1, 2. (a) Nso ke ndidi ntiense ọwọrọ, ndien nso akpan n̄kpọ ke n̄wedmbụk n̄kpọntịbe ye mme ọnọmbụk n̄kpọntịbe mînamke? (b) Ntak emi Jehovah mîtiehe ibet mmọ ẹnam mme owo ẹdiọn̄ọ imọ?

NSO ke ndidi ntiense ọwọrọ? Mme owo ẹsidọhọ ke okụt n̄kpọ ke enyịn ọfiọk mbụk. Ke South Africa, n̄wedmbụk n̄kpọntịbe kiet emi ekerede The Witness odu ke se ibede isua 160. Enyịn̄ oro odot ye n̄wedmbụk n̄kpọntịbe, sia akpana n̄wedmbụk n̄kpọntịbe esitịn̄ ata nnennen nnennen se itịbede. Andinyene n̄wedmbụk n̄kpọntịbe oro ama ọn̄wọn̄ọ ke imọ idisiwet ‘akpanikọ, ofụri akpanikọ, ke imọ idiwetke n̄kpọ en̄wen ke mîbọhọke akpanikọ.’

² N̄wedmbụk n̄kpọntịbe ye mme ọnọmbụk n̄kpọntịbe isitịn̄ke akpanikọ ke ediwak mbụk emi mmọ ẹnọde. Mmọ itịn̄ke akpanikọ iban̄a Abasi isinyụn̄ itịn̄ke se enye anamde. Edi Jehovah emi edide Andikara enyọn̄ ye isọn̄ itiehe ibet mmọ ẹnam mme owo ẹdiọn̄ọ imọ. Enye ama ọdọn̄ Ezekiel ọdọhọ mme owo ete: “Mme idụt ẹyefiọk ẹte ke ami ndi Jehovah.” (Ezek. 39:7) Jehovah enyene Mme Ntiense emi ẹsịmde n̄kpọ nte miliọn itiaita, emi ẹsan̄ade ke ofụri ererimbot ẹnam mme owo ẹdiọn̄ọ enye. Mmọ ẹsitịn̄ se Abasi akanamde ọnọ ikọt esie ke eset, se enye anamde idahaemi, ye se enye ọn̄wọn̄ọde ndinam nnọ mme owo ke ini iso. Isaiah 43:10 ọdọhọ ntem: “Jehovah ọdọhọ ete: ‘Mbufo ẹdi mme ntiense mi, kpa asan̄autom mi emi mmekde.’” Ima ida utom ukwọrọikọ nte ata akpan utom, ọwọrọ idi Mme Ntiense Jehovah ke akpanikọ.

3, 4. (a) Ini ewe ke Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ẹkekere obufa enyịn̄, ndien eketie mmọ didie ke idem? (Se akpa ndise ibuotikọ emi.) (b) Mme mbụme ewe ke iyom ndibọrọ?

 ³ Owo ndikere enyịn̄ ndian Jehovah edi ata n̄kpọ ukpono sia Jehovah edi “Edidem emi mîkemeke ndikpa.” Jehovah ọdọhọ ete: “Emi edi enyịn̄ mi ke nsinsi, emi onyụn̄ edi se ẹdade ẹti mi ke kpukpru emana.” (1 Tim. 1:17; Ex. 3:15; men Ecclesiastes 2:16 domo.) Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ẹketọn̄ọ ndikere Mme Ntiense Jehovah ke 1931. Ediwak mmọ ẹma ẹwet leta ẹtịn̄ nte imade obufa enyịn̄ emi. Esop kiet ke Canada ẹkedọhọ ke obufa enyịn̄ emi anam mmimọ ibiere nditetịm ndu eti uwem emi edinamde mme owo ẹtoro Jehovah.

⁴ Didie ke ekeme ndiwụt ke amama ndikere enyịn̄ ndian Jehovah? Ndi emekeme ndinam an̄wan̄a owo ntak emi Jehovah okotde nnyịn Mme Ntiense esie ke n̄wed Isaiah?

5, 6. (a) Didie ke mme ete ye eka ke Israel ẹkewụt ke idi ntiense inọ Jehovah? (b) Nso n̄kpọ en̄wen ke ẹkedọhọ mme ete ye eka ke Israel ẹnam, ndien ntak anade mme ete ye eka ẹnam ntre mfịn?

