NYÌ wɛ nyí vǐ tɛnwegɔ ɔ ɖò vǐ tantɔn e mɛjitɔ́ ce azɔ̌syɛnsyɛnwatɔ́ lɛ jì lɛ é mɛ ɖò Karítsa, gletoxo kpɛví ɖé wɛ bo ɖò Grèce. 1926 wɛ è jì mì.

Ðò xwè e jɛ nukɔn nú xwè enɛ é mɛ ɔ, mɛjitɔ́ ce lɛ xò gò John Papparizos, Biblu Kplɔntɔ́ kanɖodonǔwutɔ́ e nɔ ɖɔ xó kaka é ɖé wɛ. Nukúnnúmɔjɛnǔmɛ zawě e John ɖó dó Mawuxówema ɔ wu é jiwǔ nú ye sɔmɔ̌ bɔ ye jɛ kplé Biblu Kplɔntɔ́ lɛ tɔn lɛ yì jí ɖò gletoxo mǐtɔn mɛ. Nɔ ce ɖó nùɖiɖi tewungbeju nú Jehovah Mawu sɔmɔ̌ bɔ, é tlɛ sè wema ǎ có, hweɖebǔnu e ali tɔn hun n’i é ɔ, é nɔ má nǔ e é tuùn lɛ é xá mɛ ɖevo lɛ. É blawu ɖɔ tɔ́ ce sɔ́ ayi ɖó nùwanyido mɛ ɖevo lɛ tɔn jí b’ɛ zɔ́n bɔ, kpɛɖé kpɛɖé ɔ, é jó kplé Klisanwun tɔn lɛ yiyi dó.

Nyì kpo nɔví ce lɛ kpo nɔ ɖó sísí nú Biblu, amɔ̌ ayihun wɛ gbà tamɛ nú mǐ hwenu e mǐ ɖò susu wɛ é. Loɔ, hwenu e Wɛkɛ Hwan Wegɔ ɔ vunbla Elɔpu ɖò 1939 é ɔ, nùɖé jɛ ɖò gletoxo mǐtɔn mɛ bo zɔ́n bɔ mǐ fɔ́n sín amlɔ mɛ. È ylɔ Nicolas Psarras e nyí hɛnnumɔ mǐtɔn, bo bló baptɛm b’ɛ ma lín ǎ é ɖɔ é ni wá byɔ ahwankpá Grèce tɔn mɛ. Xwè 20 jɛn Nicolas ɖó, bo ka ɖɔ nú ahwangán lɛ kpo adɔgbigbo kpo ɖɔ, “Un sixu fun ahwan ǎ, ɖó ahwanfuntɔ́ Klisu tɔn wɛ nú mì.” Hwɛɖɔxɔsa sɔja lɛ tɔn ɖé ɖó hwɛ n’i ɖɔ é na sɛ̀n gan nú xwè 10. Ahwi xò mǐ bǐ!

Awǎjijɛ sín nǔ wɛ é nyí ɖɔ ɖò bǐbɛ̌mɛ 1941 tɔn ɔ, è ɖè Nicolas nyite, hwenu e ahwankpá ɖé lɛ xò yeɖée kplé bo tɔ́n ahwan Grèce é. É lɛkɔ wá Karítsa, bɔ fofó ce Ilias kàn nǔ gègě byɔ ɛ dó Biblu jí. Un ɖótó é kpo akpàkpà sɔ́ mɛ kpo. Enɛ gudo ɔ, nyì kpo Ilias kpo, kpodo Efmorfia nɔví nyɔnu mǐtɔn kpɛví ɔ kpo jɛ Biblu kplɔ́n jí, bo nɔ yì kplé Kúnnuɖetɔ́ lɛ tɔn ɖò gbesisɔmɛ. Ðò xwè e  bɔ d’ewu é mɛ ɔ, mǐ mɛ atɔn lɛ bǐ zé mǐɖée jó nú Jehovah lobo bló baptɛm. Nukɔnmɛ ɔ, nɔví mǐtɔn ɛnɛ ɖevo huzu Kúnnuɖetɔ́ gbejinɔtɔ́ lɛ.

