1. Ena vakacava sara mada na ilakolako i Jona, e raica vakacava na vanua me lako kina?

A LEVU na gauna me vakasama kina o Jona. Na yawa ni vanua ena lakova e rauta ni 800 na kilomita. Taumada, ena taura toka e dua na vula na vanua ena taubaletaka, e rawa tale ga ni balavu sara. Ni bera ni biubiu me digia na gaunisala lekaleka, se balavu e sega kina na leqa. Me qai vakamuria na veibuca kei na veidelana e sega ni wiliki rawa. De dua ena yasava na vanua dravuisiga e Siria, takosova na uciwai lelevu vaka na Uferetisi, me qai lai vaqara icili ena vanua e vulagi kina ena veitaoni kei na veikoro e Siria, Mesopotemia kei Asiria. Ni toso na siga, e vakasamataka ni sa voleka mai na siti e dau domobulataka me lako kina, o Ninive.

2. E kila vakacava o Jona ni sa sega tale ni rawa ni drovaka na nona ilesilesi?

² Dua ga na ka e vakadeitaka o Jona: Sa sega tale ni rawa ni railesu me drovaka na nona ilesilesi. Qori na ka a saga taumada. Eda dikeva ena wase sa oti, ni vakavulici Jona ena yalovosovoso o Jiova ni vakavuna na cagi kaukaua e wasawasa, qai vakabulai koya vakacakamana mai na ika levu. Ni oti tale e tolu na siga, e luaraki o Jona ena dua na baravi, na turaga dau veidokai qai yalorawarawa.—Jona, wase 1, 2.

3. Na itovo cava e vakaraitaka o Jiova vei Jona, na taro cava e basika?

³ Ni vakaroti Jona ena ikarua ni gauna o Jiova me gole i Ninive, a talairawarawa na parofita ni muri ina isi ena ilakolako balavu qo. (Wilika Jona 3:1-3.) Ia bau veisautaka nona rai ni vakavulici koya oti o Jiova? Me kena ivakaraitaki, e yalololoma vua o Jiova ni vueti koya me kua ni lutudromu, sega ni totogitaki koya ni talaidredre, qai solia tale vua e dua na gauna me vakayacora na nona ilesilesi. Vakacava, e yalololoma o Jona? E dau dredre vei keda na tamata ivalavala ca meda yalololoma. Meda raica mada na ka eda na vulica ena sasaga i Jona.

4, 5. Na cava e tukuna kina o Jiova ni ‘siti vakaitamera’ o Ninive, na cava eda vulica kina me baleti koya?

⁴ O Jona e sega ni raici Ninive me vakataki Jiova. Eda wilika: ‘E siti vakaitamera sara ga vua na Kalou o Ninive.’ (Jona 3:3) E vola vakatolu o Jona ni cavuta o Jiova na ‘siti vakaitamera’ o Ninive. (Jona 1:2; 3:2; 4:11) Na cava e siti vakaitamera kina vei Jiova, se cava e rui bibi kina vua o Ninive?

⁵ E koro makawa o Ninive, e dua vei ira na imatai ni siti e tauyavutaka o Nimiroti ni oti na Waluvu. E koro vakaitamera ni wili tale ga kina eso tale na siti, oya na vuna ena taura e tolu na siga ni taubaletaki mai na dua na muana ina dua tale. (Vkte. 10:11; Jona 3:3) E koro totoka o Ninive, ni duri tu kina na veivalenisoro totoka, na bai kaukaua, kei na so tale na veivale lelevu. E sega ni dua na ka qori e bibi vei Jiova. E bibi ga vua o ira na lewenivanua. Ena gauna ya era lewe levu sara na lewenivanua e Ninive. Se mani ca vakacava na nodra ivakarau, e kauaitaki ira o Jiova. E kauaitaka nodra bula kei na nodra rawa ni veivutuni mera cakava na ka e dodonu.

6. (a) Na cava e rere kina ni lako i Ninive o Jona? (Raica tale ga na ivakamacala e ra.) (b) Na cava eda vulica vei Jona ni vunau?

⁶ Ni yaco yani e Ninive o Jona de dua e rere vakalevu nira sa rui le levu. * E rauta ni 120,000 taucoko na lewenivanua. De rairai vaqara na vanua vinaka me tekivu vunautaka kina na nona itukutuku ni taubale wavoki ena vanua osooso qo. Ena cakava vakacava qori? Vakacava, sa kila o koya na nodra vosa na kai Asiria? Se solia vakacakamana vei koya o Jiova? Eda sega mada ni kila. De vosa ga vakaIperiu qai dua e vakadewa vei ira na kai Ninive. Se mani cava ga, e rawarawa na nona itukutuku, de sega tale ga ni taleitaki kina ni kaya: “Sa na bogi vasagavulu mada, ena qai rusa ko Ninive.” (Jona 3:4) E doudou, qai tukuna wasoma na itukutuku. Nona cakava qori, e vakaraitaka na vakasakiti ni nona yaloqaqa kei na nona vakabauta. Qo na itovo meda vakaitovotaka vakalevu nikua na lotu vaKarisito kece.

