Ndi Odot Mme Christian Ẹn̄wana Ekọn̄

“Ewe edumbet anam ekọn̄ edi ubiatibet m̀mê idiọkn̄kpọ? Se mîn̄wan̄ake owo edi emi.”—Oliver O’Donovan, prọfesọ emi ekpepde n̄kpọ aban̄a edu mme Christian

ẸKOT mbuwed kiet oro aban̄ade akpa ekọn̄ ererimbot Sacrifice, ndien ẹnịm enye ke Itie Ubon N̄kpọekọn̄ Eset ke Canada. Enye owụt mbonekọn̄ oro ẹkewotde, mbonekọn̄ oro ẹbọhọde edi ẹkpa mba, ye mbonubon mmọ. Ẹwụt Jesus Christ nte ọkọn̄ọde ke cross ke enyọn̄ mbuwed oro. Idem esinen̄ede akpa ndusụk owo ndikụt nte ẹkọn̄de ndise Jesus emi edide “Ọbọn̄ Emem” ẹkpere ndise ekọn̄. (Isaiah 9:6) Mbon en̄wen ẹsinem esịt ẹban̄a n̄waidem oro mbon idụt mmọ ẹkenamde, ẹnyụn̄ ẹkere ke Abasi ye Eyen esie ẹyom mme Christian ẹn̄wana ekọn̄ man ẹkpeme idụt mmọ ẹnyụn̄ ẹbọhọ ufịk.

Mme adaiso ido ukpono ẹmekwọrọ ke ata ediwak isua ke idiọkke ndin̄wana ekọn̄. Ke n̄kpọ nte isua 1,600 emi ẹkebede, Augustine emi ekesikpepde ukpepn̄kpọ ido ukpono, ama ewet ete: “Kûdedei ukere ke Abasi idinyịmeke owoekọn̄, emi adade n̄kpọekọn̄ an̄wana ekọn̄. . . . Mbon en̄wen ẹn̄wana ndịbe ekọn̄ ke ibuot fo ke ndibọn̄ akam, ke adan̄aemi afo an̄wanade ata ekọn̄ ye mme asua ke ibuot mmọ.” Ke n̄kpọ nte isua 800 emi ẹkebede, Thomas Aquinas ama ọdọhọ ke “idiọkke ndin̄wana ekọn̄ ama akam edi ẹn̄wana man ẹkpeme mme ubuene ye ofụri idụt mbak mme asua.”

Afo ese didie? Ndi Abasi enyịme ekọn̄ edieke ẹn̄wanade ye inua-okot eti uduak—oro edi, man ẹkpeme idụt m̀mê man ẹsio mme owo ke ufụn? “Edumbet” ewe ekeme ndin̄wam Christian ọfiọk se Abasi ekerede aban̄a n̄kpọ emi?

Uwụtn̄kpọ Jesus Christ

Ndi imekeme ndifiọk se Abasi ekerede aban̄a ekọn̄ eyomfịn? Apostle Paul ama ọfiọk nnanenyịn nnyịn onyụn̄ obụp ete: “‘Anie owo edi edifiọk ekikere Jehovah, man ekpeteme Enye?’ Edi nnyịn imenyene ekikere Christ.” (1 Corinth 2:16) Man ifiọk ekikere Jehovah Abasi, enye ama ọdọn̄ Jesus edi isọn̄ man edidi Uwụtn̄kpọ ọnọ nnyịn. Se Jesus eketịn̄de onyụn̄ anamde ama anam ifiọk ekikere Jehovah ye nte enye esinamde n̄kpọ. Ntre, nso ke Jesus eketịn̄ aban̄a ekọn̄? Enye ekese ekọn̄ didie?

Ekeme nditie nte ke mfọnn̄kan ntak oro mme owo ẹkpen̄wanade ekọn̄ ekpedi man ẹkpeme Jesus Christ. Kiet ke otu mme apostle Jesus ekekere ntre. Ke ini ẹkedade Jesus ẹnọ, otuowo ẹnyụn̄ ẹkamade okpoyon̄ ẹdi ndimụm enye ke ufọt okoneyo, Peter ufan esie ama “odụri akan̄kan̄ esie osio onyụn̄ ekpi ofụn akwa oku utọn̄ esịbe.” Ndi se Peter  akanamde ama enen? Jesus ọkọdọhọ Peter ete: “Sịn akan̄kan̄ fo ke itie esie, koro kpukpru owo eke ẹmende akan̄kan̄ ẹdikpa ke akan̄kan̄.”—Matthew 26:47-52.

