1-2. (a) Ntak emi esisọn̄de ediwak owo mfịn ndinam se mbon emi ẹdade usụn̄ ẹtịn̄de? (b) Nso ke idineme ke ibuotikọ emi?

 MBON emi ẹdade usụn̄ ẹkpedọhọ ẹnam n̄kpọ, esisọn̄ ediwak owo ndinam sia se mmọ ẹkụtde edi ke nte ẹkarade ukara ye mme ibet emi ẹdude ọfọn mme imọ owo ye mme ọwọrọiso owo, in̄wamke mme ubuene ke usụn̄ ndomokiet. Bible ọdọhọ ke ‘owo akara owo tutu ọnọ enye unan.’ Akpanikọ edi oro. (Eccl. 8:9) Mfịna en̄wen edi ke ndiọi n̄kpọ emi mme adaiso ido ukpono ẹnamde iyakke mme owo ẹbuọt idem ye Abasi aba. Ntre ke ini owo enyịmede ndikpep Bible ye nnyịn, ana in̄wam enye ọbuọt idem ye Jehovah ye mbon emi Jehovah ọdọhọde ẹda esop Esie usụn̄ ke isọn̄.

² Idịghe mbon emi ikpepde Bible kpọt ẹkpebuọt idem ke Jehovah ye esop esie. Ana idem mbon emi ẹma ẹkedu ke esop ẹbịghi ẹka iso ẹnịm ke nte Jehovah anamde n̄kpọ ọfọn akan. Edi enyene ndusụk n̄kpọ emi ẹkemede ndinam ọsọn̄ nnyịn ndinịm ke se Jehovah anamde ọfọn. Ntre ke ibuotikọ emi, imọn̄ ineme ini ita emi ẹkemede ndisọn̄ nnyịn: (1) ke ini ikotde ndusụk mbụk ke Bible, (2) ke ini esop Jehovah ẹdọhọde inam n̄kpọ, ye (3) ke ini idinyenede mfịna ke ini iso.

3. Didie ke ndusụk mbụk ke Bible ẹkeme ndinam ikere ke ndusụk se Jehovah anamde inenke?

 ³ Nte isụk ikotde Bible ika, ekeme ndifịna nnyịn ke ini ikụtde ndusụk se Jehovah ekebierede ye nte enye akanamde n̄kpọ ye ndusụk owo. Ke uwụtn̄kpọ, n̄wed Numbers  ọdọhọ ke Jehovah ọkọdọhọ ẹwot eyen Israel emi akatan̄de ifia ke usen Sabbath. Edi ke ediwak isua ama ekebe, udiana n̄wed Samuel ọdọhọ ke Edidem David ama esịn efịbe afiak owot owo, edi Jehovah efen ọnọ enye. (Num. 15:​32, 35; 2 Sam. 12:​9, 13) Imekeme ndikere, ‘Nso ikpakanam Jehovah efen David, edi ọdọhọ ẹwot owo emi akanamde idiọkn̄kpọ emi etiede nte ikpetke-kpet eke David?’ Yak ise n̄kpọ ita emi anade isiti ini ekededi emi ikotde Bible. Mme n̄kpọ oro ẹyen̄wam nnyịn ibọrọ mbụme oro.

