1, 2. (a) Na veisau cava eratou namaka o Josefa kei na nona vuvale? (b) Na itukutuku rarawataki cava ena tukuna o Josefa vei watina?

E TAQARA o Josefa e dua tale na iusana e daku ni asa. Raitayaloyalotaka mada ni veiraiyaki ena koro e Peceliema ni se buto, qai tavitavia na manumanu sa bi tu na kena iusana. E macala ga ni vakasamataka tu o Josefa na ilakolako balavu i Ijipita. Eratou sega ni kilai ira na tu e kea, eratou sega ni kila na nodra vosa kei na ivakarau vakavanua. Ena tara vakacava na nona vuvale na veisau lelevu oya?

² A dredre toka vei Josefa me tukuna vua na watina lomani o Meri na itukutuku rarawataki, a gole ga me lai vosa vua. E tukuna vua o Josefa ni a rairai vua ena tadra na agilosi qai vakasavuya vua na itukutuku ni Kalou: E via vakamatea na luvedrau o tui Eroti! Ena vinakati me ratou biubiu ena gauna totolo duadua. (Wilika Maciu 2:13, 14.) Dua na ka nona kauai o Meri. Na cava e vinakata kina e dua me vakamatei na luvedrau e tawacala qai sega ni cakava rawa e dua na ka? Erau sega ni kila na vuna o Meri kei Josefa. Ia erau nuitaki Jiova rau qai vakavakarau ena nodratou ilakolako.

3. Vakamacalataka mada na nodratou biubiu mai Peceliema o Josefa kei na nona vuvale. (Raica tale ga na iyaloyalo.)

³ Era se moce na lewe i Peceliema ra qai sega tu ni kila na veika a yaco. Ni se buto, ratou sa biubiu mai nakoro na veitamani. Ni ratou gole tiko ina ceva qai cadra mai na rarama ena tokalau, a rairai veinanuyaka o Josefa se cava ena yaco ena nodratou ilakolako qo. Ena rawa vakacava vua na matai e tauvanua ga, me taqomaka na nona vuvale mai vei ira era kaukaua sara vua? Ena rawa ni qarava tiko ga na nona vuvale? Ena rawa ni yalodina tiko ga ena itavi bibi e lesia vua na Kalou o Jiova, me qarava qai susuga na gone vakasakiti qo? E sotava o Josefa e levu na ka dredre. Nida veivosakitaka na sala a valuta rawa kina na veika dredre qori, eda na raica na vuna mera vakatotomuria kina na tama kei keda na kena vo na vakabauta i Josefa.

4, 5. (a) Ena sala cava e veisau vakadua kina na bula i Josefa? (b) E uqeti Josefa vakacava na agilosi me ciqoma e dua na itavi bibi?

⁴ Ena vica na vula yani eliu, ena nona koro e Nasareci, e veisau vakadua na bula i Josefa ni rau sa veimusumusuki kei na luvei Ili yalewa. E kilai Meri o Josefa ni goneyalewa vinaka qai yalodina. Ena gauna e kila kina ni sa bukete o Meri, a nanuma me sereki koya lo me kua kina ni vakamadualaki. * Ia a rairai vua ena tadra e dua na agilosi qai tukuna ni vakavuna na bukete nei Meri na yalo tabu i Jiova. A tukuna tale ga na agilosi ni gone ena vakasucuma o Meri ena “vakabulai ira nona tamata mai na nodra ivalavala ca.” Sa qai vakadeitaka vei Josefa: “Kua ni rere ni tauri Meri me watimu.”—Maciu 1:18-21.

⁵ Qori sara ga na ka e cakava o Josefa, e turaga yalododonu qai dau talairawarawa. A ciqoma na itavi bibi duadua: me susuga qai qarava na gone e sega ni luvena, ia e vakamareqeti duadua vua na Kalou. Ni talairawarawa ena dua na gauna e muri o Josefa ina lewa ni matanitu o Roma, a kauta kina na watina a bukete tu ena gauna oya me rau lai volai e Peceliema, mani sucu e kea o Jisu.

6-8. (a) Na ituvaki cava a veisautaka na ituvatuva i Josefa kei na nona vuvale? (b) Eda kila vakacava ni dusimaka na “kalokalo” o Setani? (Raica tale ga na ivakamacala e ra.)

⁶ A sega ni kauti rau tale na nona veitinani e Nasareci o Josefa. Eratou vakaitikotiko ga e Peceliema, e vica toka ga na maile mai Jerusalemi. A vakarautaka kece o Josefa na veika me rau bula kina o Meri kei Jisu, dina ga ni ratou dravudravua. Sega ni dede, eratou toki ina dua na itikotiko veiganiti. Ia baci veisau na ituvaki eratou sotava ni se gonetagane lailai o Jisu se voleka ni yabaki rua.