Ðò 1942 ɔ, nɔví sunnu kpo nɔví nyɔnu kpo e ɖó xwè 15 jɛ 25 lɛ é tɛnnɛ wɛ ɖò agun Karítsa tɔn mɛ. Mǐ bǐ wɛ tuùn ɖɔ mɛtɛnkpɔn syɛnsyɛn lɛ ɖò te kpɔ́n mǐ ɖò nukɔnmɛ. Enɛ wu ɔ, bo na dó dó wusyɛn lanmɛ nú mǐɖée lɛ ɔ, mǐ nɔ kplé ɖó kpɔ́ hweɖebǔnu e mǐ kpéwú é bo nɔ kplɔ́n Biblu, jihan Axɔsuɖuto ɔ tɔn lɛ, lobo nɔ xoɖɛ. Wǎgbɔ tɔn ɔ, nùɖiɖi mǐtɔn lidǒ d’eji.

Ee Wɛkɛ Hwan Wegɔ ɔ ɖò fifo wɛ é ɔ, toxóɖɔgbɛ́ communiste Grèce tɔn fɔ́n gǔ dó acɛkpikpa Grèce tɔn jí, bɔ enɛ zɔ́n bɔ tohwan syɛnsyɛn ɖé bɛ́. Ahwanfuntɔ́ communiste lɛ tɔn gbɔn gletoxo lɛ mɛ, bo nɔ gbidi kɔ nú mɛ lɛ bonu ye na gɔ́ nú ye. Hwenu e ye byɔ gletoxo mǐtɔn mɛ é ɔ, ye wlí Kúnnuɖetɔ́ dɔnkpɛvu atɔn: Antonio Tsoukaris, Ilias, kpo nyɛ kpo. Mǐ savo nú ye ɖɔ Klisanwun ɖěɖee nɔ ɖó wǔ zɔ nú ahwan lɛ é wɛ nú mǐ; é ɖò mɔ̌ có, ye hɛn mǐ gannugánnú bɔ mǐ ɖi zɔnlin kaka yì Olympe Só ɔ kɔn; è nɔ bló ganxixo 12 mɔ̌ sín gletoxo mǐtɔn mɛ cobo nɔ yì finɛ.

Enɛ gudo zaan ɔ, ahwangán communiste tɔn ɖé ɖɔ nú mǐ ɖɔ mǐ ni yì gɔ́ nú gbɛ̌ta yetɔn e xweyigbe fí ɖé gbà gbé é ɖé. Ee mǐ tinmɛ n’i ɖɔ Klisanwun nugbǒ lɛ kún nɔ sɔ́ tú dó hàtɔ́ yetɔn lɛ jí ó é ɔ, ahwangán ɔ jɛma bo dɔn mǐ lɛlɛlɛ yì ahwangán sunvínɔ ɖé nukɔn. Ee mǐ vɔ́ nǔ ɖokpo ɔ wlí ɖɔ é ɔ, ahwangán sunvínɔ ɔ ɖegbe bo ɖɔ: “Enyi mɔ̌ hǔn, mi bo sɔ́ sɔkɛtɛkɛtɛ ɖé bo nɔ fɔ mɛ e gblewu ɖò ahwangbenu lɛ é yì dotóoxwé.”

