1. E nuitaka vakacava o Eparama na lewadodonu i Jiova? (Raica na imatai ni iyaloyalo.)

“VAKACAVA ena sega ni cakava na ka e dodonu na Turaganilewa ni vuravura taucoko?” (Vkte. 18:25) E vakadeitaka o Eparama ena taro qori ni na uasivi na lewadodonu e tauca o Jiova vei Sotoma kei Komora. E nuidei ni na sega ni tawadodonu o Jiova me “vakamatea na tamata yalododonu kei na daucaka ca.” E ‘sega sara ga ni votu mai na nona vakasama’ o Eparama qori. Ni oti tale e 400 na yabaki e tukuna o Jiova vei Mosese me kaya: “Na Uluvatu, e uasivi nona cakacaka, ni dodonu na nona sala kece. E Kalou yalodina, e sega vakadua ni lewacala, e yalododonu qai daudina.”​—Vkru. 31:19; 32:4.

2. Na cava eda tukuna kina ni dau lewadodonu o Jiova?

² Na cava e nuidei kina o Eparama ni na dodonu tu ga nona lewa o Jiova? Ni o Jiova e vatuka sara ga ni lewadodonu kei na yalododonu. Dau levu na gauna erau vakayagataki vata na rua na vosa qo ena iVolatabu vakaIperiu. E tautauvata ga na kedrau ibalebale. Me vaka ni cecere na  yalododonu i Jiova, ena dau donu tu ga na nona rai. Kena ikuri e tukuni ena nona Vosa, “e taleitaka o koya na ivalavala dodonu kei na lewadodonu.”​—Same 33:5.

3. Tukuna e dua na ivakaraitaki ni ivalavala tawadodonu e yaco tu nikua.

³ Era vakacegu na yalomalumalumu nira mai kila na nona lewadodonu o Jiova, ni sa curumi vuravura tu na ivalavala tawadodonu. Ena ituvaki qori, e yaco kina eso mera vakaleqai ena cala bibi. Kena ivakaraitaki, eso era beitaki vakatawadodonu ra qai bala e valeniveivesu. Ia na kena dau dikevi lesu na kisi ni laurai na DNA, era sereki kina eso ni oti e vicavata na yabaki nira vesu vakatawadodonu. Ni dau vakavuna na cudru na kena tawadodonu nodra bala e valeniveivesu eso, eda kila na lotu vaKarisito e dua tale na ka tawadodonu e dredre sara meda taqea rawa.

4. Ena rawa ni vakatovolei vakacava na noda vakabauta na lotu vaKarisito?

⁴ Eda kila na lotu vaKarisito nida na sotava eso na ivalavala tawadodonu ena taudaku ni ivavakoso. E rawa ni vakatovolei na noda vakabauta ke da raica se caka vakatawadodonu vei keda e dua na ka ena ivavakoso. Na cava o na cakava ke sega ni dodonu na ka e caka vei iko ena ivavakoso se na nomudrau veimaliwai kei na dua na lotu vaKarisito? O na laiva na ituvaki qori mo tarabe kina?

5. Na cava meda kua kina ni kurabui ke dua na tacida e raica se sotava na veika tawadodonu ena ivavakoso?

⁵ Eda na dau cala kece nida sega ni uasivi, eda kila ni so na gauna ena sega ni dodonu na ka e caka vei keda se meda cakava qori vua e dua tale ena ivavakoso. (1 Joni 1:8) E sega ni dau yaco wasoma qo, ia na lotu vaKarisito yalodina ena sega ni kurabui se tarabe ke yaco na veika tawadodonu. E donu vinaka kina nona vakarautaka o Jiova na ivakasala yaga ena nona Vosa me vukei keda meda yalodina tiko ga, ke ra mani cala sara mada ga vei keda na tacida.—Same 55:12-14.

6, 7. Na veika tawadodonu cava e sotava e dua na tacida? Na itovo cava e vukei koya me vosota?

⁶ Rogoca mada na italanoa kei Willi Diehl. Tekivu ena 1931, a veiqaravi voli mai ena yalodina o Brother Diehl ena Peceli e Bern mai Suwitisiladi. Ena 1946, e lai vuli ena ikawalu ni kalasi ena Koronivuli o Kiliati mai Niu Yoka e Merika. Ni oti na vuli, e lesi sara me ivakatawa ni tabacakacaka e Suwitisiladi. E talanoataka o Brother Diehl: “Ena vula o Me 1949, au vakamacalataka ina valenivolavola ni tabana e Bern niu na vakawati.” Cava sa qai tukuni vua? “O sa na painia tudei ga, o sa na cegu mai na vo ni itavi.” E tomana o Brother Diehl: “E sega ni vakatarai meu vunau ena ivavakoso. Levu era sa sega ni vosa vei keirau, vaka ga me keirau vakasivoi.”

