Me nga byale é Ngoan awôm-a-bèè, é too melu 22 ye mbu 1929 a Noville, moan dza mboo ye éma be mbe bé baghle biyem ye béñ bidzi, bébéñ Bastogne ye Ardenas a Bélgica. É moadzang a ne me mvus ye ma, bi mbe bi ñong meñang ma so biñac été ye émo maa, kada môs. Bi ke fe vole éyong tam ye a sap bidzi é mbe dé kuiñ. É moan dza wa té, bôr be mbe bé bira volan, bevoo ye éba bevoo.

Bebyèñ bam, Emile ye Alice, be mbe becatólicos nge ki becatholique, be ne be bunu. Kada môs sono, be mbe bé ke ésulan. Ve daa, étun mbu 1939, bempwaghe-mefan be mbe bé so a Inglaterra nge ki Angleterre, be nga siène é dza daa, ye sili tare naa a yebe naa be bo bé lôm ñe nso afep mefuèñ be mbe bé luè naa Consolation (ba luè éndagha naa Despertad nge ki Réveillez-vous !).Tare a nga dzigha yem naa, é mam me mbe minso mikalare mité été, me mbe bebela, ye dzam té éde a nga sum lang Biblia. Niène a nga tele naa a ke a bisulane bieba, éde é bôr ya dza be mbe mvam ye ñe, be nga sum ñe tebe é ngam ayat. Amu be mbe bé yemle tare naa a tsini ôsu naa a bo católico nge ki catholique, é nga ve naa moman me bo ézizang deba.

É mbe dé ve ma n’nem mintèñ, éyong me mbe mé yen é dzam be mbe bé bo tare. Dzam té é nga ve naa, me dzigha dzeng avôle Nzame, ye wiè ñe n’nem wom meyaghlan été, aval me va dzô mia de asumgha ye nlang wi. Éyong bôr be ya dza be nga tele naa ba tebe bia é ngam ayat, é nga ve me n’nem édedaa mbeng. Dzam té é nga tugha yemle mebun mam naa Jehôva a ne « éñi a bèè meyaghlan ».

Amu naa benazi ye Alemania nge ki Allemagne, be nga ñii ye mane yaman a Bélgica nge ki Belgique  é Ngoan tan ye mbu 1940 é too melu 10, é nga ve naa abuiñ bôr é tup. É nda bôr dzam é nga tup nfa nkèñ ye Francia nge ki France. A zen, bi nga bo bi tebe mbia bitéñ é vôm nsama bizima ye Alemania ô mbe wé lumane ye éwi ye Francia.

Éyong bi nga bulan é dza daa, bii dzi ki fe kuane é biôm bia bise amu naa, be nga wup abuiñ ye été. Niène ve Bobbie é nvu dza, éde é nga sô bia. Mam meté me nga ve me naa me kômô yem ‘amu dzé meluman ye mindzukh mi mbe’ ?

Bébéñ metam meté, éde bi nga bira buane nfeban moadzang Emile Schrantz a, sôsôe mpwaghe-mefan ye mvene. A nga tugha bia lere ye Biblia, amu dzé mindzukh mi ne, ye yalane bia abuiñ minsili mife ye éning. Me nga sum bele élat é ne édoa ye Jehôva, ye tobe ndzi-n’nem naa Jehôva, a ne Nzame édzing.

Amben kaa naa aluman é man, é nda bôr dza, bi mbe bi yenan ye kobe ye Bengaa Jehôva befe. É Ngoan muom ye mbu 1943, moadzang José-Nicolas Minet, a nga zu fep é dza daa ye ve ntun. A nga sili naa : « Za a kômô duban » ? Éde tare, moañang ye ma bi nga bere mo. Bi nga duban moan ôchiñ ézing bébéñ é dza daa.

É Ngoan awom-a-bèè ye mbu 1944, nsama bizima ye Alemania nge ki Allemagne, ô nga sum aluman da dang ngu’u, be nga sughlane bo Europa del Oeste nge ki Europe de l’Ouest, ba luè de naa Battle of the Bulge (aluman ye Bulge). Bi mbe bi ning bébéñ é vôm alumane té é nga boban. Dzam té é nga ve naa bi tobe a nda kaa kuiñ tang ngure ngoan. Môs ézing me nga ke ve betsit bidzi a nseng, éde me nga kuane naa be nga mane ñiè mekong me ngal afup da été. Moan bizima ye America nge ki Amerique, a nga yônane ye dzô me naa : « Barebe ôsi ! » Éde me nga mare mbii, ye ke barebe é vôm a mbe, éyong té, a nga boare ma e casco nge ki casque wèñ, naa a kame ma.

