E dau taleitaka o luvemu me wiliwili ena ivola, se ena iyaya vakalivaliva?

 Levu na gone era na vinakata mera vakayagataka na iyaya vakalivaliva. E vola o Dr Jean M Twenge, “e levu nikua era sa wiliwili ga ena nodra iyaya vakalivaliva, e vakavucesa vei ira na wiliwili ena ivola. a

 E tiko eso na ka e yaga kina na wiliwili ena iyaya vakalivaliva. E kaya o John e yabaki 20: “Sa dau biu ga mai ena iyaya vakalivaliva na ivola keimami vakayagataka e koronivuli. Au na taipataka ga ena vanua ni vaqaqara na ulutaga au via kila, qai totolo noqu raica.”

 E levu na ivukevuke e tiko ena iyaya vakalivaliva. Kena ivakaraitaki, ni o tabaka ga e dua na vosa, o na raica sara na kena ibalebale, rogoca na kena katokatoni, sarava na vidio e veisemati kei na vosa qori, rawa ni o raica tale ga eso na kena ivakamacala. Vakacava e kena ibalebale qori ni sega ni yaga na wiliwili ena ivola?

 Eso e vinaka cake vei ira mera vakayagataka na ivola nira vulica vakatitobu e dua na ka. Na vuna?

•   Sega ni veivakawelei. E kaya o Nathan e dua na itabagone: “Niu wiliwili ena noqu iyaya vakalivaliva, e dau basika mai eso na itukutuku e rawa ni vakawelei au.”

   Qori tale ga na ka e vakila o Karen e yabaki 20, e kaya: “Niu wiliwili ena talevoni se tablet, e rawarawa niu vakawelei ena so tale na app se na qito era tu kina.”

   iVakavuvuli vakaivolatabu: “Vakayagataka vakavinaka nomu gauna.”—Kolosa 4:5, Phillips.

   Vakasamataka mada: Vakacava e rawa ni lewai koya vinaka o luvemu qai sega ni vakawelei ena gauna e wiliwili, se vulica kina e dua na ulutaga ena iyaya vakalivaliva? Ke sega, o na vukei koya vakacava me dei e nona vakasama ena ka e wilika?

   Vakatutu: Vukei luvemu me kila ke vakawelei ena iyaya vakalivaliva, ena dede nona cakava tu nona ka ni vuli. Ena lailai tale ga na gauna me cakava kina eso tale na ka.

•   Kila vinaka na ka era wilika. E kaya na ivola Be the Parent Please, “e laurai ena vakadidike ni o ira na wiliwili ena iyaya vakalivaliva, e dau dredre mera kila na ka era wilika tiko ni vakatauvatani na wiliwili ena ivola.”

   O ira na wiliwili ena iyaya vakalivaliva, ena totolo ga nodra wiliwili era sega ni vakasamataka vinaka na ka era wilika. E kaya na dauvola ivola o Nicholas Carr, “nida vakayagataka na internet, e matau meda wilika e levu na itukutuku ena dua ga na gauna lekaleka.” b

   E rawa ni yaga qori. Ia e tukuna o Carr, “ena rawa ni lai veisau kina na ivakarau ni noda wiliwili.” Qori ena rawa ni uqeti luvemu me wiliwili tu ga vakatotolo, qai sega ni kila na kena ibalebale.

   iVakavuvuli vakaivolatabu: “Na ka kece o rawata, mo rawata vata kei na yalomatua.”—Vosa Vakaibalebale 4:7.

   Vakasamataka mada: O na vukei luvemu vakacava me vakekeli vakalevu ena ivola, se iyaya vakalivaliva?

   Vakatutu: Mo yalorawarawa. E sega ni tukuni me vakayagataki ga na ivola, me sa kua na iyaya vakalivaliva. E yaga ruarua. Ia e tiko ena iyaya vakalivaliva eso na ivukevuke ena rawa ni yaga kina vei luvemu na ka e wilika. Mo yalorawarawa gona ni vakamacalataka vua na vinaka kei na ca ni wiliwili ena ivola, se ena iyaya vakalivaliva. Mo kila tale ga nira duidui na gone.

•   Dei ena nodra vakasama na ka era wilika. Ni vakatauvatani na wiliwili ena ivola, e vola o Ferris Jabr ena ivola na Scientific American, “na wiliwili ena iyaya vakalivaliva e vakaoca na vakasama, qai rawarawa nida guilecava na ka eda wilika.”

   Kena ivakaraitaki, ni o wiliwili ena ivola o rawa ni raitayaloyalotaka na ka o wilika. O na nanuma vinaka tale ga na ka o wilika ni o kila na vanua e volai tu kina. E vaka ga ni makataki tu na ivola qai rawarawa nomu kunea tale.

   Era kaya na dauvakadidike ni o ira na wiliwili ena ivola era dau nanuma vinaka na ka era wilika. Na vuna? De dua era vulica vinaka na ka nira vakayagataka na ivola.

   iVakavuvuli vakaivolatabu: “Mo taura matua na vuku kei na raiyawa.”—Vosa Vakaibalebale 3:21.

   Vakasamataka mada: E dau dredre vei luvemu me kila se nanuma na ka e wilika? O na vukei koya vakacava me vakavinakataka nona ivakarau ni vuli? E yaga vua ni vakayagataka na ivola?

   Vakatutu: E bibi me vinaka na ivakarau ni nona vuli o luvemu, sega ni iwalewale e vakayagataka. Eso era kaya ni vinaka na vuli ena iyaya vakalivaliva, ia e rairai sega ni dina qori.