4. Didie ke Genesis 18:​20, 21 ye Deuteronomy 10:17 ẹnam inịm ke se Jehovah ebierede enen?

⁴ Ke ndusụk mbụk ke Bible, idịghe kpukpru se iketịbede ke ẹwet. Ke eke David, imọdiọn̄ọ ke enye ama enen̄ede atua n̄kpọfiọk ke se enye akanamde. (Ps. 51:​2-4) Edi ke eke owo emi akabiatde ibet Sabbath, ndi imọdiọn̄ọ utọ owo emi enye ekedide? Ndi enye ama atua n̄kpọfiọk ke se enye akanamde? Ndi enye ama esima ndibiat ibet Abasi? Ndi ẹma ẹdodụri enye utọn̄ akpa, enye esịn ndikop? Bible itịn̄ke kpukpru oro. Edi se idiọn̄ọde edi ke akananam Jehovah ‘ikpehe ukwan̄ikpe.’ (Deut. 32:4) Idịghe se mme owo ẹtịn̄de, m̀mê asari, m̀mê mme n̄kpọ emi ẹsinamde mme owo ẹbiere ukwan̄ikpe ẹnọ owo ke Jehovah esida ebiere n̄kpọ. Esidi Jehovah ama ese kpukpru n̄kpọ ndien enye ebiere. (Kot Genesis 18:​20, 21; Deuteronomy 10:17.) Nte inen̄erede idiọn̄ọ Jehovah ye nte enye esinamde n̄kpọ, iyenen̄ede inịm ke se ededi emi enye ebierede enen. Edieke edide ikot Bible nnyịn ikụt n̄kpọ emi mîn̄wan̄ake nnyịn ntak ekpedide ntre, se idiọn̄ọde iban̄a Abasi nnyịn ayanam inịm ke enye “enen ke kpukpru usụn̄ esie.”​—Ps. 145:17.

5. Didie ke isibiere n̄kpọ ke ntak emi nnyịn mîfọnke ima? (Se n̄ko ekebe emi “ Se Isibierede Ndusụk Ini Isinenke Sia Nnyịn Ifọnke Ima.”)

⁵ Nte isibierede n̄kpọ ndusụk ini isinenke sia nnyịn ifọnke ima. Abasi okobot nnyịn ke mbiet esie, oro esinam nnyịn mîyomke ndikụt nte ẹkpede ukwan̄ikpe ẹnọ owo. (Gen. 1:26) Edi ndusụk ini, sia nnyịn mîfọnke ima, imekeme ndibiere n̄kpọ emi mînenke kpa ye emi ikerede ke imọdiọn̄ọ kpukpru se iketịbede. Ndi emeti nte  esịt akayatde Jonah ini Jehovah ekebierede nditua mbon Nineveh mbọm? (Jonah 3:10–4:1) Se Jehovah ekebierede ndinam oro ama anyan̄a se ibede owo 120,000 emi ẹkekabarede esịt ke Nineveh! Ke akpatre, imokụt ke idịghe Jehovah ekedue se anamde, ke Jonah ekedue.

6. Ntak emi nnyịn mîkpoyomke yak edi se Jehovah ekpebebiere enye etịn̄ ntak ọnọ nnyịn?

⁶ Idụhe ibet ndomokiet emi ọbọpde Jehovah ndisitịn̄ ntak nnọ nnyịn ke se enye ebierede ndinam. Imọdiọn̄ọ ke ndusụk ini ke eset, Jehovah ama esidọhọ ikọt esie ẹtịn̄ ekikere mmọ ke se enye ekebierede m̀mê ke se enye oyomde ndibiere. (Gen. 18:25; Jonah 4:​2, 3) Ndusụk ini, enye ke idemesie ama esitịn̄ ntak emi imọ inamde n̄kpọ. (Jonah 4:​10, 11) Kpa ye oro, idụhe ibet ndomokiet emi ọbọpde Jehovah ndisitịn̄ ntak emi enye ebierede ndinam n̄kpọ nnọ nnyịn. Enye okobot nnyịn, ntre ikpedịghe enye ama oyom ndinam n̄kpọ enye obụp nnyịn m̀mê inam, mîdịghe enye akanam ama enye obụp nnyịn m̀mê se imọ ikanamde oro ama ọfọn.​—Isa. 40:​13, 14; 55:9.