⁷ Eratou gole mai natuicake e dua na ilala tagane eratou dauraikalokalo, kena irairai mai na vanua yawa sara o Papiloni. A vagolei ratou mai e dua na kalokalo ina nodrau vale o Josefa kei Meri ratou qai vaqara voli mai na gone ena qai nodra tui na Jiu. Dua na ka nodratou veidokai na tagane qori.

⁸ Se mani ratou kila se sega, dua na ituvaki leqataki sa tu kina qo o Jisu ena vukudratou na dauraikalokalo. Na kalokalo eratou raica a kauti ratou e liu i Jerusalemi, sega ni Peceliema. * Eratou tukuna e keri vei Tui Eroti ni ratou vaqara tiko na gone ena qai nodra tui na Jiu, a tuburi Eroti sara ga na cudru kei na vuvu.

9-11. (a) E laurai vakacava ni tiko e dua e kaukaua cake vei Eroti se o Setani? (b) E duidui vakacava na ilakolako i Ijipita mai na ka e vakamacalataki ena italanoa buli?

⁹ Eda na qai raica ni tiko e dua e kaukaua cake vei Eroti. Eda kila vakacava? Eratou kau iloloma yani na vulagi ratou qai sega ni vinakata me soli vei ratou e dua na ka. Erau rairai kurabuitaka sara ga o Josefa kei Meri na ka saulevu e soli vei rau, “na koula, na ka boivinaka, kei na mura”! E nodratou inaki na dauraikalokalo me ratou tukuna vei Tui Eroti na vanua eratou raica kina na gone eratou vaqara tiko. Ia a sega ni vakatara qori o Jiova. Mani rairai vei ratou ena tadra qai tukuna me ratou lesu ena dua tale na gaunisala.—Wilika Maciu 2:1-12.

¹⁰ Ni ratou se qai biubiu ga na dauraikalokalo, a vakasalataki Josefa na agilosi i Jiova: “Tucake, kauta na gone kei tinana, dro i Ijipita, qai lesu mai keu sa tukuna yani; sa na vakarau vaqara na gone o Eroti me vakamatea.” (Maciu 2:13) Me vaka ga sa tukuni mai ena itekivu ni ulutaga, a sega ni lokuyarataka o Josefa na ka e tukuni vua me cakava. Ni bibi duadua vua ena gauna qori na bula i luvena, a kauti rau kina na nona veitinani i Ijipita. Ena lai yaga sara ena nodratou tiko voli e kea na iloloma saulevu eratou solia na dauraikalokalo lotu butobuto.

¹¹ E vakatubutaki ena italanoa buli kei na itukuni na ka me baleta na ilakolako i Ijipita, e tukuni ni vakalekalekataka vakacakamana o Jisu na ilakolako ya, e vakamalumalumutaki ira tale ga na daubutako, a bau tukuna mada ga ina vuniniusawa me kalolo sobu me rawa ni betia na vuana o tinana. * Ia e sega ni dina qori, eda kila ga ni sega ni rawarawa qai balavu na nodratou ilakolako ina vanua eratou vulagi kina.

12. Na cava era rawa ni vulica vei Josefa na itubutubu era susugi luvedra ena vuravura rerevaki qo?

¹² E levu na ka era rawa ni vulica vei Josefa na itubutubu. E dau biuta tu na nona cakacaka qai vakuai koya ena veika e rawa ni marautaka me taqomaka kina na nona vuvale mai na ituvaki leqataki. E raica o Josefa me itavi tabu na ilesilesi i Jiova me qarava na nona vuvale. Era susugi luvedra tale tiko ga nikua na itubutubu ena vuravura rerevaki e tu kina e levu na ka e rawa ni vakaleqai ira na gone, vakadukadukalitaki ira, se rawa sara mada ga ni vakaleqai ira. Era vakavinavinakataki na itubutubu era sega ni dau lokuyara me vakataki Josefa ra qai saga vakaukaua mera taqomaka na luvedra mai na veika e rawa ni vakaleqai ira!

13, 14. Na cava erau lesu tale kina i Nasareci o Josefa kei Meri?