⁷ E vosota vakacava o Brother Diehl na ituvaki ya? E tukuna: “Keirau kila vakaveiwatini ni sega ni cala vakaivolatabu na vakawati, keirau mani masuti Jiova, keirau nuitaki koya tale ga.” Ni toso na gauna, sa qai vakadodonutaki na rai cala me baleta na neirau vakawati, e mani soli tale vei Brother Diehl na itavi a kau laivi vua. E vakaicovitaki  na nona yalodina vei Jiova. * E vinaka meda taroga, ‘Vakacava niu sotava na veika tawadodonu, au na vakaraitaka tale ga na ivakarau ni rai vakayalo ya? Au na waraki Jiova ena yalovosovoso, seu via vakadodonutaka ?’​—Vkai. 11:2; wilika Maika 7:7.

8. Na cava o na rairai nanuma cala kina ni caka vei iko eso na ka tawadodonu se caka vua e dua?

⁸ Ena yasana adua eda rawa ni nanuma cala ni caka vei keda eso na ka tawadodonu se caka vua e dua ena ivavakoso. E rawa ni yaco qori ni dau cala noda rai, vakabibi nida sega ni kila na veika dina e dau yaco. Koya gona, ke mani donu se cala na noda rai, dodonu meda nuitaki Jiova ga nida masuti koya, da qai yalodina tiko ga, qori ena uqeti keda meda kua ni “cudruvi Jiova vakalevu.”​—Wilika Vosa Vakaibalebale 19:3.

9. Na ivakaraitaki cava eda na dikeva ena ulutaga qo kei na kena e tarava?

⁹ Meda dikeva mada e tolu na ivakaraitaki ni veika tawadodonu era sotava na dauveiqaravi i Jiova ena gauna vakaivolatabu. Eda na veivosakitaka ena ulutaga qo na makubui Eparama vakarua o Josefa, kei na nodratou itovo vua na tuakana. Ena ulutaga tarava, eda na dikeva na ka e cakava o Jiova vua na Tui Isireli o Eapi kei na ka e sotava na yapositolo o Pita e Anitioki mai Siria. Nida dikeva na tolu na ivakaraitaki qo, raica na ka o rawa ni vuli kina mo kaukaua tiko ga vakayalo, mo dei tiko ga ena nomu veiwekani kei Jiova, vakabibi ke o nanuma ni caka vei iko na veika tawadodonu.

10, 11. (a) Na ituvaki tawadodonu cava e sotava o Josefa? (b) Na cava e yaco e valeniveivesu e yaga vei Josefa?

¹⁰ O Josefa e dua na dauveiqaravi yalodina i Jiova a sotava na veika tawadodonu. Era vakararawataki koya eso era sega ni wekana, ia e mosimosi sara na ka ratou cakava na tuakana. Ni se itabagone, ratou vesuki koya na tuakana, ratou qai volitaki koya me bobula, me kau vakavesu i Ijipita. (Vkte. 37:23-28; 42:21) Ni tiko ena vanua vulagi qori, e beitaki vakatawadodonu ena kucu, e mani biu e valeniveivesu ni sega mada ga ni rogoci nona kisi. (Vkte. 39:17-20) E rauta ni 13 na yabaki nona tu e valeniveivesu kei na nona vakararawataki. Na cava eda rawa ni vulica ena ivakaraitaki i Josefa nira vakararawataki keda na tacida?

¹¹ A basika e dua na ituvaki a rawa sara ga kina vei Josefa me vakamacalataki koya vua e dua na itokani kaivesu. Na kaivesu qori a dau kau mena waini na tui. A tadra ni tiko e valeniveivesu, mani vakamacalataka o Josefa na kena ibalebale. A tukuna ni na kacivi tale na turaga qori me kau mena waini o Fero. Ni vakamacalataka o Josefa na ibalebale ni tadra e tukuna vua na Kalou, e sala vinaka sara ga qori me vakamacalataki koya kina. Eda rawa ni vuli ena ka e tukuna o Josefa kei na ka e sega ni cavuta.​—Vkte. 40:5-13.

12, 13. (a) E laurai vakacava ena vosa i Josefa ni sega ni raica vakamamada na veika tawadodonu e sotava? (b) Na cava a sega ni vakaraitaka o Josefa vua na dau kauta na mena waini na tui?

¹² Wilika Vakatekivu 40:14, 15.  Vakasamataka ni a tukuna o Josefa ni a “kau vakavesu.” Na vosa taumada qori e kena ibalebale “butakoci.” Io, e caka vei Josefa na veika tawadodonu. A tukuna tale ga ni sega ni dua nona cala me biu kina e valeniveivesu. E mani kerea na dau kauta na mena waini na tui me vakamacalataki koya vei Fero. Na vuna? E tukuna: “Me kauti au tani ena vanua qo.”

¹³ Vakacava e raica tu ga vakamamada o Josefa na veika e sotava? Sega. E kila vinaka ni sotava e levu na veika tawadodonu. E vakamacalataka vinaka qori vua na turaga e dau kauta na mena waini na tui, de dua me rawa ni vukei koya. Me nanumi tale ga ni sega ni tukuni ena iVolatabu ni a talanoataka o Josefa se vei Fero ni ratou volitaki koya na tuakana. Ni ratou gole i Ijipita na tuakana, e ciqomi ratou o Josefa, e sureti ratou tale ga o Fero me ratou vakaitikotiko e Ijipita me ratou marautaka “na ka vinaka duadua ena vanua taucoko.”​—Vkte. 45:16-20.

