1-3. (a) Na cava e sega ni yalodei kina o Esiteri ni tukuni me lako vei watina? (b) Na taro cava soti me baleti Esiteri eda na veivosakitaka?

E SAGA o Esiteri me dei na yalona ni volekata yani na lomanibai ena valenitui e Susani. Ia e dredre toka vua qori. Ni ka kece e laurai ena valenitui, e nakiti me qoroi. Qori e wili kina na ivakatakarakara duiroka e ceuti kina na bulumakau vakatabana, na dau vanataki dakaititi, na laioni biriki taliva, na duru vatu kaukaua, kei na ivakatakarakara qoroi ena delaniyavu vakaitamera volekata na ulunivanua e solega tu na ucacevata na Zagros e tadrava na uciwai makare na Choaspes. Na inaki ni ka kece qori mera vakasamataka kina na vulagi na lewa e tu vua na turaga e tukuna ni “tui cecere” e gole tiko kina qo o Esiteri me lai raica, e watina tale ga.

² Ena rairai kurabuitaki qori! Ni duatani sara o Easuerosi mai na ka ena rairai namaka e dua na goneyalewa Jiu yalodina vua e dua na tagane vakawati! * O Easuerosi e sega ni vakataki Eparama, a yalomalumalumu ni ciqoma o Eparama na veidusimaki ni Kalou me vakarorogo vei Sera. (Vkte. 21:12) E lailai na ka e kila na tui, se sega sara ga vua na kila me baleti Jiova na Kalou i Esiteri se na nona Lawa. E kila ga o Easuerosi na lawa ni Perisia, dua vei ira na lawa qori e vakatabuya na ka e vakarau cakava o Esiteri. Na cava oya? E tukuna na lawa ke lako vua na tui Perisia e dua e sega ni sureti, ena mate. A sega ni sureti o Esiteri, ia a lako ga me lai raica na tui. Ni volekata yani na rara ni valenitui e loma, na vanua e rawa ni raici koya kina o Easuerosi ena nona idabedabe vakatui, e rairai nanuma ena gauna qori o Esiteri ni sa na vakamatei.—Wilika Esiteri 4:11; 5:1.

³ Na cava e bolemate kina o Esiteri? Na cava eda vulica ena vakasakiti ni nona vakabauta? Ena dredre me vakabauti ni ranadi kei Perisia o Esiteri, ia meda raica mada se soli vakacava vua na itutu qori.

4. Na cava e kilai me baleti Esiteri, e mai bula tu vakacava kei Moatekai na wekana voleka?

⁴ E luveniyali o Esiteri. E sega ni levu na ka eda kila me baleti rau na nona itubutubu erau vakayacani koya o Hadassah. Qori na vosa vakaIperiu ni “mateli,” e dua na kau rairai vinaka e vulavula na sena. Ena gauna rau mate kina na nona itubutubu, a lomani koya e dua na wekana, na turaga yalovinaka o Moatekai. Erau veiwekani voleka, ia e qase sara vua o Moatekai. E kauti Esiteri ina nona vale qai susuga me vaka ga e luvena dina.—Esit. 2:5-7, 15.

5, 6. (a) E vakacava na ivakarau ni nona susugi Esiteri o Moatekai? (b) Na cava erau dau cakava o Esiteri kei Moatekai ni rau tiko e Susani?

⁵ Erau maliwai ira na Jiu era kau vakavesu ena koroturaga kei Perisia o Moatekai kei Esiteri, erau qai rairai beci ena vuku ni nodrau lotu kei na nodrau sasaga me rau muria na Lawa. Ia e volekati Moatekai sara o Esiteri ni dau vakavulici koya me baleti Jiova, na Kalou dau yalololoma a vakabulai ira na nona tamata ena veigauna sa oti—ena cakava tale qori. (Vunau 26:44, 45) E macala ni rau dau veilomani rau qai veivolekati o Esiteri kei Moatekai.

