N̄KAMANA ke 1926, ke Karítsa, ekpri obio-in̄wan̄ emi odude ke Greece. Nnyịn idi nditọ itiaita, ami ndi ọyọhọ itiaba. Ete ye eka mi ẹma ẹsisịn idem ẹnam utom.

Ke 1925, ete ye eka mi ẹma ẹsobo John Papparizos, emi ekedide Eyen Ukpepn̄kpọ Bible; ntre ke ẹkesikot Mme Ntiense Jehovah ini oro. Brọda Papparizos ama esisịn ifịk ọkwọrọ ikọ onyụn̄ ama nneme etieti! Ete ye eka mi ẹma ẹma nte enye ekesinamde Ikọ Abasi an̄wan̄a mmọ. Ntre mmọ ẹma ẹtọn̄ọ ndidụk mbono esop Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ke obio nnyịn. Eka mi ama enen̄ede ọbuọt idem ye Jehovah. Kpa ye oro enye mîkọfiọkke n̄wed, enye ama esitịn̄ se enye ekpepde ke Bible ọnọ owo ekededi oro enye okụtde. Edi, nte ini akakade, ete mi ama etre ndidụk mbono esop ke ntak emi enye akayakde ndudue nditọete afịna enye.

Ami ye nditọeka mi ima ima se ikpepde ke Bible, edi ibuot uyen ikayakke isịn idem inam n̄kpọ Abasi. Ekem ke 1939, n̄kpọ emi akakpade nnyịn idem ama etịbe ke ini ọyọhọ ekọn̄ ererimbot iba ekesịmde Europe. Mbonekọn̄ Greece ẹma ẹnyịk mbọhọidụn̄ nnyịn kiet ye Nicolas Psarras, eyen eyeneka ete mi, emi okosụk anade baptism obufa, ẹsịn ke ekọn̄. Nicolas ekedi isua 20, enye ama ọdọhọ mbonekọn̄ oro uko uko ete: “Ndikemeke ndin̄wana ekọn̄ sia ndi owoekọn̄ Christ.” Mbonekọn̄ ẹma ẹkpe ikpe ẹnọ enye ẹnyụn̄ ẹbiere n̄kpọkọbi isua duop ẹnọ enye. N̄kpọ emi ama akpa nnyịn idem etieti!

Edi, ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ 1941, mbonekọn̄ Britain ye mbonekọn̄ idụt en̄wen ẹma ẹdụk Greece, ndien ẹma ẹsio Nicolas ke ufọk-n̄kpọkọbi. Enye ama ọnyọn̄ edi Karítsa. Ilias, akamba eyeneka mi, ama obụp enye ediwak mbume ke Bible. Mma n̄kpan̄  utọn̄ ke nneme mmọ. Nte ini akakade, ami, Ilias, ye Efmorfia, ekpri eyeneka mi an̄wan, ima itọn̄ọ ndikpep Bible nnyụn̄ ndụk mbono esop kpukpru ini. Nnyịn mbita ima iyak idem inọ Jehovah inyụn̄ ina baptism ke 1942. Ekem, nditọeka mi inan̄ en̄wen ẹma ẹna baptism n̄ko.

Ke 1942, ikenyene n̄kparawa ye n̄kaiferi usụkkiet ke esop nnyịn. Mmọ ẹkedi n̄kpọ nte isua 15 ẹsịm 25. Nnyịn ima idiọn̄ọ ke idibịghike ke ẹyenyịk nnyịn n̄ko ẹsịn ke ekọn̄. Ntre, ima isisop idem ọtọkiet ikpep Bible, ikwọ ikwọ, inyụn̄ ibọn̄ akam man iben̄e idem inọ se iditịbede. Emi ama anam mbuọtidem nnyịn etetịm ọsọn̄.

Ke ini ọyọhọ ekọn̄ ererimbot iba ekekperede ndikụre, mbon communist idụt Greece ẹma ẹsọn̄ ibuot ye ukara Greece, ndien emi ama anam ekọn̄ asiaha. Mmọ ẹma ẹsan̄a ke mme obio-in̄wan̄ ẹnyịk mme owo ẹtiene mmọ ẹn̄wana ye ukara. Mmọ ẹma ẹmụm mi, Antonio Tsoukaris, ye Ilias, ke ini mmọ ẹkedide obio nnyịn. Nnyịn ima ikpe mmọ ubọk ite ke idi Mme Ntiense Jehovah, ke nnyịn isin̄wanake ekọn̄. Edi, mmọ ẹma ẹnyịk nnyịn isan̄a ye mmọ ika Mount Olympus. Akada nnyịn n̄kpọ nte hour 12 ndisịm do.

