1-3. (a) Didie ke edisana spirit akada Paul ye mbon oro ẹkesan̄ade ye enye usụn̄? (b) Nso ke idineme?

 IBAN ẹsan̄a ke otu ẹwọrọ ke obio Philippi emi odude ke Macedonia. Ibịghike mmọ ẹdisịm ekpri Akpa Gangites. Mmọ ẹsụhọde ẹtie ke mben akpa oro man ẹbọn̄ akam ẹnọ Abasi Israel nte ido mmọ edide. Jehovah ke ese mmọ.​—2 Chron. 16:9; Ps. 65:2.

² Irenowo ẹsan̄a ke otu ẹwọrọ ke obio Lystra ke usụk usụk Galatia, ẹka n̄kan̄ edem usiahautịn Philippi emi oyomde usụn̄ n̄kpọ nte kilomita 800. Ke usen ifan̄ ẹbede, mmọ ẹdisịm ọkpọusụn̄ Rome oro ẹduọkde itiat. Usụn̄ emi odu ke n̄kan̄ edem usoputịn oro ẹsisan̄ade ẹka ikpehe obio Asia oro mme owo ẹnen̄erede ẹwak ẹkan. Paul, Silas, ye Timothy ẹyom ndisan̄a usụn̄ oro nsụhọde n̄ka Ephesus ye mme obio eken man ẹken̄wam ediwak tọsịn owo do ẹkop ẹban̄a Christ. Edi, idem mbemiso mmọ ẹkam ẹtọn̄ọde isan̄, edisana spirit akpan mmọ, edi Bible itịn̄ke nte edisana spirit akasan̄ade akpan mmọ. Edisana spirit ikayakke mmọ ẹkwọrọ ikọ ke Asia. Ntak-a? Jesus oyom ndinam spirit Abasi ada Paul ye mbon oro ẹsan̄ade ye enye usụn̄. Enye oyom mmọ ẹsan̄a Asia Minor, ẹbe Inyan̄ Aegean, tutu mmọ ẹkesịm mben ekpri akpa oro ẹkotde Gangites.

³ Enyene mme akpan n̄kpọ emi ikemede ndikpep edieke ikerede nte Jesus akadade Paul ye mbon oro ẹkesan̄ade ye enye usụn̄ tutu mmọ ẹkesịm Macedonia. Ntre, imọn̄ ineme ndusụk n̄kpọ oro ẹketịbede ini Paul akakade udiana isan̄ ukwọrọikọ esie, emi ọkọtọn̄ọde ke n̄kpọ nte isua 49 eyo mme apostle.

4, 5. (a) Nso iketịbe inọ Paul ye mbon oro ẹkesan̄ade ye enye ini mmọ ẹkperede Bithynia? (b) Nso ke mmọ ẹkebiere ndinam, ndien nso ikedi utịp?

⁴ Paul ye mbon oro ẹkesan̄ade ye enye ẹma ẹwọn̄ọde ẹka n̄kan̄ edem edere ndikọkwọrọ ikọ ke mme obio Bithynia, sia edisana spirit mîkayakke mmọ ẹkwọrọ ikọ ke Asia. Ekeme ndidi mmọ ẹma ẹsan̄a ediwak usen ke mme afan̄usụn̄ oro ẹketiede ntọn̄ ntọn̄ ke mme ikpehe Phrygia ye Galatia, emi mme owo mîkodụn̄ke iwak, ẹka Bithynia. Edi ke ini mmọ ẹkperede ndisịm Bithynia, Jesus ama afiak ada edisana spirit akpan mmọ. (Utom 16:6, 7) Isan̄ enye emi, anaedi ibuot ama oyon̄ mmọ. Mmọ ẹma ẹdiọn̄ọ  se ẹkpekwọrọde ye nte ẹkpekwọrọde, edi mmọ ikọdiọn̄ọke ebiet emi mmọ ẹkpekwọrọde ikọ. Mmọ ẹkeyom ndika Asia n̄kọkwọrọ ikọ, edi edisana spirit ikayakke mmọ. Mmọ ẹnyụn̄ ẹtọn̄ọ isan̄ uka Bithynia, edi edisana spirit ikosụk iyakke mmọ. Kpa ye oro, Paul ama ebiere ndika iso nsan̄a tutu enye ọdiọn̄ọ ebiet emi enye edikwọrọde ikọ. Mmọ ẹma ẹbiere n̄kpọ emi eketiede nte ifọnke. Mmọ ẹma ẹwọn̄ọde ẹdụk edem usoputịn ẹnyụn̄ ẹsan̄a kilomita 550, ẹbe nsio nsio obio tutu mmọ ẹdisịm esụkmbehe Troas, emi ẹsisan̄ade ẹdụk Macedonia. (Utom 16:8) Ọyọhọ obio ita Paul okoyomde ndikọkwọrọ ikọ edi emi. Isan̄ enye emi, edisana sprit ama ayak enye ọkọkwọrọ ikọ do.