⁶ E dua na vakailesilesi ena valenitui e Susani o Moatekai, e dau dabe kei ira na vo ni dauveiqaravi ni tui ena matamata ni valenitui. (Esit. 2:19, 21; 3:3) Eda sega ni kila na ka e dau cakava o Esiteri ni tubucake tiko, e rawa ga nida kaya ni dau qaravi Moatekai vinaka kei na nona itikotiko. E rairai tiko o Moatekai ena dua na vale e sega sara ni ka levu ena tai adua ni uciwai qai veibasai kei na valenitui. E rairai taleitaka tale ga o Esiteri me lako ina makete e Susani era dau volivolitaki kina na matai ni koula, matai ni siliva, kei na so tale na dauveivoli. De dua a sega ni tadra o Esiteri ni na taukena ena dua na gauna na veika saulevu qori, a sega tale ga ni kila na veika ena yaco vua ena veigauna se bera mai.

7. Na cava e sega tale kina ni ranadi o Vasitai, na cava e qai yaco?

⁷ A kuruseta na vanua o Susani ena dua na siga na leqa e yaco ena valenitui. A vakarautaka o Easuerosi na magiti levu kei na waini me vakayagataka vata kei ira na turaga, qai kaciva na ranadi rairai vinaka o Vasitai a kana vata tiko kei ira na yalewa ena dua tale na vanua. A sega ni via lako yani o Vasitai. E madua qai cudru na tui, mani tarogi ira na nona daunivakasala ena itotogi me tau vei Vasitai. Cava e qai yaco? A tukuna na tui ni sa na sega ni ranadi o Vasitai, ena sosomitaki koya e dua tale. Era vaqarai ira na goneyalewa totoka ena vanua taucoko o Asiria na dauveiqaravi ni tui, ena qai digitaka na tui e dua vei ira na goneyalewa qori me ranadi vou.—Esit. 1:1–2:4.

8. (a) Ni sa goneyalewa mai o Esiteri, na cava e rairai kauai kina vakalevu o Moatekai? (b) O na muria vakacava na rai ni iVolatabu me baleta na rairai vinaka? (Raica tale ga na Vosa Vakaibalebale 31:30.)

⁸ Vakasamataka mada nona dau vakaraici Esiteri tiko o Moatekai ni toso na yabaki, e sakitaka qai kauai ni sa dua na goneyalewa rairai vinaka o Esiteri. E tukuna na iVolatabu: “Sa matavinaka ka rairai vinaka na goneyalewa.” (Esit. 2:7) E vakamacalataka na iVolatabu na rai donu me baleta na rairai vinaka, qori me salavata na vuku kei na yalomalumalumu. Ke sega, ena basika na viavialevu, dokadoka, kei na so tale na itovo ca. (Wilika Vosa Vakaibalebale 11:22.) O vakadinata qori? Vakacava o Esiteri, ena vukei koya na kena irairai vinaka se na vakavuna me dokadoka? Ena qai tukuna ga o gauna.

9. (a) Na cava e yaco nira kunei Esiteri na dauveiqaravi ni tui, na cava e dredre kina na veitalatala kei Moatekai? (b) Na cava e vakalaiva kina o Moatekai me vakawatitaka o Esiteri e dua na lotu butobuto? (Raica tale ga na kato.)

⁹ Era kunei Esiteri na dauveiqaravi ni tui ena itikotiko nei Moatekai ra qai kauti koya ina valenitui ena tai adua ni uciwai. (Esit. 2:8) A rairai dredre na nodrau veitalatala o Moatekai kei Esiteri ni rau sa vaka ga na veitamani. E sega ni vinakata o Moatekai me vakawatitaka o Esiteri e dua e sega ni vakabauta, ke mani tui mada ga. Ia e sega ni cakava rawa o Moatekai e dua na ka ena ka e yaco qori. * Sa wacava na nona vakarorogo vinaka o Esiteri ena ivakasala i Moatekai ni bera nira kauti koya na dauveiqaravi ni tui! E levu na ka e lomatarotarotaka o Esiteri ni kau tiko ina valenitui e Susani. Na cava ena yaco vua ena vanua qori?