¹³ E kena irairai ni lekaleka ga na nodratou tiko e Ijipita na vuvale i Josefa, ni sega ni dede sa tukuna vei Josefa na agilosi ni sa mate o Eroti. A kauta lesu nona vuvale o Josefa i nona vanua. Sa parofisaitaki makawa tu ni na kaciva na luvena o Jiova “mai Ijipita.” (Maciu 2:15) A veivuke o Josefa ena kena vakayacori na parofisai qori, ia eratou na toki i vei?

¹⁴ E qaqarauni sara o Josefa ni leqataki Arikelo na isosomi kei Eroti, e turaga yaloca qai daulaba. Ena veidusimaki ni Kalou, a sega ni kauti rau kina i Jerusalemi na nona veitinani o Josefa, eratou na yawaki ira tale ga kina na meca. Eratou lesu ina nona koro ena vualiku, eratou lai vakaitikotiko vakavuvale e Nasareci mai Kalili.—Wilika Maciu 2:19-23.

15, 16. Na cava na cakacaka i Josefa, na iyaya cava e rairai dau vakayagataka?

¹⁵ Eratou bula rawarawa ga, ia eratou sotava tale ga na veika dredre. E tukuna na iVolatabu ni matai o Josefa, qai levu na ka e vauca na cakacaka vakamatai. E dau ta na kau, colati ina vanua ni cakacaka, vakarautaki me tara kina na vale, ta kina na waqa, caka kina na ikawakawa lalai, na qiqi, kareti, ivua, kei na so tale na iyaya ni teitei. (Maciu 13:55) E cakacaka levu dina qori. O ira na matai ena gauna vakaivolatabu era dau cakacaka voleka toka ga ena mata ni nodra katuba, se volau e tararavita na nodra vale.

¹⁶ E levu na iyaya vakamatai a vakayagataka o Josefa, eso a rairai solia vua o tamana. Rairai e vakayagataka eso na iyaya saulevu me vaka na sukuea, palamu, joke me makataka kina na ka e cakava, matau lailai, ivaro, icalo, ituki, mola, jisili, drili dakaititi, veimataqali qulu, ena rairai vakayagataka tale ga eso na ivako.

17, 18. (a) Na cava a vulica o Jisu vei tamana vakacabecabe? (b) Na cava me cakacaka kina vakaukaua o Josefa?

¹⁷ Vakasamataka mada na nona dau saravi tamana vakacabecabe o Jisu ni se gone. Ni coba dei toka na matana ena ka kece e cakava o Josefa, sa wacava na nona qoroya na kaukaua ni tabana kei na ligana, na maqosa ni nona cakacaka, kei na nona vuku. De dua a vakavulici luvena o Josefa ena so na ka e rawa ni cakava me vaka na sanivevataki ni kau varovaroa ena kuli ni ika e vakamamacataki. A rairai vakavulici Jisu ena duidui kau e dau vakayagataka me vaka na lolo, oki, se olive.

¹⁸ E vulica tale ga o Jisu ni dau veikaroni qai veivakacegui ena nodratou vuvale na liga kaukaua i Josefa e dau vakabalea na kau, taya na tolonikau, qai sema na kau ni tukia vata. Mani dua na nodrau vuvale levu o Josefa kei Meri ni ratou sucu tale e rauta e ono na taci Jisu. (Maciu 13:55, 56) Sa qai vinakati ga vakalevu me cakacaka vakaukaua o Josefa me rawa ni qaravi ratou, me vakani ratou kece tale ga.

19. E vakarautaka vakacava o Josefa na nodratou bula vakayalo na nona vuvale?

¹⁹ Ia e kila o Josefa ni bibi duadua me qarava na nodratou bula vakayalo na nona vuvale. E dau vakavulici ratou ena veika me baleti Jiova kei na nona lawa. E dau tokoni koya o Meri ena nodratou dau kau na gone ina valenisoro, e dau wiliki vakadomoilevu qai vakamacalataki kina na Lawa. De dua e dau lomatarotarotaka o Jisu e levu na ka ni ratou lesu mai na valenisoro, e dau saga o Josefa me vakacegui koya ena veika vakayalo e dau via kila. E dau kauti ratou tale ga na nona vuvale o Josefa ina solevu e dau vakayacori mai Jerusalemi. Ni kauti ratou na nona vuvale ina soqo ni Lakosivia e veiyabaki, eratou dau lakova e rauta ni 120 na kilomita qai rairai dau taura e rua na macawa na nodratou ilakolako i Jerusalemi kei na nodratou ilakolako lesu i vale.