⁵ Luke, emi ekeditienede Paul ye mbon oro ẹkesan̄ade ye enye ọtọn̄ọde ke Troas, etịn̄ se iketịbede ete: “Paul okụt n̄kukụt ke okoneyo: owo Macedonia kiet ada ekpe enye ubọk ete: ‘Be di Macedonia din̄wam nnyịn.’ Ke ndondo oro enye okụtde n̄kukụt emi, nnyịn ima iyom ndika Macedonia, isịmde ubiere ite ke Abasi okot nnyịn ete ikatan̄a eti mbụk inọ mmọ.” a (Utom 16:9, 10) Ke akpatre, Paul ama edidiọn̄ọ ebiet emi enye edikwọrọde ikọ. Esịt ama enen̄ede enem Paul nte enye mîkafiakke ke usụn̄ inyọn̄! Inikiet inikiet, irenowo inan̄ emi ẹma ẹdụk ubom ẹka Macedonia.

6, 7. (a) Nso ke ikeme ndikpep nto se iketịbede ini Paul akasan̄ade ọkwọrọ ikọ? (b) Didie ke se iketịbede inọ Paul ọsọn̄ọ nnyịn idem?

⁶ Nso ke mbụk oro ekpep nnyịn? Ti ke ekedi ke Paul ama ọkọtọn̄ọ isan̄ uka Asia ke Abasi akada spirit esie akpan enye ndikọkwọrọ ikọ do. Ti n̄ko ke ekedi ke Paul ama ekekpere ndisịm Bithynia ke Jesus ọkọdọhọ enye okûka, okonyụn̄ edi ke Paul ama ekesịm Troas ke Jesus ọkọdọhọ enye aka Macedonia. Jesus emi edide  Ibuot esop ekeme ndida nnyịn usụn̄ ntre mfịn. (Col. 1:18) Ke uwụtn̄kpọ, ekeme ndidi nnyịn imesikere ndidi asiakusụn̄ m̀mê ndiwọrọ n̄ka ebiet oro ẹnen̄erede ẹyom mme ọkwọrọikọ. Edi, oyoyom inanam n̄kpọ man ikeme ndinam se ikebierede ndinam nnọ Abasi mbemiso Jesus ada edisana spirit Abasi ada nnyịn usụn̄. Nso inam idọhọ ntre? Se uwụtn̄kpọ kiet mi: Awat ubomisọn̄ ekeme ndiwọn̄ọde ubomisọn̄ esie n̄ka nnasia m̀mê ufien, edi enye edikeme ndiwọn̄ọde ubomisọn̄ oro edieke ubomisọn̄ oro adahade isan̄. Kpasụk ntre, Jesus ada nnyịn usụn̄ man ikeme ndikwọrọ ikọ nnọ ata ediwak owo, edi emi editịbe n̄kukụre edieke inen̄erede isịn idem inam se ikebierede ndinam nnọ Abasi.

⁷ Edi nso ke ikpanam edieke nnyịn mîkemeke ndinam se ikebierede ndinam nnọ Abasi? Ndi akpana itre ndinam ofụri se ikemede, inyụn̄ ikere ke spirit Abasi idaha nnyịn usụn̄? Ihih. Kûfre ke ẹma ẹbiọn̄ọ Paul ediwak ini. Kpa ye oro, enye ama anam se ekekeme man aka obio en̄wen ọkọkwọrọ ikọ. Ntre imenen̄ede inịm ke edieke isịnde idem inam se ikebierede ndinam nnọ Abasi ke enye iditreke-tre ndidiọn̄ nnyịn.​—1 Cor. 16:9.