⁵ Eyen Israel kiet kiet ekedi “ntiense” Jehovah, ofụri idụt Israel ẹdi “asan̄autom” Abasi. (Isa. 43:10) Usụn̄ kiet emi mme ete ye eka ke Israel ẹketiede ntiense ẹnọ Abasi ekedi nditịn̄ se Abasi akanamde ọnọ mme ete ete mmọ nnọ nditọ mmọ. Ke uwụtn̄kpọ, ke ini ẹkedọhọde nditọ Israel ẹsinịm Passover kpukpru isua, ẹma ẹdọhọ mmọ n̄ko ẹte: “Ke ini nditọ mbufo ẹdibụpde mbufo ẹte, ‘Nso ke edinam emi ọwọrọ ọnọ mbufo?’ do mbufo ẹnyene ndidọhọ ẹte, ‘Enye edi uwa passover Jehovah, emi akasan̄ade ebe ufọk nditọ Israel ke Egypt ke ini enye amiade nditọ Egypt ufen, edi anyan̄ade mme ufọk nnyịn.’” (Ex. 12:26, 27) Anaedi mme ete ye eka ẹma ẹsitịn̄ ke Pharaoh ikamaha ndiyak  nditọ Israel ẹka Wilderness ẹketuak ibuot ẹnọ Jehovah, edi ke enye ọkọdọhọ ete: “Jehovah edi anie, eke n̄kpokopde uyo esie nnyụn̄ nyak Israel ẹnyọn̄ọ?” (Ex. 5:2) Mmọ ẹma ẹtịn̄ n̄ko nte Jehovah ọkọbọrọde Pharaoh mbụme esie oro ye nte enye okowụtde kpukpru owo ke imọ ikpọn̄ idi Ata Ọkpọsọn̄ Abasi. Jehovah ama ọnọ mbon Egypt nsio nsio ufen duop onyụn̄ abahade Ididuot Inyan̄ man anyan̄a nditọ Israel osio ke ubọk mbonekọn̄ Egypt. Nditọ Israel ẹma ẹkụt ke Jehovah edi ata Abasi ẹnyụn̄ ẹkụt ke enye edi Abasi emi esinamde se enye ọn̄wọn̄ọde.

⁶ Sia nditọ Israel ẹkedade ke edi n̄kpọ ukpono ndidi ntiense nnọ Jehovah, mmọ ẹma ẹsitịn̄ mme utịbe utịbe n̄kpọ emi Jehovah akanamde ẹnọ nditọ mmọ ye ifịn mmọ. Nditọ Israel ẹma ẹfiọk n̄ko ke ana mmimọ isana. Jehovah ọkọdọhọ mmọ ete: “Mbufo ẹnyene ndidi edisana, koro ami Jehovah Abasi mbufo ndide edisana.” Akana mme ete ye eka ke Israel ẹkpep nditọ mmọ ndisana, oro edi, ẹkpep mmọ ndidu uwem nte Jehovah etemede mmọ. (Lev. 19:2; Deut. 6:6, 7) Ana mme ete ye eka ẹnam ukem oro mfịn. Ana mmọ ẹkpep nditọ mmọ ndidu uwem ke usụn̄ emi edinamde mme owo ẹkpono enyịn̄ Abasi!—Kot Mme N̄ke 1:8; Ephesus 6:4.

7. (a) Nso ke mme idụt eken ẹkekụt ke ini nditọ Israel ẹkekopde uyo Abasi? (b) Nso ke ana kpukpru mbon emi ẹkerede enyịn̄ ẹdian Abasi ẹnam?

⁷ Nditọ Israel ẹkedi ata ntiense ẹnọ Abasi ke ini mmọ ẹkekopde uyo esie. Abasi ọkọdọhọ mmọ ete: “Kpukpru owo ke isọn̄ ẹyekụt ke afo ekere enyịn̄ adian Jehovah, ndien mmọ ẹyebak fi.” (Deut. 28:10) Edi ama okot mbụk nditọ Israel, oyokụt ke mmọ ẹma ẹsisọn̄ ibuot ye Jehovah ata ediwak ini. Mmọ ẹma ẹsituak ibuot ẹnọ ndem mbon Canaan. Nditọ Israel ẹkedinam n̄kpọ ibak ibak nte mme ndem oro mmọ ẹkekponode. Mmọ ẹma ẹsiwa nditọ mmọ ẹnyụn̄ ẹfịk mme ubuene. Se mmọ ẹkenamde oro ekpep nnyịn ata akpan n̄kpọ. Ana ikpebe Jehovah inyụn̄ isana nte enye sia nnyịn ikere enyịn̄ idian enye, enye onyụn̄ edi Ata Edisana Abasi.