10, 11. (a) Na cava ena rawa ni yacovi Esiteri ena vanua vou e sa lai bula kina? (b) E vakaraitaka vakacava o Moatekai nona kauaitaki Esiteri?

¹⁰ E vou qai duatani sara na ivakarau ni bula ena vanua e sa tu kina qo o Esiteri. E maliwai ira ‘e levu na goneyalewa’ era kau mai na vanua taucoko ena Matanitu o Perisia. A rairai duidui sara na nodra itovo vakavanua, nodra vosa, kei na nodra rai. Era kau na goneyalewa vua na vakailesilesi o Ikai mera sauni kina me dua na yabaki ra qai sauni ena waiwai isaluaki boivinaka. (Esit. 2:8, 12) Na vanua era tu kina qori na goneyalewa kei na kena ivakarau ni bula e rawa ni vakavuna mera kauaitaka vakasivia na kedra irairai, e rawa tale ga ni vakavuna na viavialevu kei na veisisivi. E tarai Esiteri vakacava qori?

¹¹ E sega tale ni dua e kauaitaki Esiteri vakalevu me vakataki Moatekai. E tukuna na iVolatabu ni dau lako e veisiga o Moatekai ina nodra raranivale na marama me kila se vakacava tiko o Esiteri. (Esit. 2:11) Sa wacava na nona marau ni rogoca na itukutuku kei Esiteri, era rairai tukuna vua na dauveiqaravi ena valenitui. Na vuna?

12, 13. (a) Era raici Esiteri vakacava na tu wavoliti koya? (b) Na cava e marau kina o Moatekai ni sega ni vakatakila o Esiteri ni Jiu o koya?

¹² Dua na ka na nona qoroi Esiteri o Ikai, e lomani koya kina vakalevu, e solia vua e vitu na yalewa dauveiqaravi kei na itikotiko vinaka duadua ena nodra vale na marama. E tukuna na kena ivolatukutuku: ‘Ena gauna kece qori era taleitaki Esiteri tiko ga o ira kece na raici koya.’ (Esit. 2:9, 15) Vakacava era qoroya ga na tamata na totoka kei Esiteri? Sega, e levu tale na ka era qoroi koya kina.

¹³ Kena ivakaraitaki, e tukuna na iVolatabu: “Sa sega ni vakatakila ko Esiteri se yalewa ni vei se ko cei na wekana: ni sa vakaroti koya ko Moatekai me kakua ni tukuna.” (Esit. 2:10) A vakasalataki Esiteri o Moatekai me qarauna me kua ni tukuna ni Jiu, a kila o Moatekai nira dau vakaduiduitaki vakalevu na Jiu ena veiliutaki vakaPerisia. Dua na ka nona marau ni gauna mada ga sa yawa mai kina vua o Esiteri, se laurai tiko ga vua na vuku kei na talairawarawa!

14. Era na vakadamurimuria vakacava na ivakaraitaki i Esiteri na itabagone nikua?

¹⁴ O ira tale ga na itabagone nikua era rawa ni vakamarautaki ira na nodra itubutubu kei na dauveisusu. Ke ra sega mada ga ni tiko kei na nodra itubutubu, se maliwai ira era yalowai qai torosobu se voravora na nodra itovo—era se rawa ga ni cata na veika ca, ra qai muria dei na ivakatagedegede era kila ni dodonu. Nira cakava qori era na vakataki Esiteri, era na vakamarautaka na Tamadra vakalomalagi.—Wilika Vosa Vakaibalebale 27:11.

15, 16. (a) Na cava e lomani Esiteri vakalevu kina na tui? (b) Na cava e sega ni rawarawa kina vei Esiteri na veiveisau e yaco ena nona bula?