Se Jesus akanamde ikpaha nnyịn idem. Isua iba mbemiso oro, enye ọkọdọhọ mme mbet esie ete: “Mbufo ẹma ẹkop ẹte ẹkedọhọ ẹte, ‘Ma mbọhọidụn̄ fo onyụn̄ asua owo eke asuade fi.’ Nte ededi, ndọhọ mbufo nte: Ẹka iso ẹma mme asua mbufo ẹnyụn̄ ẹbọn̄ akam ẹban̄a mmọ eke ẹkọbọde mbufo; man mbufo ẹkpewụt ẹte mmimọ idi nditọ Ete mbufo emi odude ke heaven, sia enye anamde utịn esie asiaha ọnọ ndiọi owo ye nti owo onyụn̄ anamde edịm edep ọnọ ndinen owo ye mme anam ukwan̄ido.” (Matthew 5:43-45) Ndi Christian akpama onyụn̄ ọbọn̄ akam ọnọ mme asua esie ke adan̄aemi enye osụk an̄wanade ekọn̄ ye mmọ?

Mbụkeset owụt ke mme Christian ẹma ẹnyene ediwak asua. Ke uwụtn̄kpọ, mbon Rome ẹma ẹbiom Jesus Christ ikpe ẹnyụn̄ ẹwot enye. Esisịt ini ke oro ebede, ẹma ẹsibiere ikpe n̄kpa ẹnọ owo ekededi oro ọdọhọde ke idi Christian. Jesus ama ọfiọk ke mme Christian ẹkeme ndiyom ndida n̄kpọekọn̄ n̄n̄wana man ẹbọhọ ufịk mbon Rome, nte ndusụk mme Jew ẹken̄wanade. Ntak edi oro enye ọkọdọhọde Ete esie aban̄a mme anditiene enye ete: “Mmọ idịghe ubak ererimbot, kpa nte ami mmendịghe ubak ererimbot.” (John 17:16) Mme Christian ẹkemek ndida san̄asan̄a ke mbubehe ukara. Ufịk ekededi m̀mê edidịghe mmọ uwem m̀mê idụt mmọ ikanamke enen mmọ ndin̄wana ekọn̄.

Mme Anditan̄a Obio Ubọn̄ Abasi

Ata mme Christian idịghe ubak ererimbot, nte Jesus ọkọdọhọde mmọ. Kere ban̄a se iketịbede ke Iconium, akani obio emi okodude ke Asia Minor. “Ke ini mbon idụt ye mme Jew ye mme andikara mmọ ẹsịnde ukeme afai afai, ndinam n̄kpọ ye [Paul ye Barnabas] ke emiom nnyụn̄ ntọn̄ọ mmọ ke itiat, ke ẹsiande mmọ, mmọ ẹfen̄e ẹka ke mme obio Lycaonia, kpa Lystra ye Derbe ye idụt n̄kann̄kụk oro; ndien mmọ ẹka iso nditan̄a eti mbụk do.” (Utom 14:5-7) Omokụt do ke mme Christian ikadaha n̄kpọekọn̄ inyan̄a idem, ikonyụn̄ isioho usiene ke ini ẹkesobode ata ọkpọsọn̄ ukọbọ. Mmọ ẹkekam ẹka iso ẹkwọrọ “eti mbụk.” Nso eti mbụk ke mmọ ẹkekwọrọ?

 Mme Christian ẹkekwọrọ ukem etop oro Jesus ọkọkwọrọde. Jesus ọkọdọhọ ete: “Ana ntan̄a eti mbụk obio ubọn̄ Abasi.” (Luke 4:43) Jesus ye mme anditiene enye ẹketan̄a eti mbụk Obio Ubọn̄ Abasi. Christ ikadaha mbonekọn̄ idụt in̄wana inọ Obio Ubọn̄ oro. Enye ọkọdọhọ ete: “Obio ubọn̄ mi idịghe ubak ererimbot emi. Edieke obio ubọn̄ mi ekpedide ubak ererimbot emi, mme asan̄autom mi ẹkpen̄wana mbak ẹdiyak mi ẹsịn mme Jew ke ubọk. Edi, obio ubọn̄ mi itoho ebiet emi.”—John 18:36.

‘Ẹnyene Ima ke Otu Idem Mbufo’

Nditre nditiene n̄n̄wana ekọn̄ edi n̄kpọ kiet oro ẹdade ẹdiọn̄ọ ido ukpono akpanikọ. Jesus ọkọdọhọ ete: “Edieke mbufo ẹnyenede ima ke otu idem mbufo, kpukpru owo ẹyeda emi ẹfiọk ẹte mbufo ẹdi mbet mi.” (John 13:35) Ata ediwak owo ẹkop inemesịt ndikụt ido ukpono oro enyenede utọ ima emi, emi ẹsikam ẹsịnde mmọ ke ufọk-n̄kpọkọbi, ẹwot, m̀mê ẹsak ke ntak emi mmọ mîmaha nditiene n̄n̄wana ekọn̄.