8. Nso ke Jehovah ọkọdọn̄ Isaiah, ndien nso ke Isaiah okobụp enye?

⁸ Jehovah ama ọdọn̄ Isaiah ete ọdọhọ nditọ Israel ke imọ iyosobo Jerusalem inyụn̄ iyak mme asua ẹtan̄ mmọ ẹnyọn̄ọ. Enye ama etịn̄ n̄ko ke mmọ ẹyekụt “obufa n̄kpọ” m̀mê utịben̄kpọ emi imọ idinamde ke ini idisiode mmọ ke ufụn. (Isa. 43:19) Jehovah ama ọfiọk ke nditọ Israel idimaha ndikabade esịt, edi enye ama osụk ọdọn̄ Isaiah utom ọnọ mmọ. Isaiah ibuot kiet esịm itiokiet etịn̄ aban̄a nsobo emi edisịmde Jerusalem. Isaiah ama oyom ndidiọn̄ọ m̀mê adan̄a didie ke nditọ Israel ẹdika iso isọn̄ ibuot ye Jehovah. Abasi ama ọbọrọ enye ete: “Tutu mme obio ẹwụre ẹna ndon, ẹnana andidụn̄, mme ufọk ẹnyụn̄ ẹnana owo, isọn̄ onyụn̄ abiara ana ndon.”—Kot Isaiah 6:8-11.

9. (a) Ini ewe ke se Isaiah eketịn̄de aban̄a Jerusalem okosu? (b) Nso ke Jehovah anam mme owo ẹdiọn̄ọ mfịn?

⁹ Abasi ọkọdọn̄ Isaiah utom emi ke akpatre isua emi Edidem Uzziah akakarade, ke isua 778 mbemiso Christ. Isaiah ama anam utom emi ke isua 46, tutu ke n̄kpọ nte isua 732 mbemiso Christ, ke ini Edidem Hezekiah akakarade. Abasi okosụk ọdọdọn̄ utom ọnọ nditọ Israel mbemiso ẹsobo Jerusalem ke 607 mbemiso Christ. Ofụri isua emi ẹkedọn̄de utom ẹnọ mmọ ẹkedi isua 125. Omokụt do ke Jehovah ke ama odụri ikọt esie utọn̄ ke ata ediwak isua. Mfịn n̄ko, Jehovah ama ọtọtọn̄ọ anyan ini ko etịn̄ se iditịbede ke ini iso ọnọ ikọt esie. Enyọn̄-Ukpeme odu ke isua 135 idahaemi, ndien tọn̄ọ ke ata akpa  Enyọn̄-Ukpeme, ẹnam mbon emi ẹsikotde enye ẹdiọn̄ọ ke ibịghike Abasi ọmọn̄ anam ibak ibak ukara Satan emi etre onyụn̄ anam Jesus Christ akara ke isua tọsịn kiet.—Edi. 20:1-3, 6.

10, 11. Ewe prọfesi Isaiah ke nditọ Israel emi ẹkedude ke Babylon ẹkekụt nte osude?

¹⁰ Mme Jew emi ẹkekọn̄ọde mfan̄ ẹnọ mbon Babylon nte Abasi ọkọdọhọde mmọ ẹnam ẹma ẹbọhọ ke ini ẹkesobode Jerusalem, ẹma ẹnyụn̄ ẹtan̄ mmọ ẹka Babylon. (Jer. 27:11, 12) Ke ikọt Abasi ẹma ẹkedu do isua 70, mmọ ẹma ẹkụt nte prọfesi oro ke Isaiah 43:14 osude ke utịbe utịbe usụn̄. Prọfesi oro ọkọdọhọ ete: “Ntem ke Jehovah, Andifak mbufo, kpa Edisana Abasi Israel, ọdọhọ ete: ‘Ami nyọdọn̄ mmọ ẹka Babylon ke ntak mbufo, nnyụn̄ nnam mme ukwak usịnusụn̄ ufọk-n̄kpọkọbi ẹsụhọde.’”