8. (a) Obio Philippi eketie didie? (b) Nso n̄kpọ iketịbe ini Paul ọkọkwọrọde ikọ ke “itie akam” emi okodude ke obio oro?

⁸ Ke Paul ye mbon oro ẹkesan̄ade ye enye ẹma ẹkesịm Macedonia, mmọ ẹma ẹbe ẹka Philippi. Mbon emi ẹkedụn̄de ke Philippi ẹma ẹsitan̄ idem ke ntak emi mmọ ẹkedide nditọisọn̄ Rome. Mbonekọn̄ Rome oro ẹma ẹkekpọn̄ utom, ẹkeda obio Philippi ke Macedonia emi mmọ ẹkedụn̄de nte ekpri Italy ke Rome. Ke Paul ye mbon oro ẹkesan̄ade ye enye ẹma ẹkewọrọ ke inuaotop obio oro, mmọ ẹma ẹdisịm itie kiet emi odude ke mbeninyan̄, ndien mmọ ẹma ẹkere ke “itie akam” b odu do. Ke usen Sabbath, mmọ ẹma ẹka ebiet oro ẹnyụn̄ ẹkekụt nte ediwak iban ẹsopde idem do man ẹkpono Abasi. Mme mbet oro ẹma ẹsụhọde ẹtetie ẹkwọrọ ikọ ẹnọ mmọ. N̄wan kiet emi ekekerede Lydia ama “akpan̄ utọn̄, Jehovah onyụn̄ eberede enye esịt.” Se Paul ye mbon oro ẹkesan̄ade ye enye ẹkekwọrọde ama enen̄ede otụk enye tutu enye ye mbonufọk esie ẹbiere ndina baptism. Ekem enye ama ọdọhọ Paul ye mbon oro ẹkesan̄ade ye enye ẹdidu ke ufọk esie. c​—Utom 16:13-15.

9. Didie ke ediwak nditọete mfịn ẹkpebe Paul, ndien didie ke Jehovah ọdiọn̄ mmọ?

⁹ Kere nte esịt ekenemde Paul ye mbon oro ẹkesan̄ade ye enye ini Lydia akanade baptism! Anaedi esịt ama enen̄ede enem Paul ini ẹkẹdọhọde enye ‘ebe edi Macedonia,’ ye nte Jehovah akadade enye ye mbon oro ẹkesan̄ade ye enye eyere akam iban oro ẹkebakde Abasi do! Mfịn, ata ediwak nditọete iren ye iban​—n̄kpri ye ikpọ, mme ọdọ ndọ ye mbon oro mîdọhọ ndọ​—ẹsiwọrọ n̄ko ẹka mme ebiet oro ẹyomde-yom mme ọkwọrọikọ. Kpa ye oro n̄kpọ mîsimemke ye mmọ, mmọ ẹsinyene ime ẹyọ ẹnyụn̄ ẹnen̄ede ẹdat esịt ke ini ẹkụtde mbon oro ẹmade Ikọ Abasi nte Lydia, ẹnyụn̄ ẹnyịmede ndinam se Bible ekpepde. Ndi emekeme ndikpụhọde  n̄kpọ ifan̄ emi afo esinamde man ekeme nditiene n̄kọkwọrọ ikọ ke ebiet emi ẹyomde-yom mme ọkwọrọikọ? Jehovah eyenen̄ede ọdiọn̄ fi edieke anamde ntre. Ke uwụtn̄kpọ, brọda kiet emi ekerede Aaron ama ọwọrọ aka idụt kiet ke Central America ini enye edide n̄kpọ nte isua 25. Ukem nte ediwak nditọete oro ẹkewọrọde ẹka ebiet en̄wen man ẹkekwọrọ ikọ ẹtịn̄de, enye ọdọhọ ete: “Ndiwọrọ n̄ka idụt en̄wen n̄kọkwọrọ ikọ an̄wam mi nnen̄ede nsịn idem nnam n̄kpọ Abasi nnyụn̄ nnen̄ede n̄kpere Jehovah. Ukwọrọikọ enem etieti ke n̄kan̄ emi, ke nnyụn̄ n̄kpep owo itiaita Bible.