Ekem, akwaowo mbonekọn̄ communist ama ọdọhọ itiene mmọ ikan̄wana ekọn̄. Edi nnyịn ima idọhọ enye ke Mme Ntiense Jehovah isin̄wanake ekọn̄. Enye ama ayat esịt emen nnyịn aka iso ata akwaowo mmọ. Ima idọhọ enye n̄ko ke nnyịn isin̄wanake ekọn̄. Enye ama ọdọhọ nnyịn ete: “Sia ẹdọhọde ntre, ẹmen enan̄-mbakara emi ẹtan̄ mbonekọn̄ emi ẹdade unan ẹka ufọkibọk.”

Ima idọhọ enye ite: “Idinam didie edieke mbonekọn̄ ukara ẹmụmde nnyịn? Ndi mmọ idikereke ke nnyịn idi mbonekọn̄?” Enye ama ọdọhọ nnyịn ete: “Ok, ẹsimen bred ẹsọk mbonekọn̄ nan̄a.” Edi ima ibụp enye ite: “Idinam didie edieke owoekọn̄ okụtde nnyịn onyụn̄ ọdọhọde ida enan̄-mbakara oro itan̄ n̄kpọekọn̄ isọk mbonekọn̄ ke iso ekọn̄?” Enye ama odop uyo ke anyanini, ekem ọdọhọ ete: “Do, ẹmekeme ndikpeme erọn̄! Ẹdu ke obot emi ẹkpeme mme erọn̄ emi.”

Nnyịn mbita ima inyịme ndidu do n̄kpeme erọn̄, sia esịt ikafịnake nnyịn ndinam emi. Ke isua kiet ebede, ẹma ẹyak Ilias akpaneka mi ọnyọn̄ ufọk ekese eka mi enyịn sia ete mi ama akpa. Ẹma ẹsana Antonio ẹyak ke ntak emi enye ọkọdọn̄ọde, edi owo ikamaha ndisana mi nyak.

Ke ini mbonekọn̄ communist ẹkekụtde ke mbonekọn̄ ukara ẹkpere ndikan mmimọ n̄kụk, mmọ ẹma ẹmen mi ẹfehe ẹka n̄kan̄ n̄kan̄ Albania. Akayak nsịn̄ ikpokodụk ubọk mbonekọn̄ ukara ke ini ikekperede adan̄a Albania. Ntre, mbonekọn̄ communist ẹma ẹfehe ẹdụk usụn̄ en̄wen. Mma ndịbe ke edem akamba eto kiet emi ọkọduọde ana do. Ini emi ke se n̄ketịn̄de oro ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ eketịbe.

Mma ndọhọ mbonekọn̄ ukara ke ndịghe owoekọn̄ communist, ke mmọ ẹkemomụm mi. Mbonekọn̄ ukara ẹma ẹmen mi ẹka itienna ekọn̄ emi ekekperede Véroia, emi ẹkesikotde Beroea ke eyo  Bible, man ẹkese m̀mê ntịn̄ akpanikọ. Do, ẹma ẹdọhọ ndọk ukpe emi mbonekọn̄ ẹsisịnede ẹn̄wana ekọn̄. Ke ini n̄kesịnde, akwa owoekọn̄ ama ọdọhọ ẹmen mi ẹkesịn ke enyene-ndịk ufọk-n̄kpọkọbi ke isuo Makrónisos (Makronisi).

Isuo Makrónisos ekpere esụk Attica. Isuo emi edi akamba itiat. Tọn̄ọ ke Athens sịm do edi n̄kpọ nte itiat 30 m̀mê kilomita 50. Enye ọniọn̄ ke itiat itiaita m̀mê kilomita 13 kpọt, ndien ebiet emi atarade akan ke isuo emi edi n̄kpọ nte kilomita 3. Edi ọtọn̄ọde ke 1947 esịm 1958, ẹkọbi se ibede owo 100,000 ke isuo emi. Ediwak mbon oro ẹkọbide mi ẹdi mbonekọn̄ communist, mbon emi ukara ẹkerede ke ẹdi mbon communist, mbon emi ẹsọn̄de ibuot ye ukara, ye ediwak Mme Ntiense Jehovah.