¹⁵ Ni sa kena gauna me vakaraitaki kina vua na tui o Esiteri, a tukuni vua me digia ga na ka e vinakata me lai vakayagataka, de dua me ukutaki koya kina vakavinaka. Ni yalomalumalumu a kerea ga na ka e tukuna vua o Ikai. (Esit. 2:15) A rairai liaca o Esiteri ni na sega wale ga ni taleitaka na tui e dua e rairai totoka, ena taleitaki vakalevu e dua e dau vakarokoroko qai yalomalua. E donu beka na rai i Esiteri?

¹⁶ E tukuna na iVolatabu: “A sa ka levu na loloma ni tui vei Esiteri, ka lailai vei ira kecega na yalewa tani, a sa vinakati [taleitaki] koya ka lomani koya vakalevu cake vei ira kecega na goneyalewa; a sa vakaisalataki koya e nai sala vakaranadi, ka buli koya me ranadi mei sosomi kei Vasitai.” (Esit. 2:17) A rairai dredre vua na goneyalewa Jiu yalomalumalumu qo me vakamatauni koya ena veiveisau e yaco ena nona bula—sa digitaki me ranadi vou qai watina na iliuliu kaukaua duadua kei vuravura ena gauna oya! Vakacava, e dokadokataka na itutu e soli vua? Sega sara ga!

17. (a) E talairawarawa tiko ga vakacava o Esiteri vua e susugi koya? (b) Na cava e bibi kina nikua na ivakaraitaki i Esiteri?

¹⁷ A talairawarawa tiko ga o Esiteri vei Moatekai na turaga a susugi koya, qai sega ni bau tukuna ni Jiu. Ni tukuna tale ga vei Esiteri o Moatekai na nodra bukivere eso me vakamatei o Easuerosi, a talairawarawa o Esiteri me lai vakaraitaka vua na tui, mani vakaseva na nodra sasaga na daubukivere. (Esit. 2:20-23) A vakaraitaka o Esiteri ni vakabauta na nona Kalou ena nona yalomalumalumu qai talairawarawa. E bibi dina meda vakadamurimuria na ivakaraitaki i Esiteri, ni levu nikua era sa sega ni talairawarawa ra qai vakaunodra! Ia me vakataki Esiteri, era raica vakabibi na talairawarawa o ira e vu mai lomadra na nodra vakabauta.

18. (a) Na cava e rairai vu ni nona bese ni cuva vei Emani o Moatekai? (Raica tale ga na ivakamacala e ra.) (b) Era vakadamurimuria vakacava na tagane kei na yalewa vakabauta nikua na ivakaraitaki i Moatekai?

¹⁸ A soli vei Emani e dua na itutu ena vale i Easuerosi. A lesi koya na tui me paraiminisita, e nona daunivakasala nuitaki na tui qai ikarua ni iliuliu ena matanitu. A vakarota na tui mera cuva vei Emani na tamata nira raici koya. (Esit. 3:1-4) Ia na lawa qori ena vakavuleqa vei Moatekai. E kila ni dodonu me talairawarawa vua na tui, ena sega ga ni cakava na ka ena beca kina na Kalou. E kai Ekaki o Emani, kena ibalebale e kawa i Ekaki na nodra tui na Amalekaiti a vakamatea o Samuela na parofita ni Kalou. (1 Sam. 15:33) Era meca i Jiova kei ira na Isireli o ira na Amalekaiti ni sa rui levu nodra caka ca, qori na vuna e cudruvi ira kina vakailawalawa na Kalou. * (Vkru. 25:19) Ena rawa vakacava vua e dua na Jiu yalodina me cuva vua e dua na Amalekaiti e vakaitutu ena valenitui? A sega ni cakava rawa qori o Moatekai, mani sega ni cuva vua. Me yacova mai nikua, e levu na tagane kei na yalewa vakabauta era bolemate mera muria na ivakavuvuli qo: “E dodonu me keitou talairawarawa ga vua na Kalou, sega vua na tamata.”—Caka. 5:29.