10. Nso ke mme demon ẹkenam man ẹbiọn̄ọ Paul ye mbon oro ẹkesan̄ade ye enye?

¹⁰ Esịt ama enen̄ede ayat Satan ke ntak emi ediwak owo ẹkekopde Ikọ Abasi ẹnyụn̄ ẹnade baptism ke ikpehe ererimbot emi mme owo ẹkekponode enye ye mme demon esie. Ntre idem ikpaha nnyịn ndikụt nte mme demon ẹkenamde se ẹkekeme man mme owo ẹbiọn̄ọ Paul ye mbon oro ẹkesan̄ade ye enye ndikwọrọ ikọ! Eyenan̄wan kiet emi demon akafịnade ama odu ke Philippi. Enye ama esitịn̄ se iditịbede ke ini iso ada an̄wana okụk ọnọ mme eteufọk esie. Nte Paul ye mbon oro ẹkesan̄ade ye enye ẹkekade itie akam, eyenan̄wan emi ama etiene mmọ ke edem nte enye esikam anamde onyụn̄ ofiori ete: “Mmọ emi ẹdi ifịn Ata Edikon̄ Abasi, emi ẹkwọrọde usụn̄ edinyan̄a ẹnọ mbufo.” Etie nte mme demon ẹkenam eyenan̄wan emi etịn̄ ikọ emi man mme owo ẹkere ke se enye ekesitịn̄de ye se Paul ekekpepde ẹketo Abasi. Ekeme ndidi mme demon ẹkenam emi man mbon oro ẹkesikopde se Paul ọkwọrọde ẹkûkop aba. Edi Paul ama ebịn demon oro osio eyenan̄wan oro ke idem.​—Utom 16:16-18.

11. Nso iketịbe inọ Paul ye Silas ke mmọ ẹma ẹkebịn demon ẹsio eyenan̄wan kiet ke idem?

¹¹ Ke ini mme eteufọk eyenan̄wan oro ẹkekụtde ke mmimọ idikemeke ndida enye n̄n̄wana okụk aba, esịt ama enen̄ede ayat mmọ. Mmọ ẹma ẹdụri Paul ye Silas ẹka an̄waurua, ke ebiet emi mme ekpeikpe obio ẹkesidade ẹnịm esopikpe mmọ. Mme ekpeikpe obio emi ẹkedi ikpọ mbon ukara Rome. Mme eteufọk eyenan̄wan oro ẹkedide mbon Rome do ẹma ẹdiọn̄ọ ke mme ekpeikpe oro imaha mme Jew, ntre mmọ ẹma ẹdọhọ mme ekpeikpe oro ke Paul ye Silas ẹsịn ntịme ke obio sia mmọ ẹkpep mme n̄kpọ emi mbon Rome mîmaha. Mbon emi ẹkekopde ikọ oro ẹma ẹsọsọp ẹnam n̄kpọ ẹban̄a ikọ mmọ. “Otuowo [emi ẹkedude ke an̄waurua oro ẹma] ẹdaha ke enyọn̄ ọtọkiet ẹtịn̄ n̄kpọ ẹdian mmọ [Paul ye Silas],” ndien mme ekpeikpe oro ẹma ẹnọ uyo “ẹte ẹda ikpa ẹmia mmọ.” Ekem ẹma ẹmen mmọ ẹkesịn ke ufọk-n̄kpọkọbi. Ekpeme ufọk-n̄kpọkọbi ama otop irenowo oro ẹkemiade ẹnọ unan do ọdọn̄ ke ata esịt esịt ufọk-n̄kpọkọbi onyụn̄ atan̄ ukot mmọ ọdọn̄ ke ebuka. (Utom 16:19-24) Ke ini ekpeme ufọk-n̄kpọkọbi oro ekeberide usụn̄, ufọk-n̄kpọkọbi oro ama enen̄ede ekịm tutu Paul ye Silas ikemeke ndikụt idemmọ aba. Edi, Jehovah ama okụt kpukpru se iketịbede oro.​—Ps. 139:12.