Ke ini ẹkemende mi edi mi ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ 1949, ẹkesibahade mbon n̄kpọkọbi ẹdọn̄ ke nsio nsio itienna. Ẹkesịn mi ye ediwak irenowo eken ke itienna emi owo mîkenen̄ekede ikpeme. N̄kpọ nte nnyịn owo 40 ikana ke isọn̄ tent emi ẹkebọpde ẹnọ owo 10 kpọt. Nnyịn ikesin̄wọn̄ mmọn̄ emi etebede, ẹkesinyụn̄ ẹwak ndinọ nnyịn ọkọti ye nnya. Ọkpọsọn̄ ofụm ye ntọn̄ ama esinam uwem odorode nnyịn. Edi emi ama ọfọn akan ndinụk ikpọ itiat n̄ka iso mfiak edem, ata ibak ibak utom emi ẹkesibiakde mbon n̄kpọkọbi idem onyụn̄ anamde uwem efek mmọ.

Ke ini n̄kasan̄ade ke esụk usen kiet, mma n̄kụt ediwak nditọete oro ẹkedude ke mme itienna eken. Esịt ama enem nnyịn etieti ndikụt kiet eken! Ima isisop idem ini ekededi emi ikemede, edi ikesidedịbe mbak owo idikụt nnyịn. Ima isinyụn̄ idịbe ikwọrọ ikọ inọ mbon n̄kpọkọbi eken, ndusụk mmọ ẹma ẹkabade ẹdi Mme Ntiense Jehovah. Ndisisop idem, ndisikwọrọ ikọ, nnyụn̄ mbọn̄ akam ama esisọn̄ọ nnyịn idem.

Ke ọfiọn̄ duop ama ekebe, mbonekọn̄ ẹma ẹkere ke mmokpụhọde, ntre mmọ ẹma ẹdọhọ ke mmodot ndien ndisịne ọfọn̄ ekọn̄. Edi ke ini n̄kesịnde, mmọ ẹma ẹda mi ẹka iso akwa owoekọn̄ itienna nnyịn. Mma n̄wet ke n̄wed nnọ enye nte ke “nyom ndidi owoekọn̄ Christ.” Ke enye ama okodomo ndisịn mi ndịk ke idem, enye ama ayak mi ọnọ udiana esie emi ekedide akwa bishop Ufọkabasi Orthodox ke Greece. Enye ekesịne ọfọn̄ bishop esie. Ke ini n̄kadade Bible mbọrọ mbụme esie, enye ama ayat esịt ofiori ete: “Ẹmen enye ẹkpọn̄ mi. Ẹma ẹbiat enye ibuot!”

Ke ndan̄nsiere, mbonekọn̄ ẹma ẹfiak ẹnọ mi ọfọn̄ekọn̄ ẹte nsịne. Ke ini mmen̄kamaha ndisịne, mmọ ẹma ẹtọ mi ita ẹnyụn̄ ẹda eto ẹmia mi. Mmọ ẹma ẹmen mi ẹka ufọkibọk mmọ man ẹkese m̀mê ẹma ẹmia mi ẹbụn̄ ọkpọ, ekem mmọ ẹma ẹdụri mi ẹkenịm ke itienna mi. Mmọ ẹkesinam mi ntem kpukpru usen ke ofụri ọfiọn̄ iba.

Sia mmen̄kamaha ndidụk ekọn̄, mmọ ẹma ẹsio ibak efen ẹdi. Mmọ ẹma ẹbọp mi ubọk iba ẹdian ke edem, ẹkama urụk ẹmia mi ekaikpat. Ke ini n̄kokopde ọkpọsọn̄ ubiak, mma nti ikọ Jesus emi: “Mbufo ẹkop inemesịt ke ini mme owo ẹsụn̄ide mbufo ẹnyụn̄ ẹkọbọde mbufo . . . Ẹdara ẹnyụn̄ ẹfrọ ke idatesịt, koro utịp mbufo omokpon ke heaven; koro kpa ntem ke mmọ ẹkekọbọ mme prọfet emi ẹkebemde mbufo iso ẹdu.” (Matt. 5:​11, 12) Ke mmọ ẹma ẹkemia mi ke ata anyanini, mma nsụhọ.