Niène aluman é nga man, bi nga kôm mam naa bi bo mban a yen bobedzang ye bekal baa be ye ékôan ya Liège, é mbe bekilómetros 90 ôkuiñ ye vôm bi mbe. Ye tam, bi nga kuiñ naa bi bele ôyôm moan angôs akal ayeghe a Bastogne. Me nga sum  bo ésèñ é nda ba ñong nfong-si akal ôkira, ye bele maa ye ayeghe Atsing. Ôsu vaa, me nga bo ésèñ é nda bisèñ ngoman é mbe kisoan té. Mbu 1951, bi nga kômane moan ésesang a Bastogne. É bôr be nga tobe ésesang té, be mbe bo ane bôr ntet, été, kal dza Elly Reuter é too mpwaghe-mefan a ne ayông. A nga wulu bekilómetros 50 minsini, naa a zu tobe ésesang té. Avôô, éde bi nga ndzinghan, ye kikh naa bia ye lughan. A ke kuane naa, be ndagha lôm Elly é kalare nluèn ye sikôlô Galaad nge ki Guilead a Estados Unidos. A nga tsili tsîn Ékôan naa a dzô be naa, aa mbe ki fe yebe nluène té. Moadzang Knorr, éñi a mbe ntebe ôsu ye Ékôan tam té, a nga ve ñe mbemba éyalan é dzô ñe naa, é ne fe kuiñ môs ézing naa, mia ñu n’nôm mi tobe sikôlô té. Bi nga lughan é Ngoan bèè ye mbu 1953.

Mbu té ôvoo, Elly ye ma, bi nga ke ésesang New World Society Assembly, be nga bo nseng ndama ye Yankee a Nueva York nge ki New York. Nté bi mbe wéñ, me nga tubane é moadzang a nga ve ma mbemba ésèñ, ye luè me naa be ke tobe Estados Unidos. Niène bi nga mane yaghlane Jehôva akal dzam té, éde bia Elly bi nga top naa, bia tep ésèñ té ye kikh naa, bia bulane a Bélgica nge ki Belgique, nfa ye naa bi ke vole é moan angôs a mbe bele bébéñ bekar-fuèñ awôm a Bastogne. Mimbu minga so vaa, bi nga bele éboran ye a byèñ moan, a too éyôla naa Serge. Ve daa, niène mengoan zangbwa me nga lôt, a ne Serge a nga ku nkôkoan ye wu. Meyaghlan été, bi nga kar Jehôva mintèñ mi mbe bia min’nem, ye yemle mebun maa ébe é ngiagh ye awômô bewu.

É Ngoan awôm ye mbu 1961, me nga yen aval ésèñ ba bo étun môs, naa me bo mpwaghe-mefan. Môs té ôbièn, é wô ntebe ôsu ye ntem ékoan ye Bélgica nge ki Belgique a nga luè ma. A nga sili ma, nge me mbe sum ésèñ ndaghe Bikôan. Éde me nga sili ñe naa : « Ye bii se ki tare bo bempwaghe-mefan kaa naa bi yebe ayem té » ? Be nga yebe me dzam té. Éyong bi nga dzale mengoan muom bi too bempwaghe-mefan, éde bi nga sum naa bia daghe bikôan é Ngoan ébuu ye mbu 1962.

Niène bi nga bo mimbu mibèñ ane bendaghe Bikôan, éde be nga luè bia naa bi ke bo ésèñ a Bethel ye Brussels. Bi nga sum naa bia bo ésèñ wéñ, é Ngoan awôm ye mbu 1964. Nféféñ ayem té é nga so a bia abuiñ biboran. Ôyôm tam ôsu vaa, éde moadzang Knorr a nga zu fep ntem ékôan waa, mbu 1965. É mbe ma éyaghane dzam naa, be tele ma ane ntebe ôsu ye ntem ékôan. Ôsu vaa, éde be nga luè bia Elly naa bi ke tobe aba 41 ye sikôlô ye Galaad. Bifiè moadzang Knorr a nga kobe bia mimbu 13 ô mvus, bi nga dzalban ! Éyong sikôlô a nga man, éde bi nga bulane a Bethel ye a Bélgica.