12. (a) Mme mbet Christ ẹkeda didie ukọbọ, ndien ntak-a? (b) Didie ke Satan ye mbon oro ẹdade ye enye ẹnam n̄kpọ ye ikọt Abasi mfịn?

¹² Ke ediwak isua mbemiso Paul ekebịnde demon osio eyenan̄wan oro ke idem,  Jesus ama ọdọhọ mme mbet esie ete: “Ẹyekọbọ mbufo.” (John 15:20) Ntre, ke ini Paul ye mbon oro ẹkesan̄ade ye enye ẹkekade Macedonia, mmọ ẹma ẹdiọn̄ọ ke ẹyekọbọ mmimọ. Ke ini ẹkekọbọde mmọ, mmọ ikekereke ke ẹkọbọ mmimọ sia Jehovah mîmaha se mmimọ inamde, edi ẹma ẹdiọn̄ọ ke Satan anam ẹkọbọ mmimọ. Mfịn, Satan esinam mme owo ẹkọbọ ikọt Abasi ukem nte mbon Philippi ẹkekọbọde Paul ye mbon oro ẹkesan̄ade ye enye. Mbon oro ẹkọbọde nnyịn ẹsisu nsu ẹdori nnyịn edide ke ufọkn̄wed m̀mê ke itieutom man ẹnam mbon en̄wen ẹtiene ẹkọbọ nnyịn. Ke ndusụk idụt, mbon emi ẹdọhọde ke inam n̄kpọ Abasi ẹsikọbọ nnyịn. Mmọ ẹsidori nnyịn ikọ ke esopikpe ẹdọhọ ke imetịmede obio ke ntak se ikwọrọde inyụn̄ ikpepde mme owo. Ke ndusụk itie, ẹsimia ẹnyụn̄ ẹmụm ikọt Abasi ẹdọn̄ ke ufọk-n̄kpọkọbi. Edi Jehovah esikụt kpukpru se itịbede emi.​—1 Pet. 3:12.

13. Nso ikanam ekpeme ufọk-n̄kpọkọbi oro obụp ete: “Nso ke nnyene ndinam man ẹnyan̄a mi?”

¹³ Akana Paul ye Silas ẹyak idem okobo mmọ kan̄a mbemiso ẹnamde n̄kpọ ndomokiet. Edi etisịm ufọt okoneyo, ubiak umia oro ẹkemiade mmọ ama osụhọde tutu edi se mmọ ẹkemede ‘ndibọn̄ akam nnyụn̄ n̄kwọ ikwọ ntoro Abasi.’ Ndien kpa idaha oro, akwa unyekisọn̄ ama etịbe onyụn̄ anam ufọk-n̄kpọkọbi oro enyek! Ekpeme ufọk-n̄kpọkọbi oro ama edemede, onyụn̄ okụt ke mme usụn̄ ufọk-n̄kpọkọbi ẹma ẹberede ẹna in̄wan̄, ntre enye ama ekere ke mbon n̄kpọkọbi oro ẹma ẹfen̄e. Enye ama “odụri akan̄kan̄ esie osio oyom ndiwot idem” sia ọkọdiọn̄ọde ke ẹyenọ imọ ufen ke ntak emi iyakde mbon n̄kpọkọbi ẹfen̄e. Edi Paul ama ofiori ete: “Kûnọ idemfo unan, koro kpukpru nnyịn mmọ mi!” Ekpeme ufọk-n̄kpọkọbi oro enyịn akanande do ama obụp ete: “Mme ete, nso ke nnyene ndinam man ẹnyan̄a mi?” Paul ye Silas ikekemeke ndinyan̄a enye; Jesus kpọt ekekeme. Ntre mmọ ẹma ẹbọrọ enye ẹte: “Buọt idem ye Ọbọn̄ Jesus ndien ẹyenyan̄a fi.”​—Utom 16:25-31.

14. (a) Didie ke Paul ye Silas ẹken̄wam ekpeme ufọk-n̄kpọkọbi oro? (b) Didie ke Jehovah ọkọdiọn̄ Paul ye Silas ke ntak emi mmọ ẹkeyọde ukọbọ ye idatesịt?

