Ndi Ama Ọfiọk?

Ndi akpamfia oro ẹtịn̄de ẹban̄a ke Bible edi ukem ye udọn̄ọ oro ẹkotde akpamfia mfịn?

Se ẹkotde “akpamfia” mfịn edi udọn̄ọ emi n̄kpri unam ẹsinọde owo. Dr. G. A. Hansen ekebem iso ọfiọk n̄kpri unam emi (oro ẹkotde Mycobacterium leprae) ke 1873. Mme anam ndụn̄ọde ẹmekụt ke n̄kpri unam emi ẹkeme ndisịne ke se iwọrọde owo ke ibuo, ndien n̄kpri unam emi ẹkeme ndidu uwem nsịm usen usụkkiet.

Mmọ ẹmekụt n̄ko ke mme owo oro ẹdude ẹkpere mbon akpamfia ẹkeme ndisọp mmen udọn̄ọ emi ye nte ke ọfọn̄ owo akpamfia ekeme ndinam udọn̄ọ emi ebe owo. Esop Kaban̄a Nsọn̄idem Ererimbot ọdọhọ ke se ibede mbufa mbon akpamfia 220,000 ẹkedu ke 2007.

Edi akpanikọ ke mme owo ẹma ẹdọn̄ọ akpamfia ke Ufọt Ufọt Edem Usiahautịn ke eyo oro ẹkewetde Bible, ndien Ibet Moses ọkọdọhọ ẹkụk owo emi ọdọn̄ọde akpamfia. (Leviticus 13:4, 5) Edi ikọ Hebrew oro tsa·raʹʽath, emi ẹkabarede “akpamfia” idịghe udọn̄ọ emi esidọn̄ọde owo kpọt. Tsa·raʹʽath ama esidu ke ọfọn̄ ye ufọk n̄ko. Orụk akpamfia emi ama ekeme ndidu ke ọfọn̄ idet erọn̄ m̀mê linen m̀mê ke n̄kpọ oro ẹdade ikpa ẹnam. Ke ndusụk idaha, ẹkeme ndiyeyet enye nsio, edi edieke “awa ntọn̄, m̀mê iduot ntọn̄” mîmaha ndiwọrọ, ẹkenyene ndifọp ọfọn̄ m̀mê ikpa oro. (Leviticus 13:47-52) Amaedi ke ufọk, udọn̄ọ oro ekesidi “ndudu-ndudu, awa ntọn̄, m̀mê iduot ntọn̄” ke ibibene. Ẹkenyene ndision̄o itiat nnyụn̄ n̄kwat ntan oro udọn̄ọ odude n̄kọduọn̄ọ—ke ebiet ndek ke edem obio. Edieke akpamfia afiakde odu ke ufọk oro, ẹkenyene ndiwụri ufọk oro nnyụn̄ ntan̄ kpukpru n̄kpọ n̄kọduọn̄ọ. (Leviticus 14:33-45) Ndusụk owo ẹdọhọ ke etie nte akpamfia oro ekesidude ke ọfọn̄ ye ufọk edi se ẹkotde idahaemi mfụt m̀mê n̄kọrọsi. Edi owo itịmke ifiọk.

Ntak emi ukwọrọikọ apostle Paul ke Ephesus akanamde mme odom silver ẹsịn etiti?

Mme odom silver ke Ephesus ẹkeforo ẹto “ndida silver nnam mme itieuwa Artemis,” kpa iboto an̄wan Ephesus, emi ekedide abasi utop, eduek, ye uman nditọ. (Utom 19:24) Ẹdọhọ ke mbiet esie ‘okoto ke heaven’ ediduọ ke isọn̄ ndien ke ẹkenịm enye ke temple Artemis ke Ephesus. (Utom 19:35) Ẹkeda temple emi nte kiet ke otu n̄kpọ ndyọ itiaba eke ererimbot eset. Ata ediwak mme andituak ibuot nnọ Artemis ẹma ẹsika Ephesus ke ọfiọn̄ March ye April kpukpru isua man ẹkedụk usọrọ utuak ibuot nnọ Artemis. Ediwak isenowo oro ẹkesikade Ephesus do ẹma ẹsinen̄ede ẹyom mme n̄kpọ utuakibuot, man ẹkpeda nte mme n̄kpọ editi, n̄kpọ n̄kpemeidem, m̀mê ndiwa nnọ abasi an̄wan oro, m̀mê ndida ntuak ibuot ke ufọk ke ẹma ẹfiak ẹnyọn̄ọ. Mme uwetn̄kpọ eset oro ẹkụtde ke Ephesus ẹwụt mme mbiet Artemis oro ẹkedade gold ye silver ẹnam, ndien mme uwetn̄kpọ en̄wen ẹtịn̄ san̄asan̄a ẹban̄a n̄ka mme odom silver.

Paul ekekpep mme owo ete ke mme mbiet “eke ẹdade ubọk ẹnam idịghe abasi.” (Utom 19:26) Mmọdo, mme odom silver ẹma ẹkere ke mmimọ idinyeneke aba se idade idia n̄kpọ, ẹnyụn̄ ẹtọn̄ọ ntịme man ẹbiọn̄ọ ukwọrọikọ Paul. Demetrius, kiet ke otu mme odom silver, eketịn̄ ndịk oro mmọ ẹkekopde ntem, ete: “N̄kpọndịk emi odude ikụreke ke ubọkutom nnyịn emi ndidia esuene edi n̄ko nte ke owo idibatke temple akwa abasi-an̄wan Artemis ke n̄kpọ ẹyenyụn̄ ẹbiat akwa ubọn̄ esie emi ofụri n̄kann̄kụk Asia ye isọn̄ ẹtuakde ibuot ẹnọ.”—Utom 19:27