Nditọisọn̄ Rome ẹma ẹnyene unen ndinam ediwak n̄kpọ ke kpukpru obio emi mbon Rome ẹkekarade. Mmọ ẹkenyene ndinịm ibet Rome kpọt, idịghe ibet n̄kpri obio eken emi Rome ẹkekarade. Edieke ẹkotde eyen Rome ikpe, enye ekeme ndinyịme esop obio emi enye odude ẹkpe ikpe esie, edi osụk enyene unen ndidọhọ ẹsio ikpe oro ẹka esop mbon Rome. Ndien edieke ẹbierede n̄kpa ẹnọ enye, enye enyene unen ndision̄o ikpe esie mmen n̄ka iso akwa andikara Rome.

Unen emi akanam Cicero, owo ukara Rome emi okodude uwem n̄kpọ nte isua 2,100 emi ẹkebede, ọdọhọ ete: “Edi idiọkn̄kpọ owo ndibọp eyen Rome ke urụk, edi ata ibak ndimia eyen Rome; ndien owo ndiwot eyen Rome onyụn̄ etie nte eyen ndiwot eka m̀mê ete m̀mê owo en̄wen ke ubon mmọ.”

Apostle Paul ama ọkwọrọ ikọ ke kpukpru obio emi mbon Rome ẹkekarade. Enye ama esida unen emi enye ekenyenede mi anyan̄a idem. Kop nte enye akanamde emi mi: (1) Paul ama ọdọhọ mme ekpe ikpe obio Philippi ke ikpakanaha mmọ ẹmia imọ sia imọ idide eyen Rome. (2) Enye ama etịn̄ ke imọ idi eyen Rome ke Jerusalem mbak ẹdimia enye. (3) Enye ama ọdọhọ ẹmen imọ ẹka iso Caesar, akwa andikara Rome, man enye ekekpe ikpe imọ.—Utom 16:37-39; 22:25-28; 25:10-12.

Jacob ama ekpeme erọn̄ Laban eyeneka eka esie ke isua 20. Laban ọkọnọ enye nditọiban esie iba ọdọ ke ndikekpeme erọn̄ nnọ enye ke isua 14; onyụn̄ ọnọ enye mme ufene ke ndikafiak n̄kpeme erọn̄ esie ke isua 6. (Genesis 30:25-33) Magazine emi ẹkotde Biblical Archaeology Review ọdọhọ ete: “Mme ewetn̄wed eset ye mbon oro ẹsikotde Bible ẹnen̄ede ẹfiọk se ẹkesikpede mme ekpemerọn̄ ke utom mmọ, utọ nte se Laban ekekpede Jacob.”

Mme n̄kpọ oro ẹdọkde ẹsion̄o ke isọn̄ ke Nuzi, Larsa, ye mme itie eken ke Iraq ẹwụt se ẹkesikpede mme ekpemerọn̄. Mme enyene-ufene ẹkesinam mbubehe mmọ ye mme ekpemerọn̄ ke isua ke isua. Mme ekpemerọn̄ ẹma ẹsinen̄ede ẹse ẹban̄a kpukpru ufene oro ẹkenọde mmọ ẹkpeme—n̄kpri ye ikpọ, nyara ye unam. Kpukpru isua, ekpemerọn̄ ọyọnọ andinyene ufene idet erọn̄, mmọn̄eba, n̄kpri ufene, ye mme n̄kpọ eken nte mmọ ẹkebierede. Se ededi oro ọyọhọde osụhọ edinyene ekpemerọn̄.

Edieke uman erọn̄ oro ẹnọde ekpemerọn̄ awakde, ọwọrọ erọn̄ esie ayawak. Andinyene erọn̄ ọkpọnọ ekpemerọn̄ uman erọn̄ ikie, enye odori enyịn ndinyene nditọerọn̄ 80. Edi edieke nditọerọn̄ emi ekpemerọn̄ ọnọde andinyene mîsịmke 80, ekpemerọn̄ edinyene ntakurua. Emi ama esinam ekpemerọn̄ enen̄ede etịn̄ enyịn anam utom esie man enye etiene adia ufọn, utu ke ntakurua.