Mǐ yí gbè ɖɔ: “Enyi acɛkpikpa ɔ sín sɔja lɛ ka wlí mǐ ɔ, ye na sɔ́ mǐ dó mɔ ahwanfuntɔ́ lɛ à cé?” É ɖɔ: “Enyi mɔ̌ hǔn, mi bo nɔ fɔ pɛ́ɛn yì jó nú mɛ e ɖò ahwan fun wɛ lɛ é.” “Bɔ enyi ahwangán ɖé ka mɔ mǐ kpo sɔkɛtɛkɛtɛ ɔ kpo bo ɖegbe nú mǐ ɖɔ mǐ ni bɛ́ ahwanfunnu lɛ yì ahwangbenu ɔ ka ló?” wɛ mǐ kanbyɔ. Ahwangán sunvínɔ ɔ nɔte bo lin tamɛ kpɔ́n tawun. Gudo mɛ ɔ, é ɖɔ: “É nyɔ́, un lin ɖɔ lɛngbɔ̌ lɛ nyinyi kún na gló mi ó! Mi bo nɔ só ɔ jí bo kpé nukún dó lɛngbɔhwan lɛ wu.”

Ðó tohwan ɖò nǔ gbà lɛlɛ̌ dó mǐ wɛ wutu ɔ, ayixa mǐ mɛ atɔn lɛ tɔn yí gbé nú mǐ bɔ mǐ na kpé nukún dó lɛngbɔ̌ lɛ wu. Xwè ɖokpo gudo ɔ, è na gbè Ilias e nyí vǐsunnuɖaxó ɔ é ɖɔ é ni lɛkɔ yì xwé bo kpé nukún dó nɔ mǐtɔn e nyí asúkúsi é wu. Antonio bɛ́ azɔn bɔ è ɖè è nyite. Amɔ̌, è jó nyɛ dó ǎ.

Hwe ɖokpo ɔ nu ɔ, ahwankpá Grèce tɔn ɖò communiste lɛ jí ɖu ɖè wɛ mɔhunkɔtɔn. Gbɛ̌ta e hɛn gantɔ́ ce é hɔn gbɔn sókan lɛ mɛ bo tunta tò e sɛkpɔ finɛ bo nɔ nyí Albanie é mɛ. Ee mǐ ɖò dogbó ɔ sɛkpɔ wɛ é ɔ, sɔja Grèce tɔn lɛ lɛlɛ̌ dó mǐ ajijimɛ. Ado hu gǔfɔntɔ́ lɛ bɔ ye hɔn. Un hwla cí atín e mu é ɖé gudo, enɛ wɛ hɛn ninɔmɛ e xó un ɖɔ ɖò bǐbɛ̌mɛ é wá.

Ee un tinmɛ nú sɔja Grèce tɔn lɛ ɖɔ gantɔ́ ce wɛ Communiste lɛ hɛn é ɔ, ye kplá mì yì ahwansla e sɛkpɔ toxo Véria tɔn bɔ è nɔ ylɔ ɖɔ Belée ɖò Biblu sín táan mɛ é ɖé mɛ, bo na kpɔ́n ɖɔ nugbǒ ɖɔ wɛ jɛn  un ɖè à jí. Ðò dɔ̌n ɔ, è ɖegbe nú mì ɖɔ má kun ahwando nú sɔja lɛ. Ee un gbɛ́ é ɔ, ahwangán ɔ sɛ́ mì dó kannumɔgbenu ɖò tɔtɛntinto Makrónisos tɔn e dó xɛsi tawun é mɛ.

Tɔtɛntinto ɖé wɛ nú Makrónisos ɔ bɔ akú nɔ ɖó ɖ’emɛ tawun, bo ɖò Attique sín xá mɛ lobo ɖó kilomɛtlu 50 mɔ̌ dó Athènes. Kilomɛtlu 13 jɛn tɔtɛntinto ɔ ɖiga na bo ɖó kilomɛtlu vlɔɖówe mɔ̌ ɖò fí e é gbló ɖè ganji é. É ɖò mɔ̌ có, sín 1947 jɛ 1958 ɔ, gantɔ́ 100 000 jɛji wɛ nɔ finɛ, bɔ communiste lɛ kpo mɛ e ye vɛ̀ communiste dó lɛ é kpo, ahwanfuntɔ́ xóxó e klán gbè xá acɛkpikpa ɔ lɛ é gɔ́ nú Kúnnuɖetɔ́ Jehovah tɔn gbejinɔtɔ́ gègě wɛ ɖ’emɛ.

