1. Tera ana namakin te abotoro Bauro ibukia tabonibai?

 A KARAOI mwakuri aika kakawaki n taian ekaretia tabonibai. E rangi ni kakaitau te abotoro Bauro ibukia mwaane aika kakaonimaki ni koaua aikai. N te katoto, ngke e kororeta nakoia Kristian ake i Biribi, ao e kamauriia tabonibai n te ekaretia ma unimwaane.​—IBir. 1:1.

2. Tera ana namakin Luis ibukini mwiokoana ae te tabonibai?

² A bati taari mwaane aika kukurei ngkai a riki bwa tabonibai e ngae ngke a ataei ke a kara. N te katoto, e riki bwa te tabonibai Devan ngke 18 ana ririki. Ni kaitaraan anne, e riki bwa te tabonibai Luis ngke ai 50 tabun ana ririki. E kaota raoi ana namakin teuaei ngke e kangai, “I rangi ni kakabwaiaaki ngkai I beku bwa te tabonibai moarara riki ngkana I iaiangoa aron aia tangira kaain te ekaretia ni kabane ae a kaotiotia nakoiu!”

3. Baikara titiraki aika ti na rinanoi?

³ Ngkana te tari te mwaane ngkoe ae ko a tia ni bwabetitoaki ma ko tuai n riki bwa te tabonibai, ko kona ni kateia bwa tiam? Tera ae kona ni kaungako bwa ko na karaoia? Ao baikara baika katauaki n te Baibara ibukin te tabonibai aika ko riai ni karaoi? N te kaongora aei, ti na rinanoi kaekaan titiraki aikai. Ma imwain anne, ti na maroroakinna moa bwa tera taben te tabonibai.

 TERA TABEN TE TABONIBAI?

4. Tera taben te tabonibai? (Nora naba te taamnei.)

⁴ Te tabonibai bon te tari te mwaane ae e a tia ni bwabetitoaki ae mwiokoaki rinanon te taamnei ae raoiroi bwa e na buokiia unimwaane ni baika bati aika kakawaki n te ekaretia. Tabeman tabonibai a taraia raoi bwa e na tau aia aono ao aia bwai ni mwakuri taan uarongorongo n te mwakuri ni minita. Ake tabeman a buoka kaitiakan ao kateimatoaan raoiroin te Tabo n Taromauri. A beku naba tabonibai bwa taan ibuobuoki ao a tararuai bwaai ni katangitang ao n taamnei n taini bobotaki n te ekaretia. Angiini baike a karaoi tabonibai boni baika kataneiaaki iai. Ma ae kakawaki riki, tabonibai boni mwaane aika ikawai n te onimaki, a tangira Iehova ao a maiuakini ana kaetieti. Ao a rangi n tangiriia taari n te onimaki. (Mat. 22:​37-39) E na kangaa te tari te mwaane ae e a tia ni bwabetitoaki n ukoukora te kan riki bwa te tabonibai?

5. E na kangaa te tari te mwaane n ukoukora te kan riki bwa te tabonibai?

⁵ A kaotaki n te Baibara baika katauaki ibukia naake a na mwiokoaki bwa tabonibai. (1Tim. 3:​8-10, 12, 13) Ngkana ko kan ukoukora te mwioko ae kakawaki aei, ukeuke i aoni baika katauaki n te Baibara ibukin te mwioko aei ao kakorakorako ni karaoi. Ma ko riai moa n iaiangoia raoi bwa tera raoi bukina ngkai ko kani karekea te mwioko aei.

TERA AE KAIRIKO BWA KO NA UKOUKORA TE KAN RIKI BWA TE TABONIBAI?

6. Tera ae riai ni kairiko bwa ko na karaoi aeka ni mwakuri nako ibukia tarim n te onimaki? (Mataio 20:28; nora naba te taamnei )

⁶ E karaoi bwaai Iesu Kristo are ngaia ara katoto ae rianako, ibukin tangiran Tamana ao aomata. E kairaki n ana tangira anne bwa e na mwakuri korakora ao ni karaoi mwakuri aika mangori ibukia tabemwaang. (Wareka Mataio 20:28; Ioa. 13:​5, 14, 15) Ngkana ko kairaki n te tangira, e na kakabwaiako Iehova ao e na buokiko ni karokoko n tiam ae ko na tau n riki bwa te tabonibai.​—1Kor. 16:14; 1Bet. 5:5

7. E aera bwa e riai te tari te mwaane n rarawa nakon te kani kakannato?

⁷ A tatangiraki n te aonnaba aei aomata aika kaotiia bwa a kakannato. Ma tiaki anne aron ana botaki Iehova. N aron Iesu, e  aki tangira te kani kakannato, karekean te mwaaka ni kairiri i aoia aomata, ke te nakoa, te tari te mwaane ae kairaki n te tangira. Ngkana e mwiokoaki n te ekaretia te aeka n aomata ae kani kakannato, ane e na rawa nakoni mwakuri tabeua aika mangori aika riai ni karaoaki ibukin tabeakinaia ana tiibu aika kakawaki Iehova. E kona n iangoi mwakuri akanne bwa e aki riai ni karaoi. (Ioa. 10:12) E na aki kakabwaiaa Iehova ana kakorakora te aomata ae kairaki n te kainikatonga ao te kani kakannato.​—1Kor. 10:​24, 33; 13:​4, 5.

8. Tera te reirei ni kairiri are e angania ana abotoro Iesu?

⁸ Iai naba taai ake a ukoukori mwioko raoraon Iesu ni kaan, i aani bukina aika aki riai. Iangoa te baere riki nakoia ana abotoro Iesu aika uoman are Iakobo ao Ioane. A butiia Iesu bwa e na karekea nneia ae kakannato n ana Tautaeka n Uea. E aki kamoamoaia Iesu ibukin te baere a uaiakinna. Ma e kabwarabwaraa ni kangai nakoia abotoro ake 12: “Ane e kani kakannato i buakomi, ao e riai n riki bwa ami tabonibai, ao ane e kan riki bwa te moanibaa i buakomi, e riai n riki bwa aia toro aomata ni kabane.” (Mareko 10:​35-37, 43, 44) E na kakabwaiaaki te ekaretia irouia taari mwaane aika kani karaoi bwaai i aani bukina ae riai, ae te kani beku ibukia tabemwaang.​—1Tet. 2:8.

TERA AE KONA NI KAKORAKORAA NANOM NI KANI BEKU IBUKIA TABEMWAANG?

9. Ko na kangaa ni kakorakoraa nanom ni kani beku ibukia tabemwaang?

⁹ Akea te nanououa bwa ko bon tangira Iehova ao ko kani beku ibukia tabemwaang. Ma e kona n ae ko aki kani karaoa ae bati riki n aron ae tangiraki bwa e na karaoia te tabonibai. Ko na kangaa ni kakorakoraa nanom ni kani karaoia? E aera ko aki iaiangoa te kimwareirei ae reke ngkana ko beku ibukia tarim n te onimaki? E taku Iesu: “E kakukurei riki te anga nakon te anganaki.” (Mwa. 20:35) E boni maiuakina te boto n reirei aei Iesu. E reke kimwareireina ni koaua ngke e beku ibukia tabemwaang ao e kona naba n reke anne iroum.

10. E kangaa Iesu ni kaotia bwa e kukurei ni beku ