1. (a) Nso ke Jephthah ye Hannah ẹkenam? (Se akpa ndise ibuotikọ emi.) (b) Ewe mbụme ke idibọrọ ke ibuotikọ emi?

JEPHTHAH ekedi eti adausụn̄; Hannah edi eti an̄wan ndọ. Jephthah ekedi owoekọn̄ emi enyenede uko; Hannah ama osụhọde idem onyụn̄ ọfiọk ndikama ufọk esie. Mmọ mbiba ẹketuak ibuot ẹnọ Jehovah. Edi enyene n̄kpọ emi mmọ mbiba ẹkenamde. Nso ikedi oro? Mmọ ẹma ẹkan̄a akan̄a ẹnọ Jehovah, ẹnyụn̄ ẹnam se mmọ ẹkekan̄ade. Mmọ ẹma ẹnịm eti uwụtn̄kpọ ẹnọ kpukpru mbon emi ẹkan̄ade akan̄a ẹnọ Jehovah mfịn. Edi, nso idi akan̄a? Ntak emi nnyịn mîkpadaha se ikan̄ade inọ Abasi ke mbubru? Nso ke ikeme ndikpep nto Jephthah ye Hannah?

2, 3. (a) Nso idi akan̄a? (b) Bible ọdọhọ ke ikpada didie akan̄a oro ikan̄ade inọ Abasi?

² Ke Bible, akan̄a edi akpan un̄wọn̄ọ emi owo anamde ọnọ Abasi. Owo ekeme ndin̄wọn̄ọ ndinam n̄kpọ nnọ Abasi, ndinọ enye n̄kpọ, ndinam san̄asan̄a utom nnọ enye, mîdịghe ndibet ndusụk n̄kpọ. Owo esibiere ke idemesie ndinam utọ un̄wọn̄ọ emi. Kpa ye oro, Abasi isidaha utọ un̄wọn̄ọ emi ke mbubru, sia owo oro ada inua esie ọn̄wọn̄ọ ke iyanam emi, mîdịghe ke imọ idinamke oko. (Gen. 14:​22, 23; Heb. 6:​16, 17) Didie ke N̄wed Abasi owụt ke nnyịn ikpadaha se ikan̄ade m̀mê in̄wọn̄ọde inọ Abasi ke mbubru?

³ Ibet Moses ọkọdọhọ ete: “Edieke erenowo akan̄ade akan̄a ọnọ Jehovah m̀mê ọn̄wọn̄ọde un̄wọn̄ọ . . . , enye inyeneke  ndibiat un̄wọn̄ọ esie. Enye enyene ndinam kpukpru se ikọwọrọde enye ke inua.” (Num. 30:2) Solomon n̄ko ọkọdọhọ ete: “Ini ekededi emi afo akan̄ade akan̄a ọnọ Abasi, kûbịghi ndisio enye, koro mme ndisịme owo mînemke enye esịt. Sio se afo akan̄ade.” (Eccl. 5:4) Jesus n̄ko ama owụt ke nnyịn ikpadaha se ikan̄ade ke n̄kpọ mbubru. Enye ọkọdọhọ ete: “Mbufo ẹma ẹkop ẹte ẹkedọhọ mbon eset ẹte, ‘Kûtomo n̄kpọ edi unamke, edi nọ Jehovah se akakan̄ade.’ ”​—Matt. 5:33.

4. (a) Ntak emi nnyịn mîkpadaha se ikọn̄wọn̄ọde inọ Abasi ke mbubru? (b) Nso ke iyom ndineme mban̄a Jephthah ye Hannah?

⁴ Se inemede emi owụt ke nnyịn ikpadaha se in̄wọn̄ọde ndinam nnọ Abasi ke mbubru. Nte idade se ikọn̄wọn̄ọde inọ Jehovah ekeme ndinam inen̄ede ikpere enye mîdịghe adian̄ade nnyịn ye enye. David ọkọdọhọ ete: “Anie edidọk obot Jehovah, anie edinyụn̄ ọdọk aka edisana ebiet esie? Owo ekededi eke . . . [mîdaha] un̄wọn̄ọ ke abian̄a.” (Ps. 24:​3, 4) Nso ke Jephthah ye Hannah ẹkekan̄a? Ndi ama emem ndisio se mmọ ẹkekan̄ade?

5. Nso ke Jephthah ọkọn̄wọn̄ọ ọnọ Abasi, ndien nso iketịbe?

⁵ Jephthah ama anam se enye ọkọn̄wọn̄ọde ọnọ Jehovah ke ini enye akakade ndin̄wana ye nditọ Ammon emi ẹkefịkde ikọt Abasi. (Judg. 10:​7-9) Sia ekenen̄erede ọdọn̄ enye ndikan nditọ Ammon, enye ama ọn̄wọn̄ọ ọnọ Jehovah ete: “Edieke afo edidade nditọ Ammon esịn mi ke ubọk, owo eke ediwọrọde edi, editode ke enyịnusụn̄ ufọk mi ọwọrọ edisobo ye ami ke ini ntode ndin̄wana ye nditọ Ammon nnyọn̄ ndi ke emem, enye ayakabade edi eke Jehovah.” Ndi enye ama akan ke ekọn̄ oro? Ih, ama akan. Edi ke ini enye ọkọnyọn̄de edi, adiaha esie, n̄kukụre eyen esie, ọkọwọrọ edisobo ye enye. Ọwọrọ adiaha Jephthah ‘edikabade edi eke Jehovah.’ (Judg. 11:​30-34) Un̄wọn̄ọ ete esie emi edinam uwem etie didie ye enye?

6. (a) Ndi ama emem Jephthah ye adiaha esie ndinam se Jephthah ọkọn̄wọn̄ọde? (b) Nso ke Deuteronomy 23:​21, 23 ye Psalm 15:4 ẹkpep fi aban̄a un̄wọn̄ọ emi inamde inọ Abasi?

⁶ Man adiaha Jephthah ekeme ndinam se ete esie ọkọn̄wọn̄ọde ọnọ Jehovah, akana enye odu ke tent utuakibuot anam n̄kpọ Jehovah. Ndi Jephthah ama etie ekere mbemiso anamde un̄wọn̄ọ emi? Ama ekere. Etie nte enye ama ọdiọn̄ọ ke ekeme ndidi adiaha imọ edibem iso iwọrọ idikọm imọ ima inyọn̄ idi. Kpa ye oro, n̄kpọ emi ikememke inọ enye ye adiaha esie. Ke ini enye okokụtde adiaha esie, enye ama “awak ọfọn̄idem esie” onyụn̄ ọdọhọ ke enye anam imọ ifụhọ. Adiaha esie ama ‘atua sia enye mîdifiọkke erenowo.’ Ntak-a? Sia Jephthah ikenyeneke eyen erenowo, ndien n̄kukụre eyenan̄wan emi enye ekenyenede ididọhọ ebe idinyụn̄ inyeneke nditọ. Ntem Jephthah idinyeneke owo emi ekerede enyịn̄ esie m̀mê adiakpa. Edi idịghe se ikenen̄erede ibehe Jephthah edi oro. Jephthah ọkọdọhọ ete: “Mma ntat inua mi n̄kan̄a akan̄a nnọ Jehovah, ndikemeke ndifiak edem.” Adiaha esie ama onyụn̄ ọdọhọ enye ete: “Nam ye ami se ikọwọrọde fi ke inua.” (Judg. 11:​35-39) Jephthah ikekereke-kere ndibiat un̄wọn̄ọ emi enye akanamde ọnọ Abasi, adiaha esie n̄ko ikoyomke ete esie abiat un̄wọn̄ọ emi, inamke n̄kpọ m̀mê nso ke emi akakpa mmọ.​—Kot Deuteronomy 23:​21, 23; Psalm 15:4.

7. (a) Nso ke Hannah ọkọn̄wọn̄ọ ọnọ Abasi, ndien ntak-a? Ndi Abasi ama eyere akam esie? (b) Nso utọ uwem ke Samuel okodu ke ntak akan̄a emi eka esie akanamde? (Se ikọ idakisọn̄.)

⁷ Hannah n̄ko ama osio se enye akakan̄ade  ọnọ Jehovah. Enye ama anam un̄wọn̄ọ ọnọ Abasi ke ini enye ekenen̄erede ofụhọ ke ntak emi enye mîkenyeneke eyen, ye ke ntak emi n̄wan ufụp esie ekesisakde enye unana eyen. (1 Sam. 1:​4-7, 10, 16) Enye ama ọbọn̄ akam ọnọ Jehovah onyụn̄ ọn̄wọn̄ọ ete: “O Jehovah mme udịm, edieke afo ke akpanikọ edisede ukụt ofụn an̄wan fo onyụn̄ eti mi, mûnyụn̄ ufreke ofụn an̄wan fo onyụn̄ ọnọde ofụn an̄wan fo eyeneren, nyayak enye nnọ Jehovah ke ofụri usen uwem esie, akadan̄ idinyụn̄ itụkke enye ibuot.” * (1 Sam. 1:11) Abasi ama eyere akam Hannah, onyụn̄ ọnọ enye eyen erenowo. Esịt ama enem enye etieti. Edi enye ikefreke se enye ọkọn̄wọn̄ọde ọnọ Abasi. Ke ini enye akamande eyen oro, enye ọkọdọhọ ete: “N̄keben̄e enye ke ubọk Jehovah.”​—1 Sam. 1:20.

8. (a) Ndi ama enen̄ede emem Hannah utom ndinam se enye ọkọn̄wọn̄ọde? (b) Didie ke ikọ David emi odude ke Psalm 61 anam fi eti uwụtn̄kpọ Hannah?

⁸ Ke ndondo oro Hannah osiode Samuel ke eba, ke ini Samuel ekedide n̄kpọ nte isua ita, enye ama anam se enye ọkọn̄wọn̄ọde ọnọ Abasi. Enye ikekereke ke Samuel edi n̄kukụre eyen imọ. Enye ama emen Samuel ọsọk Akwa Oku Eli, ke tent utuakibuot ke Shiloh. Enye ama ọdọhọ Eli ete: “Eyen emi ke n̄kọbọn̄ akam nnọ Jehovah nte enye anam eben̄e mi oro n̄keben̄ede enye. Ndien ami mmada enye mbuọt Jehovah. Ke ofụri eyouwem esie, enye edi owo emi ẹyakde ẹnọ Jehovah.” (1 Sam. 1:​24-28) Tọn̄ọ ke usen oro, Samuel okodụn̄ ke tent utuakibuot. Bible ọdọhọ ke “Samuel [ama] ọkọri okpon ke iso Jehovah.” (1 Sam. 2:21) Ndi ama enen̄ede emem utom ọnọ Hannah ndisio se enye akakan̄ade ọnọ Jehovah? Enye ama enen̄ede ama eyen esie. Edi ke emi enye ama ekemen eyen esie ọkọnọ ke temple, enye idikemeke ndifat eyen esie, mbre mbre ye enye, nnyụn̄ mbọk enye tutu enye okpon, n̄kpọ emi mme eka nditọ ẹsimade ndinam. Kpa ye oro, Hannah ikatuaha n̄kpọfiọk ndisio se enye akakan̄ade. Esịt ama enen̄ede enem enye ndinam emi.​—1 Sam. 2:​1, 2; kot Psalm 61:​1, 5, 8.

9. Ewe mbụme ke iyom ndibọrọ idahaemi?

⁹ Ke emi ima ikọfiọk ke ikpanaha ida se ikan̄ade m̀mê in̄wọn̄ọde inọ Abasi ke mbubru, ẹyak ibọrọ mbụme emi: Nso un̄wọn̄ọ ke ikọt Abasi ẹkeme ndinam? Nso ke ikpanam man ikụt ite ke imanam se ikọn̄wọn̄ọde?

10. Nso idi akakan un̄wọn̄ọ emi asan̄autom Abasi ekemede ndinam, ndien nso ke enye esịne?

¹⁰ Akakan un̄wọn̄ọ emi asan̄autom Abasi ekemede ndinam edi ndin̄wọn̄ọ ndiyak idem nnọ Jehovah. Ntak emi idọhọde ntre? Sia ke ini owo ayakde idem ọnọ Jehovah, enye esibọn̄ akam ke ofụri esịt ọnọ Jehovah ete ke imọ iyanam n̄kpọ esie ke nsinsi nsinsi, inamke n̄kpọ m̀mê nso itịbe. Jesus ọkọdọhọ ke utọ owo emi “akan̄ idemesie,” ikereke iban̄a idemesie aba, onyụn̄ ọn̄wọn̄ọ ndinam n̄kpọ Abasi edi akpa ke uwem esie. (Matt. 16:24) Ọtọn̄ọde ke usen oro, ‘Jehovah edinyene owo oro.’ (Rome 14:8) Ntre, ikpanaha ida un̄wọn̄ọ oro inamde ndiyak idem nnọ Jehovah ke n̄kpọ mbubru. Ikpada enye nte andiwet psalm kiet akadade eke esie. Enye ọkọdọhọ ete: “Nso ke ami ndinọ Jehovah ke usiene ke kpukpru mfọn emi enye ọfọnde ye ami? Nyosio mme akan̄a mi nnọ Jehovah, ke iso ofụri ikọt esie.”​—Ps. 116:​12, 14.

11. Nso iketịbe ke usen baptism fo?

 ¹¹ Ndi ama ayak idem ọnọ Jehovah onyụn̄ ana baptism? Edieke edide ntre, amanam etieti. N̄kọ emeti ke usen baptism fo, ke ẹma ẹbụp fi ke iso ediwak ntiense m̀mê ama ayak idem ọnọ Jehovah, m̀mê omonyụn̄ “[ọfiọk] ke ndiyak idemfo nnọ Jehovah nnyụn̄ nna baptism owụt ke afo edi Ntiense Jehovah onyụn̄ owụt ke afo esịne ke esop emi spirit Abasi adade usụn̄”? Afo ndikọbọrọ “ih” ke ofụri esịt ama anam kpukpru owo ẹfiọk ke afo ama ayak idem ọnọ Jehovah. Emi ama owụt n̄ko ke afo omodot ndina baptism nte asan̄autom emi Jehovah Abasi emekde. Esịt ama enem Jehovah etieti usen oro!

12. (a) Ewe mbụme ke ikpobụp idem nnyịn? (b) Nso ke apostle Peter ọkọdọhọ inam?

¹² Ke ini inade baptism, ini oro ndien ke ikam itọn̄ọ ndinam n̄kpọ Abasi. Ana ika iso idu uwem nte mbon oro ẹma ẹkeyak idem ẹnọ Jehovah inyụn̄ isọn̄ọ ida inam n̄kpọ esie. Ntem, imekeme ndibụp idem nnyịn ite: ‘Nnam n̄kpọ Abasi didie tọn̄ọ n̄kana baptism? Ndi ke ntatuak ibuot nnọ Jehovah ke ofụri esịt? (Col. 3:23) Ndi mmesibọn̄ akam, n̄kot Ikọ Abasi, ndụk mbono esop, nnyụn̄ n̄ka ukwọrọikọ adan̄a nte n̄kekeme? Ndi odu n̄kpọ Abasi oro mmennamke aba nte n̄kesinamde?’ Apostle Peter ọkọdọhọ ke edieke idiande ifiọk, ukeme ediyọ, ye uten̄e Abasi ke mbuọtidem  nnyịn, emi ayan̄wam nnyịn ika iso isịn idem inam n̄kpọ Abasi.​—Kot 2 Peter 1:​5-8.

13. Nso ke eyenete oro ama akayak idem ọnọ Jehovah onyụn̄ ana baptism ọkpọfiọk?

¹³ Ke ima ikọn̄wọn̄ọ ke imayak idem inọ Abasi, nnyịn ikemeke ndidọhọ ke ikanam ndudue. Edieke owo mîyomke aba ndinam n̄kpọ Jehovah m̀mê ndidu uwem nte enye oyomde, enye ikemeke ndidọhọ ke imọ ikenen̄ekede iyak idem inọ Abasi, ntre yak ẹbiat baptism imọ ẹfep. * Mbemiso enye akanade baptism, enye ọkodọhọ ke imọ ima iyak idemmọ ofụri ofụri inọ Jehovah. Ntre enye ayanam ibat aban̄a idemesie ọnọ Jehovah ye esop esie edieke enye anamde akwa idiọkn̄kpọ. (Rome 14:12) Mmọdo, nnyịn ikpedehedei iyak Jesus ọdọhọ ke nnyịn ‘imọkpọn̄ akpa ima emi ikenyenede.’ Utu ke oro, akpakam ọfọn Jesus ọdọhọ nnyịn ete: “Mmọfiọk mme edinam fo, ye ima ye mbuọtidem fo ye utom fo ye ime fo, ye nte ke mme edinam fo eke ukperedem emi ẹkan eke akpa.” (Edi. 2:​4, 19) Edieke iyomde Jehovah enem esịt, ana ika iso inam se ikọn̄wọn̄ọde ke ini ikayakde idem inọ enye.

14. Nso idi akpan un̄wọn̄ọ en̄wen, ntak emi ọdọhọde ntre?

¹⁴ Akpan un̄wọn̄ọ en̄wen edi un̄wọn̄ọ ndọ. Ntak emi idọhọde ntre? Sia Abasi ọkọtọn̄ọ ndọ. Eren ye n̄wan emi ẹyomde ndidọ ndọ ẹsida un̄wọn̄ọ emi ke iso Abasi ye ke iso ediwak ntiense. Mmọ ẹsin̄wọn̄ọ ke mmimọ iyama inyụn̄ ikpono kiet eken “adan̄a nte [mmimọ] ididude uwem ọtọkiet ke isọn̄ nte ekemde ye ndutịm ndọ Abasi.” Ekeme ndidi mbon en̄wen iketịn̄ke ukem ikọ emi, edi mmọ ẹma ẹsụk ẹda un̄wọn̄ọ ke iso Abasi. Ekem ẹma ẹdian mmọ mbiba ke ndọ nte ebe ye n̄wan, ndien mmọ ẹdidi ebe ye n̄wan tutu esịm usen emi mmọ ẹkpade. (Gen. 2:24; 1 Cor. 7:39) Ti ke Jesus ọkọdọhọ, “se Abasi ama akadian yak baba owo kiet okûdian̄ade,” edide ebe, n̄wan, m̀mê owo en̄wen ekededi. Ntre, akpana mbon oro ẹyomde ndidọ ndọ ẹti ke Abasi akpan usiondọ.​—Mark 10:9.

15. Ntak emi ikọt Jehovah mîkpadaha ndọ nte ediwak owo ẹdade mfịn?

¹⁵ Ke nditịn̄ akpanikọ, idụhe ndọ emi ọfọnde ama sia idụhe ebe ye n̄wan emi ẹfọnde ẹma. Ntak edi oro Bible ọdọhọde ke mbon emi ẹdọde ndọ “ẹyekụt ukụt” ndusụk ini. (1 Cor. 7:28) Edi, ediwak owo mfịn idaha ndọ ke n̄kpọ. Ke ini mfịna odude ke ndọ mmọ, utu ke mmọ ndikọk mfịna oro, mmọ ẹsidian̄ade ndọ. Edi Abasi iyomke ikọt esie ẹnam n̄kpọ ntem. Edieke owo abiatde un̄wọn̄ọ ndọ esie, ọwọrọ enye osu nsu ọnọ Abasi, ndien Abasi asasua mme osu nsu! (Lev. 19:12; N̄ke 6:​16-19) Apostle Paul ọkọdọhọ ete: “Nte ọmọbọbọ ke ndọ ye n̄wan? Kûyom nditara.” (1 Cor. 7:27) Paul eketịn̄ ikọ emi sia enye ama ọdiọn̄ọ ke Jehovah asasua owo emi abian̄ade n̄wan m̀mê ebe esie man adian̄ade ndọ.​—Mal. 2:​13-16.

16. Nso ke Bible etịn̄ aban̄a usiondọ ye edidian̄ade ntie?

¹⁶ Jesus ọkọdọhọ ke n̄kukụre ini emi Ikọ Abasi enyịmede ẹdian̄ade ndọ edi ke ini owo esịnde efịbe, ndien ebe m̀mê n̄wan esie inyịmeke ndifen nnọ enye. (Matt. 19:9; Heb. 13:4) Nso kaban̄a ebe m̀mê n̄wan ndidian̄ade ntie? Bible anam n̄kpọ emi an̄wan̄a n̄ko. (Kot 1 Corinth 7:​10, 11.) Bible itịn̄ke ntak ndomokiet emi akpanamde ebe m̀mê n̄wan adian̄ade etie. Edi, enyene mme n̄kpọ emi ẹsinamde ndusụk ikọt Abasi ẹbiere ndidian̄ade  ntie. Ke uwụtn̄kpọ, ndusụk owo ẹsibiere ndidian̄ade ntie ke ini ebe m̀mê n̄wan mmọ oro ama ọkọkpọn̄ Jehovah anamde n̄kpọ oro oyomde ndida mmọ ibuot, m̀mê akpande mmọ ndinam n̄kpọ Jehovah. *

17. Nso ke ebe ye n̄wan ẹkpenam man ndọ mmọ enem onyụn̄ ebịghi?

¹⁷ Ke ini ebe ye n̄wan ẹkade ẹbịne mbiowo ẹkeyom item ke nte ẹkpekọkde mfịna ndọ mmọ, ọkpọfọn mbiowo ẹbụp m̀mê mmọ ẹma ẹse vidio Nso Idi Ata Ima? ẹnyụn̄ ẹkpep ekpri n̄wed Emekeme Ndinam Ubon Fo Ẹkop Inemesịt. Ntak emi mbiowo ẹkpenamde emi? Sia n̄wed ye vidio emi ẹdọn̄ọ nti item Ikọ Abasi emi ẹn̄wamde ediwak owo ẹnam ndọ mmọ etetịm enem. Ebe ye n̄wan kiet ẹkedọhọ ẹte: “Ndọ nnyịn enen̄ede enem tọn̄ọ ikọtọn̄ọ ndikpep ediye ekpri n̄wed emi.” N̄wan kiet emi ama ọkọdọ ndọ ke isua 22, edi emi ndọ mmọ ekekperede ndibiara, ọkọdọhọ ete: “Kpa ye oro ami ye ebe mi ima ikana baptism, nnyịn ikesikereke iban̄a kiet eken. Ekesidi enyene n̄kpọ esie anam. Ẹkesio vidio emi ke ata nnennen ini! Ndọ nnyịn enen̄ede enem idahaemi.” Edieke edide ọmọdọ ndọ, domo ofụri ukeme fo ndinam item oro Jehovah ọnọde ebe ye n̄wan. Ndien emi ayan̄wam fi aka iso ada un̄wọn̄ọ ndọ fo ke akpan n̄kpọ, oyonyụn̄ anam ndọ mbufo etetịm enem.

