SE IKPAKANAMDE BIBLE OKÛDU: Bible osụk ododu kpa ye oro ndusụk owo mîkamaha enye, ẹkenyụn̄ ẹwetde enye ke n̄kpọ emi ekemede ndisọp mbiara. Edi ndusụk mbon emi ẹkesion̄ode Bible ẹwet ẹma ẹdomo ndisiak mmọn̄ ke Ikọ Abasi. Ndusụk ini, mmọ ẹma ẹsịn n̄kpọ ke Ikọ Abasi man ekem ye se mmọ ẹkpepde, utu ke ndikpep se Bible ọdọhọde. Yak ineme uwụtn̄kpọ ifan̄:

• Itie utuakibuot: Ke n̄kpọ nte isua 2,300 emi ekebede, mbon emi ẹkewetde Bible mbon Samaria ẹma ẹsịn n̄kpọ ke utịt Exodus 20:17, oro edi, “ke Obot Gerizim. Do ke afo edibọp itieuwa.” Mmọ ẹkenam emi man etie nte ke N̄wed Abasi ọdọhọ mmọ ẹbọp temple ke Obot Gerizim.

• Ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet: N̄kpọ nte isua 300 ke ẹma ẹkewet Bible ẹkụre, osion̄o-n̄wed emi ekenịmde ke Abasi edi ita-ke-kiet ama esịn ikọ emi ke 1 John 5:7, “ke heaven, Ete, Ikọ, ye Edisana Spirit: mmọ mbita emi ẹdi kiet.” Ikọ emi ikesịneke ke ata akpa Bible. Bruce Metzger, ataifiọk emi esinamde ndụn̄ọde aban̄a Bible, ọdọhọ ke ọtọn̄ọde ke n̄kpọ nte isua 1,500 emi ekebede, ke ikọ emi ama odu ke ediwak ikpan̄wed Bible oro ẹkotde Old Latin ye enye emi ẹkotde Latin Vulgate.

• Enyịn̄ Abasi: Ediwak mme akabade Bible ẹma ẹsio enyịn̄ Abasi ẹfep ke N̄wed Abasi ke ntak nsunsu ukpepn̄kpọ emi mme Jew ẹkesikpepde. Mmọ ẹkesisịn “Ọbọn̄” m̀mê “Abasi” ke mme itie emi ẹkpesịnde enyịn̄ Abasi. Idịghe Andibot nnyịn kpọt ke ẹsikot Ọbọn̄ m̀mê Abasi, ẹsitiene ẹkot mme owo, n̄kpọ emi ẹtuakde ibuot ẹnọ, ye Devil.—John 10:34, 35; 1 Corinth 8:5, 6; 2 Corinth 4:4. *

SE INAMDE BIBLE AKA ISO ODU: Akpa, okposụkedi emi ndusụk mbon oro ẹkesion̄ode Bible ẹwet mîketịn̄ke enyịn inam utom mmọ, ndusụk mmọ ẹkekam ẹkoide-koi ẹwet se mîsịneke ke Bible, ata ediwak mmọ ẹma ẹnen̄ede ẹtịn̄ enyịn ẹsion̄o ikọ kiet kiet ẹwet. Mme Masorete ẹketọn̄ọ ndision̄o N̄wed Abasi  Usem Hebrew n̄wet ke n̄kpọ nte isua 1,500 emi ekebede. Ẹdọhọ ke mmọ ẹkesibabat ikọ mbak ẹdidue ẹsịn n̄kpọ ke Ikọ Abasi. Ebiet ekededi oro mmọ ẹkekerede ke ndudue odu ke ikpan̄wed Bible oro mmọ ẹkekamade, mmọ ẹma ẹsisịn idiọn̄ọ ke mben ikpan̄wed mmọ. Mme Masorete ikesịnke n̄kpọ ke Ikọ Abasi. Prọfesọ Moshe Goshen-Gottstein ọkọdọhọ ke mmọ ẹkekere ke ndikokoi nsịn n̄kpọ ke Ikọ Abasi edi n̄kponn̄kan idiọkn̄kpọ.