Hwenu e un wá ɖò bǐbɛ̌mɛ 1949 tɔn é ɔ, è má gantɔ́ lɛ dó sla vovo lɛ mɛ. È sɔ́ mì ɖó sla e è ma nɔ cɔ́ dín ǎ é ɖé mɛ kpo sunnu kanweko mɔkpan ɖevo lɛ kpo. Mǐ mɛ 40 mɔ̌ wɛ nɔ mlɔ́ kɔ́mɛ ɖò goxɔ e è bló nú gbɛtɔ́ 10 mɔ̌ é ɖé mɛ. Mǐ nɔ nu sìn kwijikwiji bo nɔ ɖu abɔbɔ kpo agbisán (aubergines) kpo. Afúntúntún kpo jɔhɔn e nɔ nyì é kpo zɔ́n bɔ gbɛ̀ vɛwǔ nú mǐ tawun. Amɔ̌, mǐdɛɛ lɛ nɔ ɖò awinnya fɔ wɛ magbokɔ ǎ; yadonumɛ enɛ ko hɛn nǔ gblé dó agbaza kpo linlin gantɔ́ gègě kpo tɔn wu.

Ee un ɖò sà ɖi wɛ gbɔn xutó gbè ɖokpo é ɔ, un xò gò Kúnnuɖetɔ́ e gosin sla ɖevo lɛ mɛ lɛ é gègě. Mɔ e mǐ mɔ mǐɖee é víví nú mǐ kpɔ́n! Mǐ nɔ kplé ɖò fí ɖebǔ e é sixu nyɔ́ bló ɖè é bo ka nɔ cɔ́ mǐɖee tawun bonu è ma ɖ’ayi mǐ wu ó. Mǐ nɔ lɛ́vɔ jla wɛnɖagbe ɔ gantɔ́ ɖevo lɛ ɖò nǔglɔ bɔ ye mɛ ɖé lɛ wá huzu Kúnnuɖetɔ́ Jehovah tɔn lɛ. Azɔ̌ enɛ lɛ wiwa kpo ɖɛ vívɛ́ xixo kpo na hlɔnhlɔn mǐ ɖò gbigbɔ lixo.

Ee è doya enɛ lɛ nú mì nú sun wǒ gudo é ɔ, mɛ e wlí mì lɛ é mɔ ɖɔ hwe ɔ nu sù lo, bonu má dó ahwanwu. Ee un gbɛ́ é ɔ, ye dɔn mì yì ahwangán sla ɔ tɔn nukɔn. Un dlɛn wema ɖé dó nya ɔ bɔ xó elɔ lɛ ɖ’eji: “Ahwanfuntɔ́ Klisu tɔn kɛɖɛ wɛ un jló na nyí.” Ee ahwangán ɔ gblɔ́n adǎn nú mì gudo é ɔ, é sɔ́ mì d’así nú azaglɔgán tɔn, sinsɛn Orthodoxe Grèce tɔn sín yɛhwenɔgán ɖé wɛ bɔ sinsɛn sín nǔ lɛ ɖò wǔ tɔn kplɛlɛ. Hwenu e un zán Biblu dó na xósin nú nùkanbyɔ tɔn lɛ kpo adɔgbigbo kpo é ɔ, é súxó kpo xomɛsin kpo bo ɖɔ: “Mi kplá ɛ sín nukɔn ce. Sinsɛn ko tɔ́n nukún i!”

Ayihɔngbe tɔn zǎnzǎn ɔ, sɔja lɛ lɛ́ ɖegbe nú mì ɖɔ má sɔ́ ahwanwu ɔ dó. Ee un gbɛ́ é ɔ, ye bɔ akpotokwín kpo kpò kpo ɖó nú mì. Enɛ gudo ɔ, ye kplá mì yì dotóoxwé bo mɔ ɖɔ xú ce lɛ kún wɛ́n ó bo lɛ́ dɔn mì wá goxɔ ce mɛ. Ye fɔ yɛsu ayihɔngbe ayihɔngbe tɔn enɛ nú mì kaka nú sun wè.

