Ibuot 20

N̄kpanam N̄kpọ Didie ye Andikpep Nnyịn?

Wet enyịn̄ andikpep oro amade akan mi. ․․․․․

Nso inam ama andikpep emi? ․․․․․

Wet enyịn̄ andikpep oro ọsọn̄de fi ndisan̄a n̄kpere mi. ․․․․․

AFO emekeme ndimek mbon oro oyomde ẹdi ufan fo, edi ukemeke ndimek mbon oro oyomde ẹdi mme andikpep mbufo, akpan akpan ke ini edide eyenọwọn̄. Ekeme ndidi amama mme andikpep mbufo. David emi edide isua 18 ọdọhọ ete: “Akanam nnyeneke mfịna ye andikpep ndomokiet. N̄kpokpono mmọ, ndien mmọ ẹma mi n̄ko.”

Edi ekeme ndidi kiet ke otu mme andikpep mbufo etie nte enye oro Sarah emi edide isua 11 etịn̄de aban̄a mi. Enye ọdọhọ ete: “Enye ọsọn̄ ido akakaha. Ukpepn̄kpọ esie isinyụn̄ in̄wan̄ake mi. Ndusụk ini, enye isidaha ini inam n̄kpọ an̄wan̄a owo, ndien ke  mme ini eken enye esitịn̄ ikọ awak akaha.” Man ọfiọk nte akpanamde n̄kpọ ye andikpep mbufo, oyom ebem iso ọfiọk ata akpan mfịna oro esinyenede ye enye. Ke ama ọkọfiọk mfịna emi, eyekeme ndise mban̄a enye. Sịn idiọn̄ọ emi ✔ ke (mme) ekebe emi ẹtịn̄de se idide mfịna fo ke idak emi, mîdịghe wet mfịna en̄wen oro enyenede ye andikpep mbufo.

□ Uwem andikpep nnyịn in̄wan̄ake mi

□ N̄kere ke akpana mbe n̄wed n̄kan emi

□ N̄kere ke enye asasat owo ama

□ Enye esitụnọ mi ebe ubọk

□ N̄kere ke enye asasua mi

□ Mfịna en̄wen ․․․․․

Nso ke akpanam man ese aban̄a mfịna oro enyenede ye andikpep mbufo? Akpa n̄kpọ oro akpanamde ekpedi ndinam item oro apostle Peter ọkọnọde. Enye ekewet ete: “Kpukpru mbufo ẹnyene ekikere kiet, ẹkere ẹban̄a kiet eken.” (1 Peter 3:8) Nso ikpanam ekere aban̄a andikpep emi ọfiọkde ke ọsọn̄ ido akaha? Kere ban̄a ndusụk n̄kpọ emi ẹban̄ade mme andikpep nyụn̄ se nte emi ẹkemede ndin̄wam fi.

Mme andikpep ẹsinam ndudue. Sia mme andikpep ẹdide owo, mmọ n̄ko ẹnyene ido emi mîtịmke ifọn, ẹnyene mfịna idemmọ, ẹsinyụn̄ ẹnam asari. Mbet oro James ekewet ete: “Edieke owo ekededi mîduehe ke ikọ, enye edi mfọnmma owo, ekeme ndikara ofụri idem esie n̄ko.” (James 3:2) Brianna emi edide isua 19 ọdọhọ ete: “Mma emi ekesikpepde nnyịn ibat ke ufọkn̄wed anana ime etieti esinyụn̄ ama ndiduat nnyịn. Ntre ikememke utom ndikpono enye.” Ntak emi enye ekesinamde n̄kpọ ntem? Brianna ọdọhọ ete: “Nditọ ubet ukpepn̄kpọ nnyịn ẹma ẹsisịn ntịme etieti ẹnyụn̄ ẹnam n̄kpọ nte mbon mbeibuot man esịt ọdọdiọn̄ ayat Mma mbon.”

Eyịghe idụhe ke esịt esinem fi ke ini andikpep efende ọnọ fi ke ndudue oro akanamde, akpan akpan edieke akanamde emi ke  ntak mfịghe. Ndi emekeme ndifen n̄ko nnọ andikpep mbufo? Ke ufan̄ oro ẹnịmde mi, wet se iketịbede ndondo emi ke ufọkn̄wed ye se afo ekerede ke oro akanam andikpep mbufo ayat esịt.