20. Era na vakadamurimuri Josefa vakacava na ulunivuvale lotu vaKarisito?

²⁰ Qori tale ga na ivakarau era muria nikua na ulunivuvale lotu vaKarisito. Era dau soli bula ena veika me baleti ira na luvedra, era vakaliuca na veivakavulici vakayalo, sega ni veika tale eso me vaka na nodra tiko vinaka vakayago. Dua na ka nodra sasaga mera kauti luvedra ina soqoni vaKarisito kei na soqo lelevu tale eso. Me vakataki Josefa ga, era kila nira cakava tiko na ka vinaka duadua vei luvedra.

21. Na cava eratou dau cakava na vuvale i Josefa ena gauna ni Lakosivia, erau qai siqema ena gauna cava o Meri kei Josefa ni yali o Jisu?

²¹ Me vaka ga na kena ivakarau, a kauti ratou tale na nona vuvale i Jerusalemi o Josefa ni yabaki 12 o Jisu. Eratou gole ina soqo ni Lakosivia, e gauna marautaki qori nira dau lako vakavuvale ra qai lakova na veikau drokadroka qai bulabula. Sa sega soti ni rairai vinaka na vanua nira volekata na vanua cere e toka kina o Jerusalemi. Era dau lagata sara e levu na same taleitaki, na Same ni cabecabe. (Same 120-134) Era rairai osota yani na siti e drau vakaudolu na lewenivanua. Ni oti na solevu, era dau lesu na vuvale ena nodra qiqi. Erau rairai ogaoga ena levu na ka o Meri kei Josefa, erau mani nanuma ni sa maliwai ira tiko eso tale o Jisu, de dua o ira na wekadrau. Sa oti e dua na siga na nodra biubiu mai Jerusalemi rau qai siqema ni yali dina o Jisu, erau lomaleqa sara ga!—Luke 2:41-44.

22, 23. Na cava erau cakava o Josefa kei Meri ni yali o Jisu, na cava e kaya vua o Meri ni rau kunei koya?

²² Erau taubale lesu i Jerusalemi rau qai vaqarai Jisu ena vanua kece eratou lakova. Vakasamataka me rau veilakoyaki voli ena siti sa lala qai vagagalu tu rau qai kaciva tiko na yacai luvedrau. E rawa ni tiko i vei o gone? Ena ikatolu ni siga ni nodrau vaqaqara, vakacava sa na veinanuyaka o Josefa ni a sega ni vakayacora vinaka na itavi tabu a lesi koya kina o Jiova? Erau gole sara ina valenisoro. Ni rau vaqaqara voli, rau lai curu sara ina dua na rumu era dabe tiko kina na tagane vuli, era kila vinaka na Lawa—e dabe maliwai ira toka o Jisu! Sa wacava na lutu ni nodrau icegu o Josefa kei Meri!—Luke 2:45, 46.

²³ E vakarorogo qai vakatarogi ira tiko na tagane qori o Jisu. Era qoroya na tagane qori na ka e kila kei na nona isaunitaro. Ia erau kurabui o Meri kei Josefa, e tukuni ena kena ivolatukutuku ni vagalui Josefa sara ga. Ia a vosa ena vukudrau o Meri: “Luvequ, na cava o cakava kina qo vei keirau? Keirau sa mate na vaqarai iko.”—Luke 2:47, 48.

24. Na ka dina cava e kaya na iVolatabu me baleta na veisusu?

²⁴ Ena dua wale ga na ivakamacala lekaleka, e vakamatatataka sara ga kina na Vosa ni Kalou na ka dina me baleta na veisusu. Ke uasivi mada ga o gone, e rawa ni vakavu nuiqawaqawa ga ena so na gauna! E sega ni tukuni rawa na levu ni nodra ‘nuiqawaqawa’ na itubutubu nira susugi luvedra tiko ena ituvaki ca qo, ia e rawa ni vakacegui ira na nodra kila ni vakamacalataki tu ena iVolatabu na veika dredre era dau sotava.

25, 26. Na cava e tukuna o Jisu vei rau na nona itubutubu, e tarai Josefa vakacava na veika e tukuna o luvena?

²⁵ E marautaka dina o Jisu na nona tiko ena vanua erau rawa ni veivolekati kina kei na Tamana vakalomalagi na Kalou o Jiova, qai katona na ka kece e vulica. E rawarawa sara qai vu mai lomana na nona isaunitaro vei rau na nona itubutubu: “Cava drau vaqarai au kina? Drau sega ni kila ni dodonu meu tiko ena vale nei Tamaqu?”—Luke 2:49.