19. Na cava e via cakava o Emani, mani rawa vakacava na tui?

¹⁹ Dua na ka na nona cudru o Emani. Ia e sega ni lomavakacegu me vakamatei duadua ga o Moatekai. E vinakata sara ga mera vakawabokotaki na Jiu kece! A sega ni cavu yaca o Emani, ia e vakaucacataki ira na Jiu vua na tui ni tukuna nira tawayaga, era matatamata ‘veiseyaki ra qai tawasei ira vei ira na lewenivanua.’ Koya e ca sara, e tukuna nira dau beca na lawa ni tui, era ilawalawa vakarerevaki ra qai dauveivorati. A vakatura me cautaka ina valeniyau ni tui e dua na ilavo levu mera vakamatei kina na Jiu kece ena matanitu. * A solia vei Emani o Easuerosi na nona mama vakatui me ivakaraitaki ni nona veivakadonui ena ka e nanumi me caka.—Esit. 3:5-10.

20, 21. (a) E tarai ira vakacava na Jiu ena Matanitu o Perisia wili kina o Moatekai na veika e vakarogoya o Emani? (b) Na cava e kerea o Moatekai me cakava o Esiteri?

²⁰ Sega ni bera na nodra vodo ose na italai ina yasana kece e lewa na tui, mera solia na ivola e vakadonui kina na nodra vakamatei na Jiu. Vakasamataka mada nodra rogoca na itukutuku qori o ira na tiko sara mai Jerusalemi, era se sasaga tiko kina na ivovo ni Jiu era lesu mai Papiloni mera tara tale na siti e se sega tu na kena bai me taqomaki ira. De dua e nanumi ira qori o Moatekai, vaka kina o ira na nona itokani kei na wekana e Susani ni rogoca na itukutuku rogorogo ca. Ena levu ni nona rarawa, e dresulaka na nona isulu o Moatekai, e vakaisulutaga, e kaburaka e uluna na dravusa qai lako yani ena lomadonu ni siti me tagilagalaga. Ia o Emani e gunu toka ga kei na tui, e sega ni bau kauai ena rarawa e vakavuna vei ira e levu na Jiu kei na nodra itokani e Susani.—Wilika Esiteri 3:12–4:1.

²¹ E kila o Moatekai ni dodonu me vakabulai ira na Jiu. Ia na cava ena rawa ni cakava? A vakauta o Esiteri eso na isulu vei Moatekai ni rogoca na nona rarawa, ia a sega ni taura o Moatekai. De dua sa dau vakasamataka voli na vuna a vakalaiva kina na Kalou o Jiova me kau tani vua o Esiteri, me ranadi tale ga vua na iliuliu lotu butobuto. E vaka me sa qai matata vua na vuna. A vakauta o Moatekai e dua na itukutuku vua na ranadi qai kerei Esiteri me vakamamasu vua na tui ena vukudra “na kai nona.”—Esit. 4:4-8.

22. Na cava e rere kina me lai raica na tui o Esiteri ni watina ga? (Raica tale ga na ivakamacala e ra.)

²² A rairai taqaya o Esiteri ni rogoca na itukutuku oya, ni na vakatovolei sara ga kina na nona vakabauta. E vakaraitaka na nona rere ena itukutuku e vakauta lesu vei Moatekai. E tukuna tale vua na lawa ni tui, ke lai raica na tui e dua ni sega ni sureti, ena vakamatei. Ena bula ga ke dodoka vua na tui na nona ititoko koula. Ni vakasamataki na ka e yaco vei Vasitai ni sega ni muria na ivakaro ni tui, ena namaka beka o Esiteri me vakabulai koya na tui? A tukuna vei Moatekai ni sa 30 na siga, e sega ni bau sureti koya na tui me lako yani vua! Ni se sega ni yaco qori qai dau veisau totolo na ivakarau ni yalona na tui, * sa nanuma ga o Esiteri ni sa sega ni taleitaki.—Esit. 4:9-11.

23. (a) Na cava e tukuna o Moatekai me vakaukauataka na vakabauta i Esiteri? (b) Na cava e yaga kina me vakadamurimuri o Moatekai?