7, 8. (a) Na cava era cakava na tamata nira rogoca na itukutuku i Jona? (b) Na cava e cakava na tui kei Ninive?

⁷ Era vakatudaliga na kai Ninive ena itukutuku i Jona. Rairai e nanuma o koya nira na cudru, era na cakava tale ga eso na itovo kaukaua. Ia e yaco e dua na ka vakatubuqoroqoro. Era vakarorogo na tamata! E tete vaka na kama ni veigasau na nona itukutuku. Sega ni dede sa ka ni veitalanoa ena siti na parofisai ni veivakarusai e vakasavuya o Jona. (Wilika Jona 3:5.) Era veivutuni kece na vutuniyau, dravudravua, o ira na kaukaua kei na malumalumu, gone kei ira na qase. Era lolo. E lai rogoca sara na tui na nodra sa veivutuni na lewenivanua.

⁸ E veivutuni tale ga na tui ni rogoca na itukutuku i Jona. Ni rerevaka na Kalou, e duri mai na nona idabedabe vakatui, luvata nona isulu vakatui, e vakaisulutaga vakataki ira na nona tamata, qai “la’ki tiko e na dravusa.” E solia sara e dua na ivakaro vei ira na “turaga,” me sa vakalawataki na nodra lolo. Mera vakaisulutaga kece wili kina na manumanu. * E yalomalumalumu ni tukuna nira cala ena itovo ca qai voravora na nona tamata. E vakanuinui tu ni na lomani ira na Kalou dina ni raica nodra veivutuni, e kaya na tui: “De sa na saumaki beka na Kalou . . . ka lesu mai na nona cudru waqawaqa, me da kakua ni rusa.”—Jona 3:6-9.

9. Na cava era vakatitiqataka na dauvakalelewa me baleti ira na kai Ninive, eda kila vakacava ni cala qori?

⁹ Era vakatitiqataka eso na dauvakalelewa ni rawa ni totolo ga va ya na nodra veivutuni na kai Ninive. Era kaya na vuku ni iVolatabu ni mataqali vukivuki va qo, e vakabulabulataka na vakabauta vakatevoro kei na nodra sega ni dau dei na tamata ena ivakarau vakavanua ni gauna makawa. Ia eda kila ni cala na vakalelewa qori, ni mai cavuta tale e muri o Jisu Karisito na nodra veivutuni na kai Ninive. (Wilika Maciu 12:41.) E kila vinaka o Jisu na ka e tukuna tiko, ni a bula tu mai lomalagi ni yaco na ituvaki oya. (Joni 8:57, 58) Na kena dina, meda kua vakadua ni nanuma nira sega ni rawa ni veivutuni na tamata—se ra mani voravora vakacava vei keda. O Jiova ga e kila na loma ni tamata.

10, 11. (a) Na cava e cakava o Jiova nira veivutuni na kai Ninive? (b) Eda kila vakacava ni sega ni cala nona vakatulewa o Jiova?

¹⁰ Na cava e qai cakava o Jiova nira sa veivutuni na kai Ninive? E qai vola o Jona: “A sa raica na nodrai valavala na Kalou, ka ni ra sa vuki mai na nodrai tovo ca; ka sa qai veivutuni na Kalou e na vuku ni ca sa kaya me cakava vei ira; ka sa sega ni cakava ko koya.”—Jona 3:10.

¹¹ Vakacava, e vakaraitaka qo o Jiova ni cala nona vakatulewa me baleti Ninive? Sega. E vakamacalataka na iVolatabu ni uasivi nona lewadodonu. (Wilika Vakarua 32:4.) E sega ni vinakati vei Jiova me cudruvi ira tale tiko na kai Ninive. E raica na nodra sa veisau, qai sega ni gadrevi mera totogitaki. Qo na gauna me vakaraitaka kina vei ira na nona yalololoma.

12, 13. (a) E vakaraitaka vakacava o Jiova ni dau yalorawarawa, e biuti koya ena keda ituvaki qai dau yalololoma? (b) Na cava e sega ni lasu kina na parofisai i Jona?