Ke mme obio Europe oro mbon Nazi ẹkekarade, ukara ama ọkọbi n̄kpọ nte Mme Ntiense Jehovah 10,000 ke ntak emi mmọ mîkamaha nditiene n̄n̄wana ekọn̄, esịnede n̄kpọ nte Mme Ntiense 3,000 oro ẹkenọde ẹka itienna ekikere. Kpa ke ukem ini oro, ẹma ẹkọbi Mme Ntiense oro ẹwakde ẹbe 4,300 ke United States ke ntak emi mmọ mîkamaha ndidụk ekọn̄. Mme Ntiense ke Germany ye ke America ikan̄wanake ye nditọete mmọ m̀mê ye owo en̄wen ekededi. Mmọ ẹkpesan̄a didie ẹn̄wana ekọn̄ edi ẹsụk ẹdọhọ ke imenyene ima ke otu idem mmimọ inyụn̄ ima mbon en̄wen?

Ediwak owo ẹkere ke ndin̄wana ekọn̄ edi edinam n̄kpemeidem oro odotde. Edi kere ise: Mme Christian eyo mme apostle ikan̄wanake ye mbon oro ẹkekọbọde mmọ idiọk idiọk, kpa ye oro, mmọ ẹma ẹbọhọ. Okopodudu Obio Ukara Rome ikekemeke nditre Ido Ukpono Christ. Ata mme Christian ẹsụk ẹdodu mfịn, ẹnyụn̄ ẹka iso ẹda san̄asan̄a ke ererimbot emi. Mmọ ẹsiyak mfịna ekededi ẹsịn Abasi ke ubọk utu ke ndin̄wana ekọn̄. Ikọ Abasi, kpa Bible, ọdọhọ ete: “Ẹkûsio usiene ẹnọ idem mbufo, ndima, edi ẹyak ufan̄ ẹnọ iyatesịt Abasi; koro ẹwet ẹte: ‘Jehovah ọdọhọ ete, usiene enyene mi; ami nyosio usiene.’”—Rome 12:19.

[Ekebe ke page 30]

MME EKỌN̄ ORO ABASI EKENYỊMEDE

Abasi ama enyịme idụt Israel, emi Enye ekemekde ediwak isua ko mbemiso eyo mme Christian, ẹsin̄wana ekọn̄ ndusụk ini. Mbemiso nditọ Israel ẹkedụkde isọn̄ Canaan emi Abasi ọkọn̄wọn̄ọde ke iyada inọ Abraham, Abasi ama ọdọhọ mmọ ete: “Jehovah Abasi fo [ayada idụt itiaba] enịm ke iso fo; afo onyụn̄ akan mmọ, kûtre ndisobo mmọ; kûnam ediomi ye mmọ, kûnyụn̄ utua mmọ mbọm.” (Deuteronomy 7:1, 2) Ntre, Joshua emi ekedide Etubom Ekọn̄ Israel ama akan mme idụt asua oro “kpa nte Jehovah Abasi Israel okowụkde.”—Joshua 10:40.

Ndi ntak ndida isọn̄ mme idụt oro nnyene akanam Israel ẹwot owo nte ẹmama? Idịghe! Mme idụt oro ẹma ẹnen̄ede ẹkpono ndem, ẹduọk iyịp, ẹnyụn̄ ẹnam oburobụt ido. Mmọ ẹma ẹsikam ẹwa nditọ mmọ ke ikan̄. (Numbers 33:52; Jeremiah 7:31) Edisana ido ye edinen ikpe Abasi, ọkọrọ ye ima oro enye akamade ikọt esie akanam enye osion̄o kpukpru mbubiam n̄kpọ efep ke isọn̄ oro. Kpa ye oro, Jehovah ama ese esịt kpukpru owo—kpa n̄kpọ emi etubom ekọn̄ ndomokiet mîkemeke ndinam—onyụn̄ anyan̄a mbon oro ẹkenyịmede ndikabade esịt nnyụn̄ n̄kpono enye.

[Ndise ke page 31]

Ndi Jesus ama odori enyịn ke mme anditiene imọ ẹyen̄wana ke ibuot imọ m̀mê ke ibuot mme mbet eken?

[Ndise ke page 31]

Otu Mme Ntiense Jehovah ke ẹma ẹkesion̄o mmọ ke itienna ekikere Buchenwald ke 1945