7. Nso ikeme ndisọn̄ nnyịn ndinam? Ntak-a?

⁷ Ẹkpebụp nnyịn m̀mê se Jehovah anamde esinen kpukpru ini, iyenyịme ke ofụri esịt ke esinen. Edi ekeme ndisọn̄ nnyịn ndinyịme ke se mbon emi enye ọdọhọde ẹda nnyịn usụn̄ ẹdọhọde inam enen. Imekeme ndikere m̀mê mmọ ẹtịn̄ nnennen se Jehovah oyomde nnyịn inam, m̀mê ẹkam ẹtịn̄ ekikere idemmọ. Ekeme ndidi ndusụk owo ke eyo Bible ẹma ẹkere n̄kpọ ntre n̄ko. Yak ifiak ikere mbụk iba emi ikasiakde ke  ikpehe 3. Iman owo emi akabiatde ibet Sabbath ekeme ndikpekekere m̀mê Moses ama osụk obụp uyo Jehovah mbemiso enye ọdọhọde ke Jehovah ọkọdọhọ ẹwot owo oro. Ufan Uriah owo Hittite emi David ekesịnde efịbe ye n̄wan esie ekpekekere ke David ama odot n̄kpa, edi ke sia enye ekedide edidem, enye ama ada oro afak idemesie osio. Jehovah enịm ke mbon emi imọ idọhọde ẹda ikọt imọ usụn̄ ẹyenam nnennen n̄kpọ. Se idude edi ke nnyịn ikemeke ndidọhọ ke imọbuọt idem ye Jehovah ke ini edide nnyịn ibuọtke idem ye mbon emi enye ọdọhọde ẹda nnyịn usụn̄.

8. Didie ke se ẹtịn̄de ke Utom 16:​4, 5 ebiet se ẹnamde ke esop Abasi mfịn?

⁸ Jehovah ada “ofụn emi anamde akpanikọ onyụn̄ enyenede ọniọn̄” ada ikọt esie usụn̄ mfịn. (Matt. 24:45) Ofụn oro esise aban̄a ikọt Abasi ke ofụri ererimbot onyụn̄ eteme mbiowo se ẹkpenamde, ukem nte otu emi ẹkesede ẹban̄a ikọt Abasi ke eyo mme apostle ẹkesinamde. (Kot Utom 16:​4, 5.) Mbiowo ke kpukpru esop ẹsikụt ẹte ke imanam se ofụn oro ọdọhọde. Edieke inamde se esop Abasi ye mbiowo ẹdọhọde, oro owụt ke imenịm ke se Jehovah ọdọhọde inam enen.

9. Nso ke mbiowo ẹkeme ndidọhọ inam emi ekemede ndisọn̄ nnyịn? Nso ikeme ndinam ọsọn̄?

⁹ Ekeme ndisọn̄ nnyịn ndusụk ini ndinam se mbiowo ẹdọhọde. Ke uwụtn̄kpọ, ke isua ifan̄ emi ebede, ẹtọ ediwak esop ẹdọn̄ kiet, ndien oro anam ẹsio ndusụk esop ẹka circuit en̄wen. Ke ndusụk esop, mbiowo ẹdọhọ mme asuanetop ẹwọrọ ẹka esop efen emi mme owo mîwakke. Ekpedi ẹdọhọ nnyịn iwọrọ ika obufa esop, ekeme ndisọn̄ nnyịn ndikpọn̄ mme ufan nnyịn ye mbon ubon nnyịn. Ndi Jehovah esitie ke heaven eteme  mbiowo esop emi ẹkpenọde asuanetop kiet kiet aka? Ihih-o. Sia mîdịghe ntre, oro ekeme ndinam ọsọn̄ nnyịn ndinam se mbiowo ẹdọhọde. Edi Jehovah ayak utom oro ọnọ mbiowo onyụn̄ enịm ke mmọ ẹyenam nnennen n̄kpọ. Ọfọn ibere ye mbiowo. *

10. Mme Hebrew 13:17 ọdọhọ ke nso ikpanam ibere ye mbiowo?

¹⁰ Ntak emi ọfọnde inyịme se mbiowo ẹbierede ọkpọkọm idịghe se nnyịn ikpamade? Ntak edi ke oro ayanam emem odu ke esop. (Eph. 4:​2, 3) Kpukpru owo ẹkpesụhọde idem ẹnam se otu mbiowo ẹbierede, esop ọyọsọn̄ idem. (Kot Mme Hebrew 13:17.) Se idide akpan n̄kpọ ikan oro edi ke edieke iberede ye mbon emi Jehovah ọdọhọde ẹse nnyịn enyịn, oro oyowụt ke imọbuọt idem ye Jehovah.​—Utom 20:28.