․․․․․

Mme andikpep ẹnyene ama. Kere ban̄a nte n̄kpọ etiede ye andikpep mbufo. Nditọ ubet ukpepn̄kpọ mbufo ifan̄ inen̄ede iyom ndikpep n̄kpọ? Owo ifan̄ ke otu mbon oro ẹdọhọde ke imenyịme ndikpep n̄kpọ ẹkeme ndikpan̄ utọn̄ n̄kop se ẹkpepde ke minit 30 m̀mê akande oro? Nditọ ufọkn̄wed ifan̄ ẹsin̄wan̄a iyatesịt emi mmọ ẹkekamade-kama ẹsan̄a ẹfụk mme andikpep? Da nte ke ẹdọhọ fi ekpep nditọwọn̄ 20, 30, m̀mê akande oro n̄kpọ oro owo ifan̄ kpọt ke otu mmọ ẹdimade ndikpep. Ndi ukpamaha mbon oro ẹnyenede udọn̄ ke ukpepn̄kpọ oro ukan mbon oro mînyeneke?

Edi akpanikọ ke esịt ekeme ndiyat fi ke ini okụtde nte mme andikpep ẹnamde n̄kpọ ke uma. Kop se Natasha etịn̄de mi aban̄a kiet ke otu mme andikpep esie: “Enye esinịm akpatre usen emi anade kpukpru owo ẹmen utomufọk emi enye ọkọnọde ẹsọk enye, edi sụk mbon oro ẹsibrede bọl ẹnọ ufọkn̄wed kpọt ke enye ekesinyịme ẹda eke mmọ ẹdi ke usen oro ebede. Enye ekesinam emi sia enye esitienede ekpep mmọ bọl.” Edieke utọ n̄kpọ emi ọwọrọde fi, bụp idemfo ete, ‘Ndi enye imaha ndikpep mi n̄kpọ?’ Edieke edide enye ke ama ndikpep fi n̄kpọ, ntak emi ayatde esịt m̀mê efịbede mbon en̄wen?

Ke ufan̄ oro ẹnịmde mi, wet se akpanamde man andikpep mbufo enen̄ede okụt ke emenyene udọn̄ ke se enye ekpepde.

․․․․․

Mme andikpep ẹsida se nditọ ufọkn̄wed ẹnamde ke usụn̄  en̄wen. Ndusụk ini, afo ye andikpep mbufo ẹmekeme ndinyene ntuaha ke ntak emi mbufo ẹnyenede nsio nsio edu, mîdịghe enye ekeme ndiyat esịt ye afo ke ntak emi enye eduede ada se afo anamde ke usụn̄ en̄wen. Enye ekeme ndida mbụme oro obụpde enye nte usọn̄enyịn, mîdịghe ọdọhọ ke usukponoke owo m̀mê ke esesịme ke ini anamde mbubru.

Nso ke akpanam edieke ẹdade se afo anamde ke usụn̄ en̄wen? Bible ọdọhọ ete: “Ẹkûda idiọk ẹsio owo usiene idiọk. . . . Edieke usụn̄ odude, adan̄a nte mbufo ẹkekeme, ẹtie ke emem ye kpukpru owo.” (Rome 12:17, 18) Ntre kûnam andikpep mbufo ọdọdiọn̄ ayat esịt ye afo. Kûda iso utọk ye enye. Kûnọ enye ntak ekededi ndikụni mban̄a fi. Kam domo ndinam ufan ye enye. Edi emekeme ndibụp ete, ‘Mmọn̄ọ, ndi ọdọhọ nnam ufan ye enye?’ Ih, wụt ke emenyene nti edu ke ndikọm enye ukpono ukpono ke ini osobode enye. Edieke akade iso enyene nti ido​—atuakde inua imam ke ini ke ini​—enye akam ekeme ndikpụhọde nte enye esinamde n̄kpọ ye afo.​—Rome 12:20, 21.

Ke uwụtn̄kpọ, enyene andikpep emi ekesiwakke ndikụt ndudue nnọ Ken. Ken ọdọhọ ete: “Ndi owo o-bụt, ntre nsikemeke nditịn̄ ikọ ye mme andikpep.” Didie ke Ken ekese aban̄a mfịna esie? “Mma ndikụt ke mme andikpep ẹkekam eyom ndin̄wan̄wam mi.  Ntre mma nsịn ukeme man nnen̄ede ndiọn̄ọ kpukpru mmọ. Ke mma n̄kanam emi, mma ndinen̄ede mbe n̄wed.”