Me nga bele môra maa ye a belane n’yemane wom, ye Atsing me nga yeghe a sikôlô, naa me vole nfa ye a kaman é fili, ye ékang ayong Jehôva é bele a Europa, ye mevôm mefe (Beph. 1:7). Dzam té é nga ve me naa, me tubane abuiñ bura be bôr, ye mesi a lôt 55, mevôm ba kîlî ésèñ minkanghle daa. Aval metam meté, me mbe mé dzeng avole Jehôva meyaghlan été. Ndaane naa me tebe be  ôsu ane é môr a yem Atsing, me mbe mé dzô be naa, me ne « môr a Nzame. » Me mbe mé dzeng avole Jehôva meyaghlan tam ésese, mé yem naa n’nem kéza [nge ki nkikh minsang] ô ne ane atôntông mendzim é mo Jehôva été. A wulu mo, é vôm émièn a kômô » (Mink. 21:1).

Me ngen ma simane nlang me nga bele ye môr mboo ye Parlement Européen. Me nga dzeng abuiñ biyong naa me kobe ye ñe, asughlan éde a nga yebe naa bia ñe bi tuban. A nga dzô me naa : « Ma ve wa niène ve bibuk bitan kaa koghle éfe ôyô. » Éde me nga sili nlô wom ôsi, ye sum yaghlan. É ñan, a nga sili ma dzé me mbe mé bo. A ne me nga bere nlô, ye dzô ñe naa : « Me va ve Nzame akiba naa ô ne mbo-ésèñ wèñ mboo. » Éde a nga sili me naa : « Dzam té da yîlî ya ? » Éde me nga lere ñe nten Beromain 13:4. Amu naa a mbe protestante nge ki protestant, éde éfus té é nga name ñe. Dzé é nga boban ? A nga ve ma étun awala éde fe me nga bele mbemba minlang ye ñe. A nga dzô fe me naa, a kang ésèñ Bengaa Jehôva ba bo.

Aval ane mimbu mia ke, ayong Jehôva é va kaman é fili ékang daa, nfa ya bo bekristen be ne kaa ñong ngap a poletik, mbaghlan boan, nfong-si ye abuiñ mam mefe Europa. É mbe me môra maa naa, me tobe abuiñ minsang ye été, ye ve me naa, mamièn me yen ane Jehôva a nga ve bia naa, bi wun abuiñ minsang mi ye été. A zu kuiñ éndagha, Bengaa Jehôva be wunang minsang 140 a Cours Européenne des droits de l’homme !

Mimbu 1990, me mbe mé sèñ nsama ye moadzang Philip Brumley, ye étobgha ye tsin ékoan, ye fe moadzang Valter Farneti ye Italia, nfa ye naa bi tugha kaman é fili ye ékang bia ve Jehôva akal bobedzang be ye Cuba, é vôm ésèñ minkanghle daa é mbe nkîlan. Me nga tsili embajada nge ki ambassade ye Cuba é ne a Bélgica, ye bele ékôan ye mbo-ésèñ be nga tele naa a bèè bia. Ékôan ôsua bi nga tare bele ye ñe, bii dzi ki kuiñ naa bikôm mintsiè mi nga likh naa be kîlî ésèñ minkanghle daa a Cuba.

Niène bi nga yaghlane Jehôva naa a ve bia avole dèñ, éde bi nga dzaa be naa, bia kômô lôm be Biblia 5000 a Cuba, éde be nga yebe bia de. Be Biblia bete, be nga yem ke kuiñ a Cuba, éde fe be nga mane be kap bobedzang. Ye dzam té, bi nga wôrane naa, Jehôva a nga borane mengu’u bi nga ve. A kôre ye vaa, bi nga bera dzaa naa be ve bia naa, bi lôm be Biblia 27 500 befe. Éde be nga yebe bia de. A vole bobedzang ye bekal baa be ya Cuba, nfa ye naa môr asese ye ébe bo a bele Biblia wèñ, é nga ve ma édedaa mevakh.