²³ A vosa vakadodonu o Moatekai me vakaukauataka na vakabauta i Esiteri. A vakadeitaka vua ke sega ni cakava e dua na ka, ena lako mai ena dua tale na vanua na nodra vakabulai na Jiu. Ia ena namaka vakacava o Esiteri me vakabulai ni sa na kaukaua na veitusaqati? Na ka e cakava o Moatekai e vakaraitaka ni vakabauta dei ni na sega ni vakalaiva o Jiova mera vakawabokotaki na nona tamata, ena vakayacora kece tale ga na nona yalayala. (Josua 23:14) A tarogi Esiteri o Moatekai: “Ko cei e kila, de ko sa yaco beka mo ranadi e na vuku ni gauna oqo?” (Esit. 4:12-14) Sa ivakaraitaki vinaka dina o Moatekai meda vakadamurimuria. A nuitaka vakatabakidua na Kalou o Jiova. Eda dau cakava tale ga qori?—Vkai. 3:5, 6.

24. E laurai vakacava vei Esiteri na vakabauta kei na yaloqaqa?

²⁴ Qo na gauna me vakatulewa kina o Esiteri. A kerei Moatekai me soqoni ira mai na Jiu mera lolo vata kei koya me tolu na siga. Na malanivosa a tinia kina na nona ivola e kilai levu ena veisenitiuri sa oti me yacova mai nikua, qai laurai kina na vakabauta kei na yaloqaqa: “Kevaka ka’u sa mate, au sa mate ga.” (Esit. 4:15-17) Na levu ni masu e cakava ena tolu na siga qori e rairai se sega ni bau cakava ena nona bula. Sa yaco mai na gauna me lai raica kina na tui o Esiteri. E dara na nona isulu totoka duadua, cakava na ka kece e kila me taleitaki koya kina na tui, a lako sara.

25. Vakamacalataka mada na ilakolako i Esiteri vei watina.

²⁵ Me vaka e tukuni ena itekivu ni ulutaga qo, sa volekata yani o Esiteri na valenitui. Sa wacava na nona nuiqawaqawa kei na veitaravi ni nona masu ni sa rui vakasamataka vakabibi na ituvaki e tu kina qo. E curu yani ena lomanibai ena vanua e rawa ni raici Easuerosi kina ena nona idabedabe vakatui. E koti vinaka tu na kumina, e koti vinaka tale ga na uluna era savu vakatautauvata ena yasa ruarua ni matana. De dua e via raica o Esiteri na matana na tui me kila na ivakarau ni yalona. Sa rui dede tale ke tukuni me wawa. Ia vakalailai ga sa raici koya mai o watina. A kurabui na tui, ia e veisau na irairai ni matana, mani dodoka na nona ititoko koula!—Esit. 5:1, 2.

26. Na cava mera yaloqaqa kina vakataki Esiteri na lotu vaKarisito, ia na cava e itekitekivu ga kina na ka e cakava o Esiteri?

²⁶ E kila ena gauna qori o Esiteri ni na rogoci koya na tui. A yalodina vua na Kalou kei ira na kainona, e ivakaraitaki vinaka tale ga ni vakabauta vei ira na tamata kece ni Kalou me yacova mai nikua. Era vakadamurimuria na lotu vaKarisito dina nikua na ivakaraitaki qori. E kaya o Jisu nira na kilai na nona imuri dina ena loloma vosota. (Wilika Joni 13:34, 35.) Ena vinakati kina na yaloqaqa vakataki Esiteri. Ni oti mada ga nona bolemate o Esiteri ena vukudra na tamata ni Kalou, na ka e cakava qori e kena itekitekivu ga. Ena vakadeitaka vakacava vua na tui ni daubukivere na nona daunivakasala nuitaki o Emani? E rawa ni veivuke vakacava ena nodra vakabulai na kainona? Ena saumi qori ena ulutaga e tarava.