11. Nso ikeme ndin̄wam nnyịn isinam se mbiowo ẹdọhọde inam?

¹¹ N̄kpọ emi ekemede ndin̄wam nnyịn isinam se mbiowo ẹbierede edi nnyịn nditi ke mmọ ẹsibọn̄ akam ẹben̄e edisana spirit Abasi ada mmọ usụn̄ ini mmọ ẹnemede se ẹyomde ẹnam ke esop. Mmọ ẹsinyụn̄ ẹtịn̄ enyịn ẹdụn̄ọde mme item Bible emi ẹban̄ade n̄kpọ oro ye se esop Abasi ẹtịn̄de mbemiso mmọ ẹbierede. Esinen̄ede ọdọn̄ mbiowo ndinam se inemde Jehovah esịt, nnyụn̄ nnam se mmọ ẹkekeme man ẹse ẹban̄a ikọt Abasi. Mbiowo ẹdiọn̄ọ ke se mmimọ ikpananam, ke mmimọ iyanam ibat inọ Abasi. (1 Pet. 5:​2, 3) Se se anade iti mi: Ebiet emi owo otode, ido ukpono, ye mbubehe ukara omụm mme owo adian̄ade ke ererimbot emi, edi kpukpru ikọt Jehovah ẹdiana kiet ẹkpono ata Abasi. Edidiọn̄ emi Jehovah ọdiọn̄de esop esie kpọt anam utọ n̄kpọ emi etịbe!

12. Nso ye nso ke ana mbiowo ẹkere ini mmọ ẹyomde ndibiere m̀mê anamidiọk akabade esịt?

¹² Akpan utom emi Jehovah ọnọde mbiowo edi ndidọhọ mmọ ẹnam esop imọ asana. Edieke eyenete anamde akwa idiọkn̄kpọ, Jehovah oyom mbiowo ẹse m̀mê edi se ẹyakde enye aka iso esịne ke esop. Kiet ke otu n̄kpọ emi anade mbiowo ẹnam edi mmọ ndidụn̄ọde ndiọn̄ọ m̀mê owo oro enen̄ede atua n̄kpọfiọk ke idiọkn̄kpọ emi enye akanamde. Enye ekeme ndidọhọ ke imọ imakabade esịt, edi ndi enye enen̄ede asua se enye akanamde? Ndi enye ebiere ke imọ idinamke idiọkn̄kpọ oro aba? Ekpedi ndiọi nsan̄a ẹkenam enye akanam idiọkn̄kpọ oro, ndi enye eben̄e idem ndidian̄ade nsan̄a ye mbon oro? Mbiowo ẹsibọn̄ akam ẹnọ Jehovah, ẹkere mme itie Bible emi ẹtịn̄de n̄kpọ ẹban̄a idiọkn̄kpọ owo oro, ẹnyụn̄ ẹse m̀mê anamidiọk oro ada didie se enye akanamde. Ekem mmọ ẹyebiere m̀mê edi se iyakde enye aka iso esịne ke esop. Ndusụk ini mmọ ẹsibiere ke ana ẹsio owo oro ke esop.​—1 Cor. 5:​11-13.

13. Nso ke ikeme ndikere edieke ẹsiode ufan nnyịn m̀mê iman nnyịn ke esop?

¹³ Nso ikeme ndinam ikere m̀mê se mbiowo ẹbierede enen? Edieke ẹsiode owo emi mîdịghe akpan ufan nnyịn m̀mê iman nnyịn ẹfep ke esop, ekeme ndinam nnyịn ifịnake idem iban̄a se mbiowo ẹbierede. Edi ẹkpesio akpan ufan nnyịn, imekeme ndikere m̀mê mbiowo ẹma ẹnen̄ede ẹkere kpukpru se iketịbede, m̀mê mmọ ẹbiere n̄kpọ oro nte Jehovah ekpebierede. Nso ikeme ndin̄wam nnyịn inyịme se mbiowo ẹbierede?

14. Nso ikeme ndin̄wam nnyịn ekpedi ufan nnyịn m̀mê iman nnyịn ke mbiowo ẹbiere ndisio ke esop?

 ¹⁴ Ọfọn isiti ke Jehovah ọdọhọ ẹsio anamidiọk ke esop, ke ndinam ntre esin̄wam esop, onyụn̄ ekeme ndin̄wam anamidiọk oro. Edieke owo mîsioho anamidiọk emi mîmaha ndikabade esịt, enye ekeme ndisịne do mbiat mbon en̄wen. (Gal. 5:9) N̄ko, ekeme ndinam enye ikwe ke se imọ ikanamde ama enen̄ede ọdiọk. Oro ekeme ndinam idọn̄ke enye ndikpụhọde man afiak edi ufan Jehovah. (Eccl. 8:11) Ẹyak inịm ke mbiowo ẹma ẹyom ndibiere m̀mê edi se ẹsiode owo ke esop, ke mmọ isidaha n̄kpọ oro efere efere sia mmọ ẹdiọn̄ọ ke mmimọ itie nte mme ebiereikpe ke Israel eset, ke mmimọ ikpehe ikpe inọ owo, ke ikpe inọ Jehovah.​—2 Chron. 19:​6, 7.

15. Ntak emi anade ibiere ndinam se Jehovah ọdọhọde idahaemi n̄kan nte ikesinamde akpa?

¹⁵ Nte utịt ererimbot emi enen̄erede ekpere, ntre ke enen̄ede oyom inịm ke nte Jehovah ọdọhọde inam n̄kpọ ọfọn akan. Ntak idọhọde ntre edi ke ini akwa ukụt, ẹkeme ndidọhọ nnyịn inam n̄kpọ emi etiede nnyịn esen esen, mîdịghe etie nnyịn nte ke idifọnke, mîdịghe ke ọyọsọn̄ nnyịn ndinam. Jehovah idisan̄ake idọhọ nnyịn owo kiet kiet ‘nam emi, kûnam oko.’ Etie nte enye edisụk ida mbon emi enye ọdọhọde ẹda nnyịn usụn̄ mfịn iteme nnyịn se ikpanamde. Idịghe utọ ini oro ke ikpọtọn̄ọ ndikere m̀mê n̄kam ndi eti n̄kpọ ke ẹdọhọ inam. Ikpọfọnke ikere, ‘N̄kam ndi se Jehovah ọdọhọde ẹnam edi oro, m̀mê nditọete emi ẹdade nnyịn usụn̄ ẹtịn̄ ekikere idemmọ?’ Ndi ọyọbuọt idem ye Jehovah ye esop esie ke ini akwa ukụt? Nte afo esidade se ẹdọhọde inam idahaemi ayan̄wam fi ọdiọn̄ọ m̀mê ọyọbuọt idem ye mmọ ini oro. Edieke mûsuyịkke se ẹdọhọde anam, esinyụn̄ ọsọpde-sọp anam, ekeme ndidi ayanam ukem oro ke ini akwa ukụt.​—Luke 16:10.

16. Nso ikeme nditịbe ke ini iso emi ekemede ndinam ikere ke se Jehovah ebierede inenke?

¹⁶ N̄kpọ efen emi anade itịm ikere edi nte nnyịn idinamde n̄kpọ ima ikụt se Jehovah edibierede ini idiọk ererimbot emi esịmde utịt. Ọdọn̄ nnyịn nte mme iman nnyịn ye ediwak owo eken emi mînamke n̄kpọ Jehovah kan̄a ẹkpetienede ẹnam idahaemi. Edi ke Armageddon, Jehovah edida Jesus ibiere m̀mê anie ke imọ idisobo, m̀mê anie ke imọ idinịm uwem. (Matt. 25:​31-33; 2 Thess. 1:​7-9) Idịghe nnyịn idibiere owo emi Jehovah akpatuade  mbọm, m̀mê owo emi enye mîkpatuaha. (Matt. 25:​34, 41, 46) Ndi iyenyịme se Jehovah edibierede idahaoro, m̀mê iyọtọhọ itre ndinam n̄kpọ esie ke ntak se enye ebierede? Oyom inen̄ede ibuọt idem ye Jehovah idahaemi man ikeme ndinam ntre ke ini iso.

17. Nso ufọn ke idibọ Jehovah ama ebiere ikpe ọnọ idiọk ererimbot emi?

¹⁷ Kere nte editiede nnyịn ke idem ndidi Jehovah ama ebiere ikpe ọnọ idiọk ererimbot emi ama, nnyịn ikụt idem nnyịn ke Paradise. Ini oro, nsunsu ido ukpono, mbon ikpọ mbubehe emi idiọkitọn̄ anamde mmọ ẹnọmọ mme owo, ye mme ukara emi ẹfịkde mme owo tutu emi ididụhe aba. Nnyịn idikopke ke owo ọdọn̄ọ, ke owo ọsọn̄, mîdịghe ke owo nnyịn akpa. Ẹyekọbi Satan ye mme demon esie ke isua 1,000. Kpukpru ufen emi ikọbọde ke ntak nsọn̄ibuot mmọ ididụhe aba. (Edi. 20:​2, 3) Esịt eyenen̄ede enem nnyịn nte ikenyịmede ke nte Jehovah ọdọhọde ẹnam n̄kpọ ọfọn akan!

18. Se nditọ Israel ẹkenamde ke Numbers 11:​4-6 ye 21:5 ekpep nnyịn nso?

¹⁸ Ndi ekeme ndidu mme n̄kpọ ke Paradise emi ẹdinamde ikere ke nte Jehovah anamde n̄kpọ inenke? Yak ikere ise se iketịbede esisịt ini ke nditọ Israel ẹma ẹkewọrọ ke ufụn ke Egypt. Ndusụk mmọ ẹma ẹtọn̄ọ ndiseme idem sia mmọ ikekwe mme mfri ye mme udia ntre emi mmọ ẹkesidiade ke Egypt. Mmọ ẹma ẹtọn̄ọ ndise manna emi Jehovah ọkọnọde mmọ ke ndek. (Kot Numbers 11:​4-6; 21:5.) Ndi utọ n̄kpọ oro ekeme ndiwọrọ nnyịn ke akwa ukụt ama okokụre? Nnyịn idiọn̄ọke kan̄a adan̄a utom emi ẹdinamde mbemiso ẹkemede ndinen̄ede kpukpru se ima ikabiara ke ererimbot emi, ye adan̄a utom emi idinamde yak isọn̄ akabade Paradise sụn̄sụn̄ sụn̄sụn̄. Edi imekere ke utom oyokpon, ndien etie nte n̄kpọ idinen̄ekede ibono inikiet inikiet. Ndi iyọsọn̄ esịt itọhọ iban̄a se Jehovah edinọde nnyịn ini oro? N̄kpọ kiet emi idiọn̄ọde edi ke edieke inen̄erede ima se Jehovah ọnọde nnyịn idahaemi, anaedi iyama se enye edinọde nnyịn ini oro n̄ko.

19. Tịn̄ mme akpan n̄kpọ emi ikpepde ke ibuotikọ emi.

¹⁹ Nte Jehovah esinamde n̄kpọ esinen kpukpru ini. Ana inen̄ede inịm se itịn̄de emi. Ana ibuọt idem n̄ko ye mbon emi Jehovah ọdọhọde ẹteme nnyịn se ikpanamde. Ẹyak isiti ikọ emi Jehovah ọkọdọhọde prọfet Isaiah ewet ete: “Mbufo ẹdikop odudu ke nditie sụn̄ nnyụn̄ nnyene mbuọtidem.”​—Isa. 30:15.