¹² O Jiova e sega ni vakataki ira na kalou yalodua, qai sega ni loloma, era dau vakavuvulitaka na iliuliu ni lotu. E dau yalorawarawa, biuti koya ena keda ituvaki qai dau yalololoma. Ni vakatulewataka me totogitaki ira na tamata ca, ena vakayagataki ira nona mata e vuravura mera veivakasalataki mada eliu, ni vinakata o koya mera veivutuni na tamata ca, ra qai veisautaka nodra ivalavala me vakataki ira na kai Ninive. (Isik. 33:11) E tukuna o Jiova vei Jeremaia na nona parofita: “A tiki-ni-siga ka’u na vosa e na vuku ni dua na vanua, se dua na matanitu, me’u cavuta, ka basuka, ka vakarusa; kevaka ena lesu na vanua ko ya mai na nodra ca, ka’u a lewa me ra ca kina, ka’u na qai veivutunitaka na ca ka’u a nanuma me’u cakava vei ira.”—Jere. 18:7, 8.

¹³ Vakacava, a lasu na parofisai i Jona? Sega, e vakasalataki ira ga na tamata na ka ena rawa ni yaco ke ra sega ni veivutuni. E yavutaki na ivakasala qori ena nodra ivakarau ca na kai Ninive, era qai veisau e muri. Ke ra a tomana na nodra valavala ca, ena tau vei ira na lewa vata ga ya ni Kalou. Qori sara ga na ka e qai yaco e muri.—Sefa. 2:13-15.

14. Na cava e cakava o Jona ena yalololoma i Jiova e Ninive?

¹⁴ Na cava e qai cakava o Jona ni sega ni yaco na veivakarusai me vaka e namaka? Eda wilika: “Ka sa cata vakalevu ko Jona, ka sa cudru sara.” (Jona 4:1) Na qaqa ni nona masu mada ga e vaka me beitaki koya e Kaukaua Duadua! A vakatura o Jona me tiko ga mai nona vanua. E tukuna ni sa kila rawa tu ni na sega ni vakarusai Ninive o Jiova, e vakaiulubaletaka qori me dro kina i Tasisi ena imatai ni gauna. Mani kerea me mate, ni tukuna ni vinaka cake ga me mate, e ca me bula tiko.—Wilika Jona 4:2, 3.

15. (a) Na cava e lomabibi qai cudru kina o Jona? (b) E raica vakacava na parofita lomabibi qo o Jiova?

¹⁵ Na cava mada e leqataka tiko o Jona? Eda sega ni kila na ka kece e veinanuyaka tu, eda kila ga ni sa vakasavuya na itukutuku ni veivakarusai vei ira kece e Ninive, era mani vakabauti koya. Ia qo sa na sega na veivakarusai. Vakacava, e rere ni na vakalialiai se tukuni ni parofita lasulasu? Se mani cava ga, e sega ni marautaka nodra veivutuni na kai Ninive se na yalololoma i Jiova. Kena irairai ni sa luvuci koya tu na yaloca, vakalomalomani koya qai leqataka na kena irogorogo. Ia e raica na Kalou dau yalololoma i Jona na nona vinaka na parofita lomabibi qo. E sega ni totogitaki koya ni sega ni veidokai, e taroga ga vua e dua na taro vakavure vakasama: “E vinaka beka vei iko mo cudru?” (Jona 4:4) Bau sauma o Jona? E sega ni tukuna vei keda na iVolatabu.

16. Na cava era nanuma eso ni dodonu me cakava na Kalou, na cava eda vulica vei Jona?

¹⁶ E rawarawa sara nida vakalewa na ka e cakava o Jona, ia meda nanuma tiko, ni matau vei keda na tamata ivalavala ca meda sega ni dau duavata kei na Kalou. Era nanuma eso ni dodonu me tarova o Jiova na ka vakaloloma a yaco se me vakataulewa totolo vei ira na tamata ca, se me sa tinia na ituvaki ca kei vuravura ni bera noda gauna qo. Eda vulica ena ivakaraitaki i Jona, ke da sega ni duavata kei na Kalou o Jiova, o keda ga meda veisautaka noda rai, sega ni o koya.

17, 18. (a) Na cava e cakava o Jona ni biuti Ninive mai? (b) Na cava e cakava o Jona ena cakamana i Jiova me baleta na vunivago?

¹⁷ E biuti Ninive na parofita lomabibi qo qai lako ena veiulunivanua ina isi, me raica tu mai na yasayasa kece oya. E tara e dua na vale tabanikau qai mai wawa toka yani me saravi Ninive. De nui tiko ga o koya me raica na vakarusai ni siti. Ena vakavulica vakacava o Jiova na turaga yalodredre qo me dau yalololoma?