14. Ke da sotava na veika tawadodonu ena ivavakoso, na itovo cava ena vukei keda me vinaka tiko ga na ka eda tukuna?

¹⁴ Ke vakabauta e dua na lotu vaKarisito ni caka vua eso na veika tawadodonu, me qarauna me kua ni tini ena kakase. Ena vinaka meda kerea nodra veivuke na qase, meda tukuna vei ira ke dua na tacida e cala bibi. (Vunau 5:1) Ke sega ni cala bibi, de dua meda walia ga, meda kua tale ga ni okati ira kina na qase. (Wilika Maciu 5:23, 24; 18:15.) Meda yalodina mada ga ni muria na ivakavuvuli vakaivolatabu ena ituvaki qori. Ena so na ituvaki, de dua eda na liaca ni sega ni caka vei keda na veika tawadodonu. Eda na vakavinavinaka nida sega ni vakalevutaka tale na leqa qori nida vakaucacataki ira na tacida! Ke da mani donu se cala, me nanumi ni na sega ni  yaga noda tauca na vosa mosimosi. Na noda yalodina vei Jiova kei ira na tacida ena uqeti keda meda cakava tiko ga na ka e dodonu. E tukuna na daunisame me baleti koya e “lako tiko vakadodonu,” oya ni na “sega ni vakaucaca ena yamena, e sega ni caka ca vua erau tiko veitikivi, qai sega ni vakarogocataki ira nona itokani.”​—Same 15:2, 3; Jeme. 3:5.

15. E vakalougatataki vakacava o Josefa ena nona veiwekani kei Jiova?

¹⁵ Dua tale na ka eda vulica ena nona veiwekani kei Jiova o Josefa. Ena 13 na yabaki e vesu tu kina, e vakatotomuria na rai i Jiova. (Vkte. 45:5-8) E sega vakadua ni beitaki Jiova. E sega ni guilecava na veika tawadodonu e caka vua, ia e sega ni lomaca kina. Koya e bibi sara, e sega ni vakalaiva nodra valavala ca se cala era cakava eso me yawaki Jiova kina. Nona yalodina e rawa sara ga kina ni vakila nona vakadodonutaka o Jiova na veika tawadodonu, me vakalougatataki koya kei na nona vuvale.

16. Nida vakararawataki, na cava meda toro volekati Jiova tiko ga kina?

¹⁶ Meda vakamareqeta qai taqomaka noda veiwekani kei Jiova. Meda kua vakadua ni laiva nodra malumalumu eso tale meda yawaka kina na Kalou eda lomana qai qarava. (Roma 8:38, 39) Ke ra vakararawataki keda na tacida, meda vakataki Josefa da qai toro volekati Jiova, me tiko tale ga vei keda nona ivakarau ni rai. Ke da sa muria kece na ivakavuvuli vakaivolatabu meda vakavinakataka kina na keda ituvaki, meda biuta ga vei Jiova nida nuidei ni na vakadodonutaka ena nona gauna lokuci kei na nona sala.

17. Eda na vakaraitaka vakacava nida nuitaka “na Turaganilewa ni vuravura taucoko”?

¹⁷ Eda na sotava tiko ga na veika tawadodonu ena ivakataotioti ni veisiga qo. Ena tu tu yadua me caka qori vei keda ena ivavakoso, se meda rogoca ni vaka me caka vua e dua na tacida. Meda kua ga ni tarabe kina. (Same 119:165) Nida dauveiqaravi yalodina ni Kalou, eda na yalodina ni nuitaki koya ena masu. Ena gauna vata qori, eda yalomalumalumu nida vakadeitaka nida sega ni kila kece na itukutuku dina. Eda kila tale ga ni rawa ni cala noda rai nida sega ni uasivi. Eda vulica ena ivakaraitaki i Josefa meda qarauna na vosa e sega ni vinaka, ni rawa ni vakalevutaka tale na leqa. Eda na sega tale ga ni vakadodonutaka, eda na yalodina qai waraki Jiova ga. Nida cakava qori, ena vakadonui keda kina o Jiova, ena vakalougatataki keda tale ga me vakataki Josefa. Io, eda nuidei ni o Jiova “na Turaganilewa ni vuravura taucoko,” ena cakadodonu tu ga, “ni dodonu na nona sala kece.”​—Vkte. 18:25; Vkru. 32:4.

18. Na cava eda na vulica ena ulutaga tarava?

¹⁸ Ena ulutaga tarava eda na dikeva e rua tale na ivakaraitaki ni veika tawadodonu era sotava na dauveiqaravi ni Kalou ena gauna vakaivolatabu. Nida dikeva na itukutuku qori, e macala kina ni noda yalomalumalumu kei na noda yalorawarawa ni veivosoti e salavata kei na nona rai o Jiova me baleta na lewadodonu.