Me nga ke a Cuba abuiñ biyong nfa ye a vole naa bi kaman é fili ye ékang daa. Dzam té é nga ve ma afôô abuiñ biyong naa, me ne bele mbemba awôghan ye bôr be ya ngoman.

Mbu 1994, be nga wiñ bôr a lôt 1000000 mbia nʼwuène bôt ô nga boban asu Betutsi afan si Rwanda. Mbia dzam a ne naa, be nga wiñ fe bobedzang bézing tam té. Éde be nga dzigha lôm nsama bobedzang naa, be ke sukh bobedzang ye bekal baa ye Rwanda a si ye vole be.

Éyong nsama waa ô nga siane a Kigali, capital ye Rwanda, bi nga kuane naa be nga bii ngal abuiñ biyong, é nda ba konghlan ye é vôm ba ñiè mebakh maa. Be nga kane fe bia abuiñ minlang mi nget, ye aval be nga wiñ bobedzang ye bekal baa bézing ya mimpwara. Ve daa, be nga kane fe bia mbemba minlang, ye aval bobedzang be nga leran édzing bekristen bevoo ye éba bevoo. Éfônan, bi nga ke yen moadzang ézing a too moan Tutsi, éñi nda bôr Bengaa Jehôva behutu be nga sole tan melu 28 ébéñ ô si. Ésulan bi nga bo a Kigali, bi nga ve mengu’u ma mese naa, bi saghe ye fôlô, bobedzang ye bekal baa a lôt 900.

A kôre ye vaa, éde bi nga kighane frontera nge ki frontière, naa bi ke a Zaire (éndagha République Démocratique du Congo), naa bi ke dzeng abuiñ Bengaa Jehôva be nga tup, ye ke sobe a campo berefugiados nge ki camp beréfugié bébéñ é kisoan ba luè naa Goma. Amu naa bii mbe ki be yen, éde bi nga yaghlane Jehôva naa a wulu bia. Éyong té bi nga yen môr ézing é zu é vôm bi mbe, éde bi nga sili ñe nge a yem moan Bengaa Jehôva ézing. Éde a nga yalane bia naa : « Ôwé me ne moan Bengaa. Me ne fe dzing naa me ke mia lere ébe bobedzang be ye mbu-fakh Akal avole ». Niène bi nga man ékôan é nga saghe bia té, ye bobedzang ye mbu-fakh Akal avole, éde bi nga kôane ye berefugiados nge ki beréfugié 1 600 naa bi fôlô be nsisim été, ye saghe be. Éde fe, bi nga kap ye be, é kalare a nga so ébe Tsîn ékôan. Bobedzang ye bekal be nga bira vele mevakh éyong be nga wokh bifiè bi : « Bia tu mia tam ésese meyaghlan maa été. Bia yem naa Jehôva aa ye ki mia lame. » Bifiè Tsin ékôan bité bi nga tugha faa dzalban. Éndagha, Bengaa Jehôva a lôt 30 000 ba sèhane Jehôva nsama mevakh été ô Rwanda !

Ndzindzing minenga wom Elly, a nga wu mbu 2011 a ke kuane naa bi tobeyang nlughan a lôr mimbu 58. Jehôva a nga fôlô ma aval me mbe mé kobe ye ñe, mintèñ me nga wôran meyaghlan été. Me nga ñong fe afôlô éyong me mbe mé kanghle mbemba fuèñ ye Édjié ya é bôr bia bebe bi too vôm mboo.

Amben me mbele mimbu 90, me ngen ma ke minkanghle kada sono. Me ne fe mevakh naa, me ne vole e departamento a tsiè é mam ma larane é fili ye ékang daa ntem ékoan ye Bélgica, ye kap ye é bôr bevoo é mam ma yem, ye naa me ne saghe bitong bi ye nda bôr ye Bethel.

Mimbu 84 ô mvus, éde me nga tare yaghlane Jehôva. A mbe asumgha ye mbemba éning me nga bele mé tsini ôsu ye yir Jehôva bébéñ. Ma ve de édedaa akiba amu naa Jehôva a va bèè meyaghlan mam éning dzam ése. (Bya 66:19) b