¹¹ Jehovah akanam prọfesi oro osu ke ata utịbe utịbe usụn̄. Okoneyo kiet ntem ke October ke isua 539 mbemiso Christ, edidem Babylon ye ikpọ owo esie ẹma ẹsịn usọrọ ẹtoro mme abasi mmọ. Mmọ ẹma ẹkama cup emi mmọ ẹkesion̄ode ke temple Jehovah ẹn̄wọn̄ wine. Kpa okoneyo oro ke Edidem Cyrus akada ekọn̄ odụk Babylon. Ẹma ẹkan Babylon ẹkụk ẹnyụn̄ ẹkan enye. Ke 538 m̀mê 537 mbemiso Christ, Cyrus ama ọdọhọ mme Jew ẹnyọn̄ Jerusalem ẹkefiak ẹbọp temple Abasi. Jehovah ikayakke n̄kpọ ndomokiet anam mmọ ke usụn̄ unyọn̄ oro. Kpukpru emi ẹketịbe kpa nte Isaiah eketịn̄de. Ke ini ẹkebọpde temple ke Jerusalem ẹma, ikọt Abasi ẹma ẹkụt ke ata Abasi emi ekerede Jehovah esinam kpukpru se enye etịn̄de. Abasi okokot mme Jew emi ẹkefiakde ẹnyọn̄ Jerusalem, “mbon oro mbotde nnọ idemmi, man mmọ ẹkpebụk itoro mi.”—Isa. 43:21; 44:26-28.

12, 13. (a) Nso iketịbe ke ini nditọ Israel ẹkenyọn̄de ẹka ndifiak mbọp temple? (b) Nso ukpono ke ẹnọ “mme erọn̄ en̄wen,” ndien nso ke mmọ ẹdinam ke ini iso?

¹² Ke ini nditọ Israel ẹkenyọn̄de ẹka ndibọp temple, ata ediwak isenowo ẹma ẹtiene mmọ ẹnyọn̄ ẹketuak ibuot ẹnọ Jehovah. Nte ini akakade, mbon en̄wen ẹma ẹnam ntre n̄ko. (Ezra 2:58, 64, 65; Esther 8:17) Mfịn, mme Christian oro ẹyetde aran ẹdi “Israel Abasi,” ndien “akwa otuowo” emi ẹdide “mme erọn̄ en̄wen” ke ẹdiana ye mmọ ẹtuak ibuot ẹnọ Jehovah. (Gal. 6:16; Edi. 7:9, 10; John 10:16) Mbon emi ẹyetde aran ye mme erọn̄ en̄wen ẹkere Mme Ntiense Jehovah. Ata ukpono edi emi!

¹³ Ke isua tọsịn kiet emi Christ edikarade, akwa otuowo ẹyenam ekese. Mmọ ẹyetịn̄ ẹnọ mbon emi ẹdisetde nte n̄kpọ  eketiede ye Mme Ntiense Jehovah ke utịt utịt ukara Satan. Edi ana ika iso isana man ikpodu uwem ibụk kpukpru emi. Okposụkedi emi isidomode ndidu uwem nte Jehovah ọdọhọde, imesinam ndudue kpukpru usen. Ntre ana ikpe Jehovah ubọk kpukpru usen ite efen ọnọ nnyịn. Nnyịn ndika iso nsana owụt ke imama nte Jehovah ayakde nnyịn ikere enyịn̄ idian enye.—Kot 1 John 1:8, 9.

14. Ẹdọhọ ke enyịn̄ oro Jehovah ọwọrọ nso?

¹⁴ Edieke idiọn̄ọde se enyịn̄ Abasi ọwọrọde, eyetịm an̄wan̄a nnyịn ntak emi edide n̄kpọ ukpono ndikere enyịn̄ ndian enye. Enyịn̄ oro Jehovah oto ikọ Hebrew emi ọwọrọde “ndikabade ndi,” onyụn̄ owụt se owo ekemede ndinam. Ntre, ẹdọhọ ke enyịn̄ Abasi ọwọrọ “Enye Anam Akabade Edi.” Jehovah emek ndikere enyịn̄ emi man an̄wam nnyịn ifiọk utọ owo emi imọ idide. Enye okobot kpukpru n̄kpọ. N̄kpọ en̄wen edi nte ke edieke Jehovah ọdọhọde ke imọ imọn̄ inam n̄kpọ, idụhe eke ekemede ndinam enye okûnam n̄kpọ oro, ekpededi Satan.

