E LEVU era sega ni vakabauta na itukutuku era wilika se rogoca. Ena dua na veitarogi a vakayacori mai Merika ena 2012, era tarogi kina eso se “vakacava sara mada na nodra nuitaka” na dodonu, tawaveitovaki kei na kena vakarautaki vinaka na itukutuku ena niusiveva, tivi kei na retio. Era kaya e le 6 mai na le 10 ni “sega sara ga ni nuitaki.” E dodonu beka me va qori na nodra rai eso me baleta na tabana ni itukutuku?

E levu na daunitukutuku kei na isoqosoqo era cakacaka kina era yalataka ni na dina qai yaga na itukutuku era kaburaka. Ia e tiko eso na ka meda kauai kina, meda dikeva mada qo e vica:

• ISOQOSOQO E LEWA NA TABANA NI ITUKUTUKU

  Era dau vosayaco vakalevu e vica na isoqosoqo lalai era taukena na tabana ni itukutuku. Era lewa na itukutuku me talanoataki, ka me vakabibitaki, kei na sala me talanoataki kina. Nikua e levu na isoqosoqo e nodra inaki mera rawa tubu, dua na ka e vakamua vakalevu na tabana ni itukutuku na ilavo. Era sega gona ni vinakata na kabani era lewa na tabana ni itukutuku me tabaka se kaburaka e dua na itukutuku ena sega ni rawa tubu kina.

• MATANITU

  Eda kila ni dau kauai vakalevu na tabana ni itukutuku ena ka era cakava na lewenivanua kei na matanitu. Ena saga na matanitu me rawai ira na lewenivanua mera tokona na nodra nakinaki, mera tokoni ira tale ga na nodra vakailesilesi. Nira vinakata gona na daunitukutuku na itukutuku mai na matanitu era na cakacaka vakavoleka kei na tabana ni itukutuku ni matanitu.

•  KACIVAKI NI IVOLI

  E levu na tabana ni itukutuku e vakailavotaki ena kacivaki ni ivoli. Kena ivakaraitaki, mai Merika e tubu ena 50 kei na 60 na pasede na ilavo e rawati ena kacivaki ni ivoli ena mekesini. Na kena e taba ena niusiveva e tubu ena 80 na pasede, kei na kena e kaburaki ena tivi kei na retio e tubu ena 100 na pasede. O ira na sauma na itukutuku kaburaki era na sega ni via vakalusi ilavo ena porokaramu e rogorogoca kina na nodra kabani se na nodra ivoli. Ke ra sega ni taleitaka na ka e caka ena dua na tabana ni itukutuku, era na kaburaka na nodra ivoli ena dua tale na vanua. Nira kila qori na edita, era na rairai bokoca eso na itukutuku ena rogorogoca kina o ira na sauma me kaburaki na nodra ivoli.

• SEGA NI YALODINA

  Era sega ni daudina kece na daunitukutuku, eso era bulia ga na nodra italanoa. Kena ivakaraitaki, ena vica na yabaki sa oti a vinakata e dua na daunitukutuku mai Japani me tabaka e dua na itukutuku me beitaki ira kina na daununu mai Okinawa ena kena sa mate tiko ga na lase. A sega ni raica rawa e dua na kena ivakadinadina mani tabaka eso na lase me vaka era mate tu. E rawa tale ga ni veisautaki na irairai ni itaba me vakacalai ira na lewenivanua. Sa duatani sara na ka e rawa ni cakava na itaba nikua qai sega ni rawa ni tobo eso mada ga na veiveisau lalai e caka kina.

• NODRA RAI GA

  Ke sa macala mada ga vakasigalevu e dua na itukutuku, ena rawa ni vakamacalataka ga na nona rai na daunitukutuku, ena vakatau vua na ka me tukuni kei na kena me boko. Kena ivakaraitaki, a rairai lusi ena rua na kai e dua na timi ni soka. Sa macala tu ya. Ia e rawa ni vakamacalataka na daunitukutuku na vuna e lusi kina na timi ya.

• SEGA NI VAKATAKILAI

  Nira vakarau kaburaka na daunitukutuku e dua na itukutuku, era dau bokoca eso na itukutuku e rawa ni veivakasesei se na kena e sega ni vakadeitaki. Qo e dau qai vakuri kina eso na itukutuku, eso tale na itukutuku ena boko ga. Ke levu na ka mera vakamacalataka na daunitukutuku qai lailai ga na gauna, e sega ni dau vakatakilai eso na itukutuku bibi.