Mma ndemede ndikụt idemmi ke ubet n̄kpọkọbi emi ebịtde nte ice; owo ikọnọhọ mi bred, mmọn̄, m̀mê abran̄kịn. Edi n̄kpọ emi ikafịnake mi sia “emem Abasi” ‘ama ekpeme esịt ye ekikere mi.’ (Phil. 4:7) Edem usen, owoekọn̄ emi ọkọfọnde ido ama ọnọ mi bred, mmọn̄, ye kod nsịne. Owoekọn̄ en̄wen ama ọnọ mi udia esie. Ntem ke Jehovah ekesise aban̄a mi.

Ikpọ mbonekọn̄ ẹkeda mi nte ata akpatre idiọkowo emi mîkemeke ndikpụhọde, ntre mmọ ẹma ẹmen mi ẹka Athens man ẹkekpe ikpe ẹnọ mi. Ẹma ẹbiere n̄kpọkọbi isua ita ẹnọ mi, ẹnyụn̄ ẹsịn mi ke ufọk-n̄kpọkọbi oro odude ke isuo Yíaros (Gyaros). Tọn̄ọ ke edem usoputịn Makrónisos sịm isuo emi edi n̄kpọ nte itiat 30 m̀mê kilomita 50.

Ẹkekọbi se ibede owo 5,000 emi mîkadaha ye ukara ke ufọk-n̄kpọkọbi Yíaros emi ẹkedade ndatndat kọrikọri ẹbọp. Mi n̄ko ke ẹkekọbi mi ye nditọete  itiokiet emi mîkamaha ndidụk ẹkọn̄. Nnyịn ima isidịbe isop idem ikpep Bible, kpa ye edide ẹma ẹkpan utọ n̄kpọ oro. Nditọete ẹma ẹsidịbe ẹmen Enyọn̄-Ukpeme ẹsọk nnyịn; nnyịn ima isision̄o iwet ke n̄wed en̄wen man isida ikpep n̄kpọ.

Usen kiet, ke ini ikosụk ikpepde Bible, ekpeme ufọk-n̄kpọkọbi kiet ama okụt nnyịn onyụn̄ ọbọ kpukpru n̄wed oro ikakamade. Ẹma ẹmen nnyịn ẹka iso udiana ekpeme ufọk-n̄kpọkọbi. Ikekere ke ẹyefiak ẹdian isua n̄kpọkọbi ẹnọ nnyịn. Edi enye akakam ọdọhọ nnyịn ete: “Imọdiọn̄ọ mbufo, nnyịn inyeneke mfịna ye mbufo sia mbufo idịghe ndiọi owo. Ẹka ẹkenam utom mbufo.” Enye ama akam ọnọ ndusụk nnyịn utom emi eferede. Esị̇t ama enem nnyịn etieti. Ndikọsọn̄ọ nda ye Jehovah kpa ye oro ikodude ke ufọk-n̄kpọkọbi, ama anam ẹtoro enye.

Nnyịn ndikọsọn̄ọ nda ye Jehovah ama enyene ufọn en̄wen. Ke uwụtn̄kpọ, Prọfesọ ibat emi okokụtde nti edu nnyịn ama enyịme ndikpep Bible. Ẹma ẹsio nnyịn ye enye ke ufọk-n̄kpọkọbi ke 1951. Nte ini akakade, enye ama ana baptism onyụn̄ ọtọn̄ọ utom usiakusụn̄.

Ke ẹma ẹkesana mi ẹyak, mma nnyọn̄ ufọk nnyịn ke Karítsa. Ekem, mma ntiene mbio obio nnyịn n̄kodụn̄ ke Melbourne, ke Australia. Do ke n̄kosobo Sista Janette; nnyịn ima idọ ndọ inyụn̄ inyene nditọ inan̄, erenowo kiet ye iban ita. Ikọbọk mmọ nte Jehovah etemede.

Mmebe isua 90 idahaemi, edi nsụk ndi ebiowo. Ke ntak umia oro mbonekọn̄ ẹkemiade mi, idem ye ikpat ẹsibiak mi etieti ndusụk ini, akpan akpan ke mma n̄kọnyọn̄ ukwọrọikọ. Kpa ye oro, mmebiere ndika iso ndi “owoekọn̄ Christ.”​—2 Tim. 2:3.