15. Nso ke se Jehovah eketịn̄de ye Moses ekpep nnyịn aban̄a Enye? (Se ekebe oro, “ Enyịn̄ Emi Ọdọn̄ọde N̄kpọ Etieti.”)

¹⁵ Ke ini Jehovah ọkọdọn̄de Moses aka okosio ikọt Esie ke Egypt, se enye eketịn̄de ke ini Moses okobụpde enye enyịn̄ esie ekpep nnyịn n̄kpọ aban̄a Abasi. Bible ọdọhọ ete: “Abasi ọdọhọ Moses ete: ‘AMI NYAKABADE NDI SE NDIKABAREDE NDI.’ Enye onyụn̄ adian do ete: ‘Ntem ke afo edidọhọ nditọ Israel ete, “AMI NYAKABADE NDI ọdọn̄ mi utom ọnọ mbufo.”’” (Ex. 3:14) Oro ọwọrọ ke inamke n̄kpọ m̀mê nso itịbe, Jehovah ayakabade edi se anade enye edi man anam se enye akaduakde ndinam. Nditọ Israel emi ẹkedide ifịn ẹma ẹkụt nte Jehovah edide Andinyan̄a, Andikpeme, Adausụn̄, ye Andinọ kpukpru se mmọ ẹyomde.

16, 17. (a) Didie ke ikeme ndiwụt ke imama ndikere enyịn̄ ndian Abasi? (b) Nso ke idineme ke ibuotikọ oro etienede?

¹⁶ Jehovah ikpụhọkede. Enyịn̄ esie anam iti ke enye ayakabade edi se anade enye edi man ese aban̄a ikọt esie. Ke uwụtn̄kpọ, enye ọnọ nnyịn kpukpru se iyomde man idu uwem inyụn̄ ika iso ibuọt idem ye enye. Enyene n̄kpọ en̄wen emi enyịn̄ Jehovah ekpepde nnyịn aban̄a enye. Nso idi oro? Edi ke Jehovah ekeme ndinam mme edibotn̄kpọ esie ẹkabade ẹdi se ededi oro enye oyomde mmọ ẹdi man enye anam uduak Esie. Ke uwụtn̄kpọ, enye esida Mme Ntiense esie anam uduak esie. Ke ntak emi, akpana ikpeme se inamde mbak idisuene enye. Kåre emi otode Norway edi Ntiense Jehovah ke isua 70 idahaemi. Enye ọdọhọ ete: “Nda nte ke ndinam n̄kpọ nnọ Jehovah, kpa Edidem emi mîkemeke ndikpa, ye ndisịne ke otu mbon emi ẹkerede enyịn̄ ẹdian enye edi ata akwa ukpono. Ndineme nneme Bible ye owo nnyụn̄ n̄kụt nte an̄wan̄ade enye, esịt onyụn̄ enemde enye, edi ata akwa n̄kpọ. Ke uwụtn̄kpọ, esinem mi etieti ke ini n̄kpepde mme owo mban̄a se ufak Christ anamde ọnọ mmọ ye nte ufak emi ekemede ndinam mmọ ẹdu uwem ke nsinsi ke obufa ererimbot emi emem edidude, emi ẹdinyụn̄ ẹnamde nti n̄kpọ.”

¹⁷ Ke ediwak itie ke ererimbot, ọsọsọn̄ ndikụt mme owo emi ẹmade ndikpep n̄kpọ mban̄a Abasi. Esịt esinem nnyịn nte esinemde Kåre ke ini ikụtde owo emi amade ndikpep n̄kpọ mban̄a enyịn̄ Jehovah. Edi didie ke ikeme ndidi Mme Ntiense Jehovah nnyụn̄ mfiak ndi ntiense nnọ Jesus? Ẹyebọrọ mbụme emi ke ibuotikọ oro etienede.