•  VEISISIVI

  Ena vica na drau na yabaki sa oti ni se qai tekivu mai na siteseni ni tivi, e sega ni levu sara era taleitaka mera sarava tiko ga e dua na siteseni. Sa qai vakarautaki eso tale na porokaramu vovou se veivakalasai mera makutu na lewenivanua na sarasara. E vakamacalataka na ivola me baleta na tabana ni itukutuku na Media Bias: “Dua na ka na levu ni itaba e vakaraitaki ena nius ena [tivi], so na itaba e veivagarogaroi se ra sokonu kina na sarasara, sa [vakalekalekataki] tale ga eso na itukutuku e kaburaki me ganita na ka era taleitaka na sarasara.”

• CALA

  Nira tamata ga na daunitukutuku eda namaka ni na cala tale ga na ka era kaburaka. Ena rawa ni veisautaka sara ga na ibalebale ni yatuvosa na volai cala ni vosa, biu cala ni koma se na ituvatuva ni vosa. Ena rairai sega ni dikevi vinaka na itukutuku me kaburaki. E rawa tale ga ni volai cala na naba ke sa vakatotolotaki na itukutuku me kaburaki, kaya mada ke dodonu me volai e 100,000 e rawa ni volai ga me 10,000.

• NANUMA CALA

  Na kena vakadewataki dodonu e dua na itukutuku e sega ni rawarawa me vaka era nanuma eso. Dua beka na itukutuku nikua e nanumi tu ni dina, ena rairai cala nimataka. Kena ivakaraitaki, a vakabauti tu ni uto ni isoso kalokalo na noda vuravura. Nikua eda sa kila ni noda vuravura e sowiri wavokita na siga.

E sega ni ka vakavuku meda vakabauta na itukutuku kece e tabaka na tabana ni itukutuku, ia e sega ni kena ibalebale ni sa sega na itukutuku e nuitaki. Ena vinaka meda qaqarauni, ena yasana adua me kua ni qiqo tale na noda rai.

E kaya na iVolatabu: “Sa sega beka ni vakatovolea na vosa na daliga? Ka sega talega ni tovolea na kena kakana na gusu?” (Jope 12:11) Qo eso na sala meda vakatovolea kina na ka eda rogoca se na ka eda wilika:

• VAKARAUTAKA: E nuitaki na isoqosoqo se o koya e vakarautaka na itukutuku? E kilai beka o ira era vakarautaka na porokaramu se itukutuku qori nira dau kaburaka ga na itukutuku dina, se ra dau vakavu veileti? O cei e vakailavotaka na kena tabaki na itukutuku qori?

• YAVU NI ITUKUTUKU: E taucoko na itukutuku qori? E yavutaki ga mai na dua na vanua? E nuitaki beka na vanua e yavutaki mai kina, sega ni veitovaki qai dina na itukutuku e vakarautaka? Era dau vaqaqa vinaka na itukutuku kece qai kaburaka se vakamacalataka ga e dua na kena iwase?

• INAKI: Ena vinaka mo taroga: ‘E veivakalasai ga na itukutuku ya se yaga? E vinakata beka meu veivuke ena dua na ka se meu volia e dua na iyaya?’

• ITAUTAU: E rawa ni kilai ni dua na tabana ni itukutuku e veibeitaki se veitovaki ke veivakacudrui na itukutuku e kaburaka, veivakacalai, se veivakalewai tale vakasivia.

• DUAVATA: E duavata kei na so tale na itukutuku na ka e tabaki qori? Me qarauni na itukutuku e sega ni tautauvata kei na ka era kaburaka eso tale na tabana ni itukutuku!

• GAUNA: E tabaki wale ga qo na itukutuku me lai vakabauti kina? Na itukutuku a donu ena 20 na yabaki sa oti, sa na sega ni vakabauti nikua. Ena yasana adua, na itukutuku butakatakata ena rairai sega ni taucoko sara se rawa ni lutu eso na itukutuku e dodonu me kilai.

Eda rawa beka ni vakabauta na tabana ni itukutuku? A vola e dua na ivakasala yaga na turaga vuku o Solomoni: “O koya sa yalowai sa vakabauta na vosa kecega: Ia na tamata yalomatua sa daulewa vakavinaka na nonai lakolako.”—Vosa Vakaibalebale 14:15.