Ọyọhọ iba, sia ata ediwak ikpan̄wed Bible ẹdude mfịn, emi anam ntaifiọk emi ẹsinamde ndụn̄ọde ẹban̄a Bible ẹkeme ndikụt itie emi ndudue odude. Ke uwụtn̄kpọ, ikpọ owo ufọkabasi ẹkesikere ke Bible usem Latin mmimọ edi ata nnennen Bible. Edi mmọ ẹma ẹsịn ikọ emi iketịn̄de iban̄a do ke 1 John 5:7, kpa ye oro ikọ emi mîkesịneke ke ata akpa Bible. Mbon oro ẹkekabarede ọwọrọetop Bible King James ẹma ẹkam ẹtiene ẹsịn ikọ emi. Edi nso ke mme ikpan̄wed Bible en̄wen oro ẹkedide ẹdikụt okowụt? Bruce Metzger ekewet ete: “Ikọ oro ẹsịnde do [ke 1 John 5:7] idụhe ke n̄kani ikpan̄wed Bible ekededi (ke usem Syriac, Coptic, Armenian, Ethiopic, Arabic, Slavonic), ke mîbọhọke ke usem Latin kpọt.” Ntre, owo ikesịnke ikọ emi ke mme Bible en̄wen, ndien ke ini ẹkefiakde ẹkpụhọ n̄kpọ ke Bible King James, ẹma ẹsio ikọ oro ẹfep.

Ndi ata n̄kani ikpan̄wed Bible ẹwụt ke se ikesịnede ke ata akpa Bible oro Abasi akanamde ẹwet osụk esịne ke Bible oro inyenede mfịn? Ke ini ẹkefiọhọde ata n̄kani ikpan̄wed Bible ẹkpere Inyan̄ Inụn̄ ke 1947, ntaifiọk emi ẹsinamde ndụn̄ọde ẹban̄a Bible ẹma ẹmen se idude ke mme ikpan̄wed emi ẹdomo ye ikpan̄wed emi mme Masorete ẹkesion̄ode ẹwet ke usem Hebrew. Ẹkewet mme ikpan̄wed emi ẹkefiọhọde mi n̄kpọ nte isua 1,000 mbemiso mme Masorete ẹkewetde eke mmọ. Kiet ke otu ntaifiọk oro ẹkedụn̄ọrede mme ikpan̄wed emi ẹkekụtde ẹkpere Inyan̄ Inụn̄ do ọdọhọ ke ikpan̄wed emi anam mmimọ inen̄ede inịm ke mme Masorete oro ẹkesion̄ode Bible ẹwet ikesịnke n̄kpọ ke Ikọ Abasi. Ke ofụri isua tọsịn kiet, mmọ ẹma ẹtịn̄ enyịn ẹsion̄o nnennen se mme andiwet Bible ẹkewetde, ẹwet.

Ediwak ikpan̄wed n̄kukịp ẹdu ke Itie Ubon N̄wed Chester Beatty ke Dublin ke Ireland. Ndien ekpere ndidi kpukpru n̄wed Bible ke N̄wed Abasi Usem Greek ẹdu ke ikpan̄wed oro, esịnede mme ikpan̄wed Bible oro ẹkesion̄ode ẹwet n̄kpọ nte isua 100 kpọt ke ẹma ẹkewet Bible ẹkụre. The Anchor Bible Dictionary ọdọhọ ke mme ikpan̄wed emi ẹnam ifiọk mbufa n̄kpọ iban̄a Bible ẹnyụn̄ ẹwụt ke se ikesịnede ke ata akpa Bible esịne ke Bible oro inyenede mfịn.

SE IKỤTDE MFỊN: Ata ediwak n̄kani ikpan̄wed Bible oro inyenede mfịn ẹnam ifiọk nnennen se mme andiwet Bible ẹkewetde. Kop se Sir Frederic Kenyon ekewetde mi aban̄a N̄wed Abasi Usem Greek: ‘Idụhe n̄wed eset efen emi enyenede utọ ediwak ikpan̄wed oro anamde ẹfiọk se ikesịnede ke ata akpa oro ẹkewetde. Inyụn̄ idụhe ataifiọk oro enyenede eti esịt, emi ọkpọdọhọde ke Bible oro inyenede mfịn okpụhọde ye ata akpa Bible.’ Kop n̄ko se William Henry Green, ataifiọk emi esinamde ndụn̄ọde aban̄a Bible, ekewetde aban̄a N̄wed Abasi Usem Hebrew: ‘Idụhe n̄wed eset efen emi ẹkesion̄ode nnennen nnennen ẹwet ntre.’