²⁶ E rairai vakasamataka vakalevu na vosa qori o Josefa. De dua ena vakamarautaki koya tale ga ni a gumatua ni vakavulici luvena vakacabecabe me rau veiwekani voleka kei na Kalou o Jiova. Se gone sara ena gauna qori o Jisu, ia sa kila vinaka tu na ka e dau cakava na tama dauloloma. E macala ga ni vulica vakalevu qori ena ivakaraitaki i Josefa.

27. Ni o dua na tama, na itavi dokai cava o lesi kina, na cava mo nanuma kina na ivakaraitaki i Josefa?

²⁷ Ke o dua na tama, e dua dina na ka dokai mo vukei luvemu me kila na veika e dau cakava na tama dauloloma qai dau veitaqomaki. Nanuma tiko na ivakaraitaki i Josefa ke tiko na luvemu vakacabecabe se o susu gone, mo karoni ratou vakatautauvata qai vakamareqeti ratou kece. Vukei ratou me ratou toro voleka vua na Tamadratou vakalomalagi na Kalou o Jiova.—Wilika  Efeso 6:4.

28, 29. (a) Na cava e tukuna na Luke 2:51, 52 me baleti Josefa? (b) E vukei luvena vakacava o Josefa me toso cake nona vuku?

²⁸ E vakamacalataki tale vakalailai ena iVolatabu na bula i Josefa, ia e yaga me vulici vinaka sara. E tukuni ena iVolatabu ni a “talairawarawa tiko ga vei rau” na nona itubutubu o Jisu. E tukuni tale ga ni “tubu cake tiko ga o Jisu, e toso cake nona vuku, e taleitaki koya na Kalou, era taleitaki koya tale ga na tamata.” (Wilika Luke 2:51, 52.) Na cava e vakaraitaka qori me baleti Josefa? E vica na ka eda vulica kina. E sega ni weletaka na nona itavi vakaulunivale, ni dau dokai koya na luvena uasivi qai vakamalumalumu ina nona lewa.

²⁹ Eda vulica tale ga ni toso cake tiko ga na nona vuku o Jisu. E macala ga ni a veivuke sara vakalevu o Josefa ena toso nei luvena. Ena gauna oya, a dau tiki tu ni nodra bula na Jiu e dua na vosa vakaibalebale. E tukuni kina nira rawa ga ni vuku na tagane era marautaka tu na nodra bula, o ira na kenadau ena so na cakacaka me vaka na matai, teitei, kei ira na daunikaukamea “e sega vei ira na lewadodonu kei na vakataulewa; era na sega ni cavuti ena vosa vakatautauvata.” E qai vakaraitaka ena dua na gauna e muri o Jisu na tawayaga ni vosa vakaibalebale oya. E dua ga na matai yalomalumalumu o tamana vakacabecabe, ia a rogoca vakalevu o Jisu ni se gone na nona veivakavulici vinaka ena “lewadodonu kei na vakataulewa” i Jiova. Eda rawa ni kaya ni cakava qori o Josefa ena levu na gauna.

30. E ivakaraitaki vakacava o Josefa vei ira na ulunivuvale nikua?

³⁰ E vakadinadinataki tale ga na yaga ni veivakavulici i Josefa ni tubu cake tiko o Jisu. Ni dau qaravi vinaka, a tubu cake kina me dua na tagane kaukaua qai dau vinaka nona vakatulewa. A vakavulici luvena tale ga o Josefa me kenadau ena cakacaka. E kilai kina o Jisu me luve ni matai, e “matai” tale ga. (Mari. 6:3) Kena ibalebale, ni vuavuaivinaka na veivakavulici i Josefa. E ka vakayalomatua mera vakadamurimuri Josefa na tama, mera qaravi ira vinaka na luvedra ra qai uqeti ira mera qaravi ira ga.

31. (a) Na cava e kilai me baleta na icavacava ni bula i Josefa? (Raica tale ga na  kato.) (b) Na ivakaraitaki cava i Josefa meda vakadamurimuria?

³¹ Ni volatukutukutaki ena iVolatabu na nona papitaiso o Jisu ni yabaki 30, sa sega ni tukuni e dua na ka me baleti Josefa. E laurai ena kena ivakadinadina ni sa yada tu o Meri ni tekivu na nona cakacaka vakaitalatala o Jisu. (Raica na kato “ Gauna Cava e Mate Kina o Josefa?”) Ia e totoka na ivakaraitaki e biuta toka o Josefa, e dua na tama a taqomaka na nona vuvale, qaravi ratou, qai yalodina tiko ga me yacova na nona mate. Mera vakadamurimuria na vakabauta i Josefa na lotu vaKarisito kece, wili kina o ira na tama kei na ulunivale.