¹⁸ Ena bogi ga oya e vakatubura o Jiova e dua na vunivago. Ni yadra mai na mataka o Jona, e raica sara na kau e tubu siviti koya, qai ivakaruru vinaka na drauna ni vakatauvatani kei na nona vale tabanikau malumalumu. Dua na ka nona marau. E tukuni ni “sa reki vakalevu ko Jona” ena vuku ni kau. De dua e raica qori o koya me cakamana ni Kalou, me ivakaraitaki ni nona veivakalougatataki kei na nona veivakadonui. Ia e sega wale ga ni vinakata o Jiova me vakarurugi koya mai na katakata ni siga, e via vakavulici koya tale ga ena nona cudru macawa. E vinakata me uqeti Jona. Mani kuria na Kalou na nona cakamana. E tala e dua na nuve me kania na vunivago. E tala tale ga ‘na cagi katakata na tokalau’ me yacova ni sa ‘voleka sara ni rebo’ mai na katakata o Jona. E lomabibi, qai kerea tale vua na Kalou me mate.—Jona 4:6-8.

19, 20. Na cava e qai vakamacalataka o Jiova vei Jona me baleta na vunivago?

¹⁹ E tarogi Jona tale o Jiova ke donu nona cudruvaka na mate ni vunivago. E sega ni veivutuni qai vakadonui koya ga ni kaya: “E vinaka me’u cudru, io, me’u mate ga.” Sa qai kena gauna qo me vakaraitaka kina o Jiova na ka e via vakavulica tiko vua.—Jona 4:9.

²⁰ Sa qai vakamacalataka na Kalou vei Jona, ni lai lomana sara na mate ni vunikau a tubu ena dua ga na bogi, e sega mada ga ni tea se vakatubura. Mani kaya na Kalou: “Me’u kakua li ni lomani Ninive, na koro levu ko ya, era sa tiko kina e le dua na drau ka ruasagavulu na udolu na tamata era sega ni kila rawa na ligadra i matau mai na ligadra i mawi; ka sa levu talega kina na manumanu?”—Jona 4:10, 11. *

21. (a) Na lesoni bibi cava e vakavulica o Jiova vei Jona? (b) E vukei keda vakacava na italanoa kei Jona meda dau dikevi keda?

²¹ O sa raica na lesoni bibi e vakavulica o Jiova? A sega ni cakava e dua na ka o Jona me tubu kina na vunivago. Ena dua tale na yasana, e iVurevure ni bula o Jiova vei ira na kai Ninive, qai vakabulai ira me vaka ga e cakava vei ira na ka bula kece e vuravura. E bibi vakacava vei Jona e dua ga na vunikau mai na nodra bula na le 120,000 na tamata kei na qelenimanumanu? Sega beka ni vakaraitaka qo ni nanumi koya ga o Jona? A lomana na vunikau oya ni yaga ga vua. Vakacava na inaki ni nona cudruvi ira na kai Ninive, sega ni vakavuna qori na nona nanumi koya ga, dokadoka qai sega ni via vakamadualaki, ni vinakata me dina tiko ga o koya? E uqeti keda na italanoa i Jona meda dau dikevi keda ga. O cei mada e se sega ni bau nanumi koya ga? Eda vakavinavinaka vei Jiova ni vakavulici keda ena yalovosovoso meda kua ni dau nanumi keda ga, ia meda dau veinanumi qai yalololoma—me vakataki koya!

22. (a) Na cava e vulica o Jona ena veidusimaki vuku i Jiova me baleta na yalololoma? (b) Na cava eda rawa ni vulica kina?

²² Vakacava, bau vuli o Jona ena ka kece e yaco vua? E se voqa tu ga na taro i Jiova ena ivola i Jona. Rairai era kudruvaka eso na dauvakalelewa ni a sega ni sauma o Jona na taro oya. Na kena dina ni tiko ga ena ivola i Jona na kena isau. E vakadinadinataki qori ni vakatokayacataki vua na ivola e vola. Vakasamataka mada ni sa yaco bula tale i nona vanua na parofita, me qai vola tiko na itukutuku qo. Eda rawa ni raitayaloyalotaka ni sa kena turaga sara, sa yalomatua cake, e yalomalumalumu vakalevu qai veivutuni. E kurekure ni vakamacalataka na nona cala, nona be, kei na nona drecala ni sega ni via yalololoma. Macala ga ni vulica sara ga o Jona e dua na ka bibi ena veidusimaki vuku i Jiova. E vulica me dau yalololoma. Vakacava, eda na dau yalololoma tale ga?—Wilika Maciu 5:7.