpekereke.

¹² Mbonekọn̄ Nazi ẹma ẹmen Leopold Engleitner, ọsọn̄idem Ntiense emi okotode Austria, ke tren ẹka ufọk-n̄kpọkọbi Buchenwald. Dr. Heinrich Gleissner, emi ekedide owo ukara Austria, ama etiene esịne ke tren oro. Ẹkemen Dr. Gleissner ẹka ufọk-n̄kpọkọbi ke ntak emi enye akanamde se iyatde ukara Nazi. Nte mmọ ẹkade ke usụn̄, Brọda Engleitner ama etịn̄ se enye ekpepde ke Bible ata ukpono ukpono ọnọ Dr. Gleissner. Enye ama enen̄ede akpan̄ utọn̄ okop se Brọda Engleitner eketịn̄de. Ke ọyọhọ ekọn̄ ererimbot iba ama okokụre, Dr. Gleissner ama esida akamba itie oro enye ekenyenede ke ukara an̄wam Mme Ntiense Jehovah ke Austria. Ekeme ndidi emeti nti n̄kpọ en̄wen emi mbon ukara ẹnamde ẹnọ Mme Ntiense Jehovah, ke ntak emi Mme Ntiense ẹkponode mmọ nte Bible ọdọhọde.

13. Mmanie ẹnen̄ede ẹdot ukpono, ndien ntak-a?

¹³ Ọfọn ikpono nditọete nnyịn, akpan akpan mbiowo, ke ntak ọkpọsọn̄ utom oro mmọ ẹnamde ke esop. (Kot 1 Timothy 5:17.) Ọfọn ikpono nditọete emi,  inamke n̄kpọ m̀mê mmọ ẹto m̀mọ̀n̄, ẹfiọk n̄wed m̀mê ifiọkke, ẹnyene n̄kpọ m̀mê inyeneke. Bible ọdọhọ ke mmọ ẹdi “enọ.” Abasi emek mmọ ẹse ẹban̄a ikọt esie. (Eph. 4:⁠8) Kere ban̄a utom oro mbiowo, mme esenyịn circuit, mbon Kọmiti N̄kọk Itieutom, ye mbon Otu Emi Ẹsede Ẹban̄a Utom Mme Ntiense Jehovah, ẹnamde. Nditọete nnyịn eyo mme apostle ẹma ẹsinen̄ede ẹkpono mbon oro ẹkedade mmọ usụn̄. Kpasụk ntre ke nnyịn inam mfịn. Enyene ndusụk nditọete emi ẹdade ke ibuot esop Abasi, emi mme owo ẹnen̄erede ẹdiọn̄ọ. Nnyịn isidaha mmọ nte abasi, isinyụn̄ inamke nte ikụt angel ke ini ikụtde mmọ. Kpa ye oro, imesinen̄ede ikpono mmọ ke ntak ọkpọsọn̄ utom mmọ, ye ke ntak emi mmọ ẹsụhọrede idem.​—⁠Kot 2 Corinth 1:24; Ediyarade 19:⁠10.

14, 15. Didie ke mbiowo ẹkpụhọde ye mme adaiso ido ukpono?

¹⁴ Nditọete oro ẹdade ke ibuot esop Abasi mi ẹdi mbiowo emi ẹnen̄erede ẹsụhọde idem. Ke ntak emi, mmọ isiyakke ẹnam n̄kpọ ye mmimọ nte ẹsinamde ye mbon ererimbot emi ẹwọrọde etop. Mmọ itiehe nte mme adaiso ido ukpono eyo nnyịn ye eke eyo Jesus, emi Jesus ọkọdọhọde ke “ẹma ata ikpọ itie ke udia mbubreyo ye n̄kpọitie iso ke mme synagogue, ye ekọm ke an̄waurua.”​—⁠Matt. 23:​6, 7.

¹⁵ Mbiowo ẹsisụhọde idem ẹnam item Jesus emi: “Ẹkûyak ẹkot mbufo Rabbi, koro owo kiet edi andikpep mbufo, edi kpukpru mbufo ẹdi nditọete. Akan oro, ẹkûkot owo ndomokiet ke isọn̄ ‘ete’ mbufo, koro owo kiet edi Ete mbufo, kpa Enye emi odude ke heaven. Ẹkûyak ẹkot mbufo ‘mme adausụn̄,’ koro Adausụn̄ mbufo edi kiet, kpa Christ. Edi ana n̄kponn̄kan owo ke otu mbufo edi asan̄autom mbufo. Ẹyesụhọde owo ekededi eke emenerede idem ke enyọn̄, ẹyenyụn̄ ẹmenede owo ekededi eke osụhọrede idem.” (Matt. 23:​8-12) Ntak edi oro Mme Ntiense Jehovah ke ofụri ererimbot ẹmade ẹnyụn̄ ẹkponode mbiowo mmọ.