¹⁴ Ndi ekpeme ufọk-n̄kpọkọbi oro okobụp mbụme oro ke ofụri esịt? Paul ama enịm ke enye okobụp mbụme oro ke ofụri esịt. Ekpeme ufọk-n̄kpọkọbi oro ekedi owo Gentile, enye ikonyụn̄ idiọn̄ọke Ikọ Abasi. Ntre akana enye ekpep onyụn̄ enyịme mme akpan ukpepn̄kpọ ke N̄wed Abasi mbemiso enye ekeme ndikabade ndi Christian. Ke ntre, Paul ye Silas ẹma ẹda ini ẹtịn̄ “ikọ Jehovah ẹnọ enye.” Ekeme ndidi nte mmọ ẹkesịnde idem ẹkpep owo emi Ikọ Abasi ama anam mmọ ẹfre ubiak umia oro ẹkemiade mmọ do. Ekpeme ufọk-n̄kpọkọbi oro ama okụt akamba unan ke edem mmọ, ndien enye ama ọsọbọ mmọ unan oro. Ekem ekpeme ufọk-n̄kpọkọbi ye mbonufọk esie ẹma “ẹna baptism ye unana ubiatini.” Omokụt nte Jehovah ọkọdiọn̄de Paul ye Silas do, sia mmọ ema ẹyọ ukọbọ ye idatesịt!​—Utom 16:32-34.

15. (a) Didie ke ata ediwak ikọt Abasi mfịn ẹkpebe Paul ye Silas? (b) Ntak emi nnyịn mîkpakpaha mba ndikwọrọ ikọ nnọ mbon oro ẹdude ke efakutom nnyịn?

¹⁵ Ukem nte Paul ye Silas, edieke ẹsịnde Mme Ntiense Jehovah ke ufọk-n̄kpọkọbi ke ntak emi mmọ ẹnamde n̄kpọ Abasi, mmọ ẹsida ini oro ẹkwọrọ ikọ, ndien  Jehovah esinyụn̄ ọdiọn̄ mmọ. Ke uwụtn̄kpọ, ke idụt kiet emi ẹkekpande Mme Ntiense Jehovah ndinam n̄kpọ Abasi, se ikperede ndisịm mbahade iba ke otu kpukpru Mme Ntiense Jehovah oro ẹkedụn̄de do ẹkekpep akpanikọ ke ini mmọ ẹkedude ke ufọk-n̄kpọkọbi! (Isa. 54:17) Kûfre ke ekpeme ufọk-n̄kpọkọbi oro okobụp se enye edinamde ke unyekisọn̄ oro ama eketịbe. Kpasụk ntre mfịn, ndusụk mbon oro mîsimaha ndikop etop Obio Ubọn̄ oro ikwọrọde ẹkeme ndima ndikop ke ini n̄kpọ etịbede ọnọ mmọ. Edieke nnyịn mîkpaha mba ndifiak n̄kọkwọrọ ikọ nnọ mbon oro mîkamaha ndikop, oro ayanam ikeme ndikwọrọ ikọ nnọ mmọ ke ini emi mmọ ẹdimade ndikop.

16. Ke ẹma ẹkemia Paul ye Silas ẹma, didie ke n̄kpọ okokpụhọde edem usen oro?

¹⁶ Edem usen oro ẹkemiade Paul ye Silas do, mme ekpeikpe oro ẹma ẹnọ uyo ẹte ẹsana mmọ ẹyak. Edi Paul ama ọdọhọ ete: “Mmọ ẹkemia nnyịn an̄wan̄wa ke ini ikpe mîbiomke nnyịn, nnyịn emi idide mbon Rome, ẹnyụn̄ ẹtop nnyịn ẹdọn̄ ke ufọk-n̄kpọkọbi; ndien nte mmọ ke emi ẹyom ndision̄o nnyịn ke ndịbe? Baba-o! edi yak mmọ ẹdi ke idemmọ ẹdision̄o nnyịn.” Ke ini mme ekpeikpe oro ẹkekopde ke Paul ye Silas ẹkedi nditọisọn̄ Rome, ‘ndịk ama anam mmọ,’ sia mmọ ẹma ẹdiọn̄ọ ke mmimọ ikokponoke unen oro irenowo oro ẹkenyenede. d N̄kpọ ama ọkpuhọde. Sia mmọ ẹkemiade mme mbet oro ke iso mme owo, akana mme ekpeikpe oro ẹkpe mmọ ubọk ke iso mme owo n̄ko. Mmọ ẹma ẹkpe Paul ye Silas ubọk ẹte ẹkpọn̄ Philippi. Paul ye Silas ẹma ẹnyịme ndikpọn̄ do, edi mbemiso mmọ ẹkekpọn̄de, mmọ ẹma ẹda ini ẹsọn̄ọ ediwak owo oro ẹkekabarede ẹdi mme Christian do idem. Ke ẹma ẹkekụre, mmọ ẹma ẹkpọn̄ obio oro.