18, 19. (a) Nso ke ediwak mme ete ye eka emi ẹdide Mme Ntiense ẹnam? (b) Nso ke ikeme nditịn̄ mban̄a mbon emi ẹnamde san̄asan̄a utom uyọhọ ini?

¹⁸ N̄kọ ke eteti ke Jephthah ye Hannah ẹma ẹkan̄a akan̄a m̀mê ẹnam un̄wọn̄ọ ẹnọ Jehovah. Un̄wọn̄ọ oro mmọ ẹkenamde akanam adiaha Jephthah ye Samuel eyen Hannah ẹkenam san̄asan̄a utom ẹnọ Abasi ke tent utuakibuot. Idụhe se ikọfọnde ntem! Mfịn, ediwak mme ete ye eka emi ẹdide Mme Ntiense Jehovah ẹsin̄wam nditọ mmọ ẹdụk utom uyọhọ ini ẹnyụn̄ ẹda n̄kpọ Abasi nte akpa n̄kpọ ke uwem mmọ. Utọ mme ete ye eka emi ye nditọ mmọ ẹdot itoro.​—Judg. 11:40; Ps. 110:3.

¹⁹ Mfịn, n̄kpọ nte nditọete 67,000 ẹnam san̄asan̄a utom uyọhọ ini ke ofụri ererimbot. Emi esịne mbon Bethel, mme ọbọpn̄kpọ nnọ esop Abasi, mme esenyịn circuit, mme andikpep ke mme ufọkn̄wed esop Abasi, mme akpan asiakusụn̄, mme isụn̄utom, ye mbon oro ẹsede ẹban̄a Itiembono m̀mê itie oro ẹsidade ẹnịm mme ufọkn̄wed esop Abasi. Kpukpru mbon oro ẹdụkde san̄asan̄a utom uyọhọ ini ẹsida un̄wọn̄ọ oro ẹkotde, “Un̄wọn̄ọ Ndinam Se Ẹdọhọde Nnyụn̄ Nyụhọ ye Se Ẹnọde.” Mmọ ndida un̄wọn̄ọ emi owụt ke mmọ ẹnyịme ndinam utom Abasi ekededi oro ẹnọde mmọ, ke mmọ idiyomke ikpọ n̄kpọ, idinyụn̄ idịbeke inam utom en̄wen ke ini mmọ ẹsụk ẹnamde utom uyọhọ ini. Utom oro mmọ ẹnamde ẹnọ Abasi inamke mmọ ẹdi san̄asan̄a, edi utom oro akam edi san̄asan̄a. Mmọ ẹfiọk ke un̄wọn̄ọ emi idịghe n̄kpọ mbubru, ntre ke ana ika iso inam se ikọn̄wọn̄ọde adan̄a nte isụk inamde san̄asan̄a utom uyọhọ ini emi.

20. Nso ke ikpanam “ke usen ke usen,” ndien ntak-a?

²⁰ Ewe ke otu un̄wọn̄ọ ita oro inemede ke ibuotikọ emi ke afo anam? Se inemede emi owụt ke nnyịn ikpadaha akan̄a m̀mê un̄wọn̄ọ oro inamde inọ Abasi ke n̄kpọ mbubru. (N̄ke 20:25) Imekeme ndisịn idem nnyịn ke ata akamba mfịna edieke nnyịn mînamke se ikọn̄wọn̄ọde inọ Jehovah. (Eccl. 5:6) Ntre, ‘ẹyak ikwọ itoro enyịn̄ Jehovah ke nsinsi, nte isiode akan̄a nnyịn ke usen ke usen.’​—Ps. 61:8.