Ðó un jó nùɖiɖi ce dó ǎ wutu ɔ, sɔja enɛ lɛ e ɖò akpɔ̀ mɔ wɛ é tɛ́n wlɛnwín yɔyɔ̌ ɖé kpɔ́n. Ye bla alɔ ce lɛ dó gudo, bo sɔ́ lanba dó xò afɔkpákpá ce lɛ mɛ dó adaka mɛ. Ðò wuvɛ̌ ɖaxó enɛ lɛ mɛ ɔ, un flín xógbe Jezu tɔn elɔ lɛ: “Nǔ nyɔ́ nú mi, hwenu e è wá ɖò mi zun wɛ, bo ɖò mi ɖedó wɛ . . . é. Mi j’awǎ, bo hun xomɛ, ɖó ajɔ ɖaxó ɖò te kpɔ́n mi ɖò [jixwé]. Ðó, mɔ̌ wɛ è ko doya nú gbeyiɖɔ Mawu tɔn e jɛ nukɔn nú mi lɛ gbɔn ɔ nɛ.” (Mat. 5:11, 12) Wuvɛ̌ enɛ lɛ cí nǔ e ma na vɔ gbeɖé ǎ é ɖɔhun bɔ un wá ba nyiɖée kpò.

Un wá yì fɔ́n ɖò gankpa fífá ɖé mɛ bɔ nùɖuɖu, sìn kpo wǔcyɔn kpo hán. É ɖò mɔ̌ có, un ɖó fífá ɖò ayi mɛ. Lee Biblu ɖɔ gbɔn é ɔ, “fífá Mawu tɔn” ɖò ‘ayixa ce kpo linlin ce kpo blóɖó’ wɛ. (Fili. 4:7) Ayihɔngbe tɔn ɔ, sɔja e nyɔ́ xomɛ é ɖé na mì pɛ́ɛn, sìn kpo jɔhɔnmɛwu ɖokpo kpo. Enɛ gudo ɔ, sɔja ɖevo bɛ́ nùɖuɖu tɔn lɛ nú mì. Ðò ali enɛ lɛ kpo ɖevo lɛ kpo nu ɔ, un mɔ ɖɔ Jehovah kpé nukún dó wutu ce kpo xomɛnyínyɔ́ kpo.

Acɛkpatɔ́ lɛ sɔ́ mì dó mɔ gǔfɔ́ntɔ́ e è ma sixu huzu ǎ é ɖé lobo kplá mì yì Athènes bo na ɖɔhwɛ xá mì ɖò hwɛɖɔxɔsa sɔja lɛ tɔn ɖé. Ðò dɔ̌n ɔ, ye sɛ́ mì dó Giáros, tɔtɛntinto ɖé wɛ bo ɖò kilomɛtlu 50 mɔ̌ dó Makrónisos ɖò zǎnzǎnhweji, bonu má yì sɛ̀n gan nú xwè atɔn.

Ahoho e è sɔ́ bliki vɔvɔ dó mɛ é ɖé wɛ gankpa Giáros tɔn nyí, bɔ toxóɖɔtɔ́ ɖěɖee è wlí lɛ é 5 000 jɛji wɛ ɖ’emɛ. Kúnnuɖetɔ́ Jehovah tɔn tɛnwe lɔ ɖ’emɛ, bɔ ye bǐ wɛ è wlí ɖó wǔ e ye ɖó zɔ nú toxóɖiɖɔ é wu. È gbɛ́ syɛnsyɛn ɖɔ è ma kplé ó có, mǐ mɛ tɛnwe lɛ bǐ wɛ nɔ wà mɔ̌ ɖò nǔglɔ bo nɔ kplɔ́n Biblu. Hwɛhwɛ ɔ, mǐ tlɛ nɔ yí Atɔxwɛ gbɔn nǔglɔ, bo  nɔ vɔ́ ye wlan kpo alɔ kpo bá dó sixu zán ɖò nùkplɔnkplɔn mǐtɔn lɛ hwenu.