Nte ededi, idịghe kpukpru ini ke ndinam ufan ye andikpep edinam enye ama fi. Edi nyene ime. Edidem Solomon ekewet ete: “Ẹda ime ẹkpek etubom [m̀mê andikpep], sụn̄sụn̄ edeme onyụn̄ ekeme ndibụn̄ ọkpọ.” (Mme N̄ke 25:15) Mụm idem kama nyụn̄ tịn̄ ikọ ukpono ukpono idem ke ini mûmaha nte ẹnamde n̄kpọ ye afo. Andikpep ekeme ndifiak n̄kere mban̄a nte enye esinamde n̄kpọ ye afo.​—Mme N̄ke 15:1.

Nso ke esinam ke ini andikpep enyenede mfịna ye afo m̀mê anamde n̄kpọ ye afo ke usụn̄ oro mûmaha?

․․․․․

Ekere ke ọkpọfọn esinam n̄kpọ didie?

․․․․․

Nte Ẹkpesede Ẹban̄a Mme Akpan Mfịna

Ndifiọk ke andikpep ekeme n̄ko ndinam ndudue akam edi ntọn̄ọ. Nso ke akpanam man ese aban̄a akpan mfịna oro enyenede? Ke uwụtn̄kpọ, didie ke ekpese aban̄a mme mfịna oro ẹtienede mi?

Akpana mbe n̄wed n̄kan emi. Katrina ọdọhọ ete: “Mma nsinen̄ede mbe udomo. Edi isua kiet, owo emi esikpepde nnyịn ukpepn̄kpọ ntaifiọk ama ọdọhọ ke mbehe udomo esie. N̄kere ke mma mbe udomo oro. Ete ye eka mi ẹma ẹtịn̄ ikọ ye etubom ufọkn̄wed nnyịn. Enye ama edinam mbe udomo oro, edi n̄kenen̄ekede mbe, ntre esịt okosụk ayayat mi.” Edieke orụk n̄kpọ emi etịbede ọnọ fi, kûbụmede utịn̄ ikọ ye andikpep mbufo nte amama. Utu ke oro, kpep n̄kpọ to Nathan oro ẹtịn̄de ẹban̄a ke Bible. Ẹma ẹdọn̄ enye ẹte akayarade ikpọ idiọkn̄kpọ oro Edidem David akanamde. Emi ikedịghe ekpri utom. Nathan ikebụmekede idụk ufọkubọn̄ Edidem  David ikayarade se enye akanamde ke eferife, edi akada mbufiọk etịn̄ ikọ ye enye.​—2 Samuel 12:1-7.

Kpasụk ntre, afo emekeme ndisụhọde idem ntịn̄ ikọ ye andikpep mbufo ke ifụre ifụre ido. Edieke owụtde ofụri ererimbot ke amayat esịt ye andikpep mbufo, ọdọhọde ke enye idiọn̄ọke n̄kpọ, m̀mê akam etịn̄de se idiọkde ikan oro, udûkemeke ndinam emem ye enye. Domo ndinam n̄kpọ nte akwa owo. Dọhọ andikpep mbufo asian fi se akpanamde man ebe udomo. Solomon ekewet ete: “Owo ekededi eke ọbọrọde ikọ ke ini enye mîkopke kan̄a, oro edi ndisịme ye esuene ọnọ enye.” (Mme N̄ke 18:13) Ama okop se enye etịn̄de, eyekeme ndifiọk ebiet emi akpanamde ọfọn akan. Idem ọkpọkọm owo ikpụhọke ibọrọ udomo fo, afo ndinam n̄kpọ nte akwa owo ekeme ndinam andikpep mbufo ọtọn̄ọ ndima fi.

N̄kere ke andikpep nnyịn asasat owo ama. Kere ban̄a se iketịbede inọ Rachel. Ibọrọ udomo esie ama esifọn etieti. Edi nte ini akakade, oro ama okpụhọde. Rachel ọdọhọ ete: “Andikpep nnyịn ama anam ofụri se ekekeme mbak ndibe udomo esie.” Ntak-a? Andikpep oro ama osio se ikesịnede enye ke esịt etịn̄ ọnọ Rachel ye eka esie ete ke imọ imaha ido ukpono mmọ.

 Nte ini akade, nso iketịbe? Rachel ọdọhọ ete: “Ekesitie nte andikpep nnyịn iyomke mbe udomo nte akpanade mbe ke ntak oro enye mîkamaha ido ukpono nnyịn, ntre eka mi ama esitiene mi edi ufọkn̄wed edineme n̄kpọ emi ye enye. Ke akpatre, enye ama ọtọn̄ọ ndima mi ndien.” Edieke osobode orụk mfịna emi, tịn̄ nọ ete ye eka fo. Nte eyịghe mîdụhe, mmọ ẹyema ndineme mfịna emi ye andikpep oro, ndien edieke oyomde, ẹyeneme enye n̄ko ye mbon oro ẹsede n̄kpọ ẹban̄a ufọkn̄wed man ẹse ẹban̄a mfịna oro.