17. Paul ye Silas ndikọyọ ini ẹkekọbọde mmọ ekekpep mbufa mbet oro nso?

¹⁷ Ekpedi ẹma ẹkpono unen oro Paul ye Silas ẹkenyenede nte mme amanaisọn̄ Rome, ekeme ndidi owo ikpakamiaha mmọ. (Utom 22:25, 26) Edi oro akpakanam mme mbet ke Philippi ẹkere ke Paul ye Silas ẹkeda itie mmọ nte mme amanaisọn̄ Rome ẹnyan̄a idemmọ, utu ke ndibọ ufen ke ntak Christ. Oro ikpakayakke mme mbet oro mîkedịghe mme amanaisọn̄ Rome ẹka iso ẹbuọt idem ye Abasi sia ibet Rome ikakpanke owo ndimia mmọ. Paul ye mbon oro ẹkesan̄ade ye enye ndikọsọn̄ọ nda ini ẹkekọbọde mmọ ama an̄wam mbon oro ẹkekabarede ẹdi mbet do ẹkụt ke mmọ ẹkeme ndisọn̄ọ nda ẹma ẹkọbọ mmọ. Ke adianade do, Paul ye Silas ndikọdọhọ ẹnam n̄kpọ ye mmimọ nte nditọisọn̄ Rome ama anam ẹkụt ke se mme ekpeikpe oro ẹkenamde mmọ ikọfọnke. Se mmọ ẹketịn̄de emi n̄ko ekeme ndinam mme ekpeikpe oro ẹkûnam n̄kpọ ye nditọete eken ke idiọk usụn̄, onyụn̄ anam utọ n̄kpọ oro okûfiak etịbe aba ke ini iso.

18. (a) Didie ke mbon oro ẹdade usụn̄ ke esop Abasi mfịn ẹkpebe Paul? (b) Didie ke nnyịn isida ibet ukara iwụt ke imenyene unen ndikwọrọ ikọ?

¹⁸ Mfịn, mbon oro ẹdade usụn̄ ke esop Abasi ẹsinịm eti uwụtn̄kpọ ẹnọ nditọete. Mmọ ẹsiben̄e idem ndinam se mmọ ẹdọhọde nditọete mmọ ẹnam. N̄ko, ukem nte  Paul, nnyịn imesidiọn̄ọ nte ikpadade unen oro inyenede ke ibet ukara inam n̄kpọ ye ini oro ikpanamde ntre. Edieke ikụtde ke ọfọn isịn ikpe ke esop, edide ke obio nnyịn, m̀mê ke idụt nnyịn, m̀mê ndisio n̄ka n̄kponn̄kan esopikpe man ẹnyịme nnyịn ika iso inam n̄kpọ Abasi, imesinam ntre. Nnyịn isinamke kpukpru emi man ikpụhọde n̄kpọ ke ibet ukara, edi isida ibet iwụt ke imenyene unen ndikwọrọ ikọ kpa nte Paul ekewetde ọnọ ẹsọk esop ke Philippi ke n̄kpọ nte isua duop ke ẹma ẹkesio enye ke ufọk-n̄kpọkọbi. (Phil. 1:7) Ntre inamke n̄kpọ m̀mê nso ke esopikpe ebiere, imeben̄e idem ndika iso n̄kwọrọ ikọ ke ebiet ekededi oro spirit Abasi enyịmede ukem nte Paul ye mbon oro ẹkesan̄ade ye enye ẹkenamde.​—Utom 16:10.