Mǐ ɖò nǔ kplɔ́n wɛ ɖò nǔglɔ gbè ɖokpo bɔ gantɔ́cɔ́tɔ́ ɔ wá gbò mǐ dó ɖò fí e mǐ kplé ɖè é bo bɛ́ wema mǐtɔn lɛ bǐ. È ylɔ mǐ wá gǎnbɔdogǎnwu ɔ sín azɔ̌xɔsa, bɔ mǐ lin ɖɔ xwè e mǐ na sɛ̀n gan na é na jɛji jɛn wɛ. Amɔ̌, gǎnbɔdogǎnwu ɔ ɖɔ: “Mǐ tuùn mɛ e mi nyí é, bo nɔ lɛ́ ɖó sísí nú nǔ e mi ɖi nǔ na lɛ é. Mǐ tuùn ɖɔ mǐ sixu ɖeji dó mi wu. Mi lɛkɔ ɖidó azɔ̌ wà gbé.” É tlɛ ɖè azɔ̌ e ma vɛwǔ sɔmɔ̌ ǎ lɛ é nú mǐ mɛ ɖé lɛ. Nǔ enɛ sù nukún mǐtɔn mɛ tawun. É na bo tlɛ nyí ɖò gankpa mɛ ɔ, gbejininɔ Klisanwun tɔn mǐtɔn kpa susu nú Jehovah.

Gbejininɔ mǐtɔn lɛ́vɔ hɛn lè gègě ɖevo lɛ wá. Gantɔ́ e nyí mɛ̌si akɔ́nwunta kplɔnmɛtɔ́ é ɖé ɖ’ayǐ walɔ ɖagbe e mǐ ɖó lɛ é wu céɖécéɖé, bɔ enɛ sísɛ́ ɛ b’ɛ ba dò nú nǔ e mǐ ɖi nǔ na lɛ é. Hwenu e è ɖè mǐ mɛ Kúnnuɖetɔ́ lɛ nyite ɖò bǐbɛ̌mɛ 1951 tɔn é ɔ, è ɖè é lɔ nyite. Nukɔnmɛ ɔ, é bló baptɛm lobo huzu wɛnɖagbejlatɔ́ hwebǐnu tɔn.

Ee è ɖè mì nyite gudo é ɔ, un lɛkɔ yì mɛ ce lɛ gɔ́n ɖò Karítsa. Nukɔnmɛ ɔ, nyì kpo tò ce mɛ nu gègě ɖevo lɛ kpo sɛ̀ tɛn yì Melbourne ɖò Australie. Ðò dɔ̌n ɔ, un xò gò nɔví nyɔnu gbejinɔtɔ́ ɖé b’ɛ nɔ nyí Janette; mǐ da mǐɖée bo jì vǐ sunnu ɖokpo kpo nyɔnu atɔn kpo lobo kplɔ́n ye ɖó Klisanwun sín ali jí.

Égbé dìn e un ko ɖó hugǎn xwè 90 é ɔ, un kpò ɖò mɛxo agun tɔn nyí wɛ bɔ hlɔnhlɔn kpó ɖò wǔ’ye. Ðó wǔ e un gblé wá yì lɛ é wutu ɔ, wutu ce kpo afɔ ce lɛ kpo nɔ vɛ́ tawun hweɖelɛnu, ɖò taji ɔ, nú un lɛkɔ sín kúnnuɖegbe ɔ nɛ. É ɖò mɔ̌ có, un kudeji bo na nyí ‘ahwanfuntɔ́ Klisu tɔn’ ɖé.—2 Tim. 2:3.