Kere Ban̄a Ufọn Emi Edibọde ke Ini Iso

Edi akpanikọ ke udukemeke ndise mban̄a kpukpru mfịna oro enyenede ye mme andikpep uforo uforo. Oyoyom ọyọ ndusụk n̄kpọ. Tanya ọdọhọ ete: “Andikpep nnyịn kiet ama esinyene ata idiọk edu. Enye ama esisụn̄i nnyịn onyụn̄ ọdọhọ ke nnyịn idi ndisịme. Ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ, mma nsitua etieti, edi nte ini akade, mma ndifiọk ke idịghe ami ikpọn̄ ke enye esisụn̄i. Mma nnen̄ede nsịn idem nnam utom ufọkn̄wed mi, nsinyụn̄ nnam se enye ọdọhọde ẹnam ke ini enye edide edikpep nnyịn n̄kpọ. Ntre, enye ikenen̄ekede ifịna mi aba, ndien mma nsịne ke otu ibat ibat owo oro ẹkenen̄ede ẹbe udomo esie. Ke isua iba ẹma ẹkebe, ẹma ẹbịn andikpep oro ẹsio ke ufọkn̄wed nnyịn.”

Ndikpep nte ekemede ndinam n̄kpọ ye andikpep oro ọsọn̄de ido ayan̄wam fi edieke edinamde utom ye eteutom oro ọsọn̄de ido. Oro n̄ko ayan̄wam fi enen̄ede ama nti andikpep.

KE IBUOTIKỌ ORO ETIENEDE

Ndi usunyeneke ini oro ekemde ndida nnam se akpanade anam? Kot ibuotikọ emi man ọfiọk nte ekemede ndida ini fo nnam n̄kpọ ke eti usụn̄.

AKPAN ITIE N̄WED ABASI

“Mmọdo, kpukpru n̄kpọ eke mbufo ẹyomde mme owo ẹnam ye mbufo, ana mbufo n̄ko ẹnam kpasụk ntre ye mmọ.”​—Matthew 7:12.

ITEM

Edieke ekerede ke nte andikpep mbufo ekpepde n̄kpọ efefek owo, wụk ekikere ke se ẹkpepde, kûwụk ke idemesie. Wet n̄kpọ nịm, bụp enye mbụme ukpono ukpono, nyụn̄ wụt ke emenen̄ede ama se enye ekpepde oro. Mbon en̄wen ẹkeme ndikpebe utọ edu oro.

NDI AMA ỌFIỌK . . . ?

Anaedi andikpep mbufo ekpekpep ukem n̄kpọ emi ke ubet ukpepn̄kpọ en̄wen ediwak ini. Ntre ekeme ndisọn̄ enye ndika iso n̄kpep n̄kpọ emi nsịn ufiop nte enye akanamde ke ini oro enye ọkọtọn̄ọde-tọn̄ọ.

SE NDINAMDE

Se ndinamde man nnyene udọn̄ ke ukpepn̄kpọ oro efekde mi edi ․․․․․

Se ndinamde edieke n̄kerede ke andikpep nnyịn imaha mi edi ․․․․․

Se ndibụpde ete ye eka mi mban̄a n̄kpọ emi edi ․․․․․

AFO EKERE DIDIE?

● Ntak emi oyomde enen̄ede owụk ntịn̄enyịn ke se ẹkpepde fi utu ke ndiwụk ke idem andikpep?

● Didie ke nte anamde n̄kpọ aban̄a se ẹkpepde fi ekeme nditụk nte andikpep esinamde n̄kpọ ye afo?

[Se ẹwetde ke ikpọ abisi ke page 146]

“Mmesidomo ndinam ufan ye kpukpru mme andikpep. Mmọfiọk mmọ ke enyịn̄, ndien mma n̄kụt mmọ ke usụn̄, mmesituak nda esịt nneme nneme ye mmọ.”​—Carmen

[Ndise ke page 145]

Kpa nte oyomde owo odori ukot ke ikpọ itiat emi ẹdọn̄de ke mmọn̄ ebe, kpa ntre ke oyom eyen ufọkn̄wed anam n̄kpọ man andikpep an̄wam enye ọfiọk se enye mîkọfiọkke