16. Ntak emi ikpakade iso ndidomo ndikpono mme owo nte Bible ọdọhọde?

¹⁶ Imọfiọk ke ekeme ndida ini mbemiso ifiọkde nte ikpọnọde mme owo ukpono oro odotde. Ama onyụn̄ ọsọn̄ ikọt Abasi ke eyo mme apostle ndinam emi. (Utom 10:​22-26; 3 John 9, 10) Edi imọfiọk ke iyenen̄ede ibọ ufọn edieke  isịnde ukeme ndikpono mme owo nte Bible ọdọhọde. Ndikpono mme owo nte odotde enyene ediwak ufọn.

17. Nso ufọn ke ikeme ndibọ edieke ikponode mbon oro ẹnyenede ikpọ itie?

¹⁷ Edieke ikponode mbon oro ẹnyenede ikpọ itie ke ererimbot, emi ekeme ndinam mmọ ẹmehe ye utom nnyịn, mmọ ẹnyụn̄ ẹkeme ndin̄wam nnyịn ikwọrọ eti mbụk Obio Ubọn̄ Abasi ifụre ifụre. Ediwak isua ko ke edem, Birgit emi edide asiakusụn̄ ke Germany ama odụk edinam ukụre ukpep ke ufọkn̄wed eyen esie. Mme andikpep ẹma ẹdọhọ Birgit ke enen̄ede enem mmimọ ndinyene nditọ Mme Ntiense Jehovah ke ufọkn̄wed mmimọ ke ediwak isua idahaemi. Mmọ ẹma ẹdọhọ Birgit ẹte ke akpabiak mmimọ etieti edieke nditọ Mme Ntiense Jehovah mîkpodụhe ke ufọkn̄wed mmimọ. Birgit ama ọdọhọ mmọ ete: “Mme Ntiense Jehovah ẹsikpep nditọ mmọ ndidu uwem nte Bible etemede nnyụn̄ n̄kpono mme andikpep mmọ.” Andikpep kiet ọkọdọhọ ete: “Edieke kpukpru nditọwọn̄ ẹkpetiede nte nditọ Mme Ntiense Jehovah, ukpepn̄wed ekpenem etieti.” Ke urua ifan̄ ama ekebe, kiet ke otu mme andikpep emi ama odụk akamba mbono oro ẹkenịmde ke Leipzig.

18, 19. Ntak emi ọfọnde inọ mbiowo ukpono oro odotde?

¹⁸ Ikọ Abasi ọnọ nnyịn ata eti item emi ekemede ndin̄wam nnyịn inọ mbiowo ukpono oro odotde. (Kot Mme Hebrew 13:​7, 17.) Ọfọn isitoro mmọ ke ọkpọsọn̄ utom oro mmọ ẹnamde inyụn̄ idomo ndikop item mmọ. Emi ayan̄wam mmọ ẹka iso ẹnam utom mmọ ye idatesịt. Edi, emi iwọrọke ke akpana inyene ebiowo emi idomode ndisịne n̄kpọ, n̄kama idem, ntịn̄ ikọ nnyụn̄ nnọ utịn̄ikọ nte enye. Edieke inamde emi, editie nte ida enye nte abasi. Akpana iti n̄ko ke ebiowo oro ifọnke ima. Jesus Christ kpọt ke nnyịn ikpetiene inyụn̄ ikpebe.

¹⁹ Ke ini ikponode mbiowo nte odotde, mînyụn̄ inamke n̄kpọ ye mmọ nte ẹsinamde ye mbon ererimbot emi ẹwọrọde etop, emi ayan̄wam mmọ. Emi idinyụn̄ iyakke mmọ ẹtan̄ idem, ẹkere ke mbon en̄wen ẹdu ke idak mmimọ, m̀mê ẹkere ke imọfọn ikan mbon en̄wen.

20. Didie ke ndinọ mme owo ukpono oro odotde ye mmọ ọfọn ye nnyịn?

²⁰ Edieke ikponode mbon oro ẹdotde ukpono, oro idiyakke ikere ke nnyịn ikpọn̄ ke ẹkpekpono, nnyịn idinyụn̄ idaha idem ke n̄kpọ ke ini mbon en̄wen ẹkponode nnyịn. Emi oyonyụn̄ an̄wam nnyịn ikpebe esop Abasi emi mîsidaha owo ndomokiet nte abasi, edide owo oro edi eyenete nnyin mîdịghe. Adianade do, edieke inọde owo ukpono oro odotde ye enye, emi idiyakke nnyịn ituak ukot iduọ edieke owo oro anamde se mîfọnke.

21. Nso idi ata akpan ntak emi akpanade ikpono mbon oro ẹdotde ukpono?

²¹ Ata akpan ntak oro akpanade ikpono mbon oro ẹdotde ukpono edi ke ndinam emi esinem Abasi esịt, onyụn̄ owụt ke imokop uyo esie inyụn̄ isọn̄ọ ida ye enye. Emi anam Jehovah enyene se ọbọrọde owo ekededi emi osụn̄ide enye. (N̄ke 27:11) Ediwak owo mfịn ifiọkke nnennen ukpono oro ẹkpenọde owo. Edi nnyịn Mme Ntiense Jehovah imenen̄ede ikop inemesịt sia Jehovah ekpep nnyịn nte ikpokponode mme owo inyụn̄ inọ mmọ ukpono oro odotde!