Mme Mbụme Oro Mme Andikot Ẹbụpde
Ndi manna ye inuen emi ẹkotde nsan̄kot ẹdi n̄kukụre udia emi nditọ Israel ẹkenyenede ke wilderness?
Manna edi akpan udia emi nditọ Israel ẹkediade ofụri isua 40 emi mmọ ẹkedude ke wilderness. (Ex. 16:35) Jehovah ama ọnọ mmọ nsan̄kot ẹta ikaba. (Ex. 16:12, 13; Num. 11:31) Edi n̄kpri n̄kpọ efen ẹma ẹdu emi mmọ ẹkesidiade.
Ke uwụtn̄kpọ, ndusụk ini Jehovah ama esida ikọt esie aka “ebiet nduọkodudu” emi mmọn̄ odude se ẹn̄wọn̄, n̄kpọ onyụn̄ odu se ẹdiade. (Num. 10:33) Kiet ntre ekedi mbịt mbịt itie emi ẹkotde Elim, “emi idịm mmọn̄ duopeba ye eyop ata ye duop ẹdude.” Imenịm ke eyop oro ekedi eto date. (Ex. 15:27) N̄wed emi ẹkotde Plants of the Bible ọdọhọ ke ‘eto date ekesitịbe ke ediwak itie, ke mfri esie ke ẹkesiwak ndidia ke desat. Eto kiet oro ama esisio udia ye aran ọnọ ediwak miliọn owo, onyụn̄ anam mfụt odu ọnọ mmọ.’
Anaedi nditọ Israel ẹma ẹnam nna n̄ko ke akamba mbịt mbịt itie emi ẹdiọn̄ọde mfịn nte Feiran. Mmọn̄ emi ẹkotde Mmọn̄ Feiran odu do n̄ko. a N̄wed emi ẹkotde Discovering the World of the Bible ọdọhọ ke ‘okpodomo tọn̄ọ ke ebiet emi mmọn̄ oro ọtọn̄ọde tutu ke ebiet emi enye etrede, ke edi kilomita 130. Mmọn̄ oro esịne ke otu mme mmọn̄ emi ẹniọn̄de ẹkan, ẹyede ẹkan, ẹnyụn̄ ẹwọrọde etop ẹkan ke Isuo Sinai.’ N̄wed oro ọdọhọ n̄ko ‘ke itie emi Mmọn̄ Feiran an̄wan̄ade ọdọn̄ọ ke inyan̄, ke okpoto do asan̄a kilomita 45, ọmọn̄ edisịm mbịt mbịt itie emi odude ke Feiran. Itie oro ọniọn̄ ke n̄kpọ nte kilomita ition onyụn̄ okon̄, eto date ẹyọhọ do, itie oro eye ebiet In̄wan̄ Eden. Toto ke ata eset, ediwak tọsịn owo ẹdi itie oro ke ntak ediwak eto date emi ẹdude do.’
Ini nditọ Israel ẹkpọn̄de Egypt, mmọ ẹkesan̄a ye ndomuyo ye n̄kpọ unuak ndomuyo. Ekeme ndidi mmọ ẹma ẹsan̄a n̄ko ye aran ye wheat ye n̄kpọ ntre. Imọdiọn̄ọ ke mme n̄kpọ oro ikesịneke mmọ ke ubọk ibịghi, ke ẹma ẹdia ẹsio. N̄kpọ efen emi mmọ ẹkemende ẹwọrọ ke Egypt ekedi “erọn̄ ye enan̄, ata ediwak ufene.” (Ex. 12:34-39) Ke ntak emi wilderness esifiopde onyụn̄ asatde, anaedi ediwak mme unam oro ẹma ẹkpan̄a nte ini akakade. Imekere ke nditọ Israel ẹma ẹwot ndusụk ẹta. Ẹma ẹsiwa ndusụk, idem ẹkam ẹwade ẹnọ mme nsunsu abasi. b (Utom 7:39-43) Kpa ye oro, nditọ Israel ẹma ẹbọk ufene. Se Jehovah eketịn̄de ye ikọt esie ini mmọ ẹsọn̄de ibuot ye enye anam idọhọ ntre. Enye ọkọdọhọ mmọ ete: “Nditọ mbufo ẹyeyo nte mme ekpemerọn̄ ke wilderness ke isua aba.” (Num. 14:33) Ntre anaedi mmọ ẹma ẹsinyene mmọn̄eba ẹto mme ufene oro, ndusụk ini ẹnyene unam n̄ko. Edi se itịn̄de emi idịghe n̄kpọ emi akpakawakde ekem n̄kpọ nte owo miliọn ita ke isua 40. c
Mme unam ẹkesida m̀mọ̀n̄ udia ẹdia, ẹda mmọn̄ ke m̀mọ̀n̄ ẹn̄wọn̄? d Etie nte edịm ama esidep etieti ini oro akan nte edepde idahaemi, mme eto ye n̄kpọ emi ẹtịbede ke isọn̄ ẹnyụn̄ ẹwak ke wilderness ẹkan nte ẹdide idahaemi. Insight on the Scriptures, Eboho 1 ọdọhọ ke isua 3,500 emi ebede, “ke mmọn̄ ama odu ke Arabia ini oro akan nte odude idahaemi.” N̄wed oro ọdọhọ n̄ko ke ‘ẹkụt ediwak itịghede mmọn̄ emi ẹwụtde ke mmọn̄ emi ekesidude do ama okpon etieti. Emi ọsọn̄ọ ke edịm emi ekesidepde do ama okpon etieti tutu mmọn̄ emi ọdiọhọde do ebiet idịm.’ Kpa ye oro, wilderness ekedi enyene-ndịk itie onyụn̄ ebiet ndon. (Deut. 8:14-16) Mîkpedịghe emi Jehovah akanamde utịben̄kpọ yak mmọn̄ odu, inyeneke se ikpakanamde nditọ Israel ye mme unam mmọ ẹkûkpan̄a.—Ex. 15:22-25; 17:1-6; Num. 20:2, 11.
Moses ọkọdọhọ nditọ Israel ke Jehovah akada manna ọbọk mmọ man mmọ ẹkụt “ke idịghe uyo ikpọn̄ ke owo ada odu uwem edi ada kpukpru ikọ eke ẹwọrọde Jehovah ke inua odu.”—Deut. 8:3.
a Se Enyọn̄-Ukpeme May 1, 1992, p. 24-25.
b Ikaba ke Bible etịn̄ nte ẹwade mme unam ẹnọ Jehovah ke wilderness. Akpa ekedi ini ẹketọn̄ọde ndinyene oku ke Israel, ọyọhọ iba edi ke Passover. Ini mbiba emi ẹkedi ke isua 1512 mbemiso eyo Christ, oro edi, ọyọhọ isua iba tọn̄ọ nditọ Israel ẹkekpọn̄ Egypt.—Lev. 8:14–9:24; Num. 9:1-5.
c Ke utịt utịt isua 40 emi nditọ Israel ẹkedude ke wilderness, mmọ ẹma ẹn̄wana ye mme asua mmọ, ẹkan mmọ, ẹnyụn̄ ẹtan̄ ediwak tọsịn ufene nte mbụme ekọn̄. (Num. 31:32-34) Kpa ye oro, mmọ ẹkesụk ẹdia manna tutu mmọ ẹdụk Isọn̄ Un̄wọn̄ọ.—Josh. 5:10-12.
d Idụhe n̄kpọ ndomokiet ke Bible emi owụtde ke mme unam ẹma ẹsidia manna sia Jehovah ọkọdọhọ ẹwobi se idikemde owo kiet kiet, ikasiakke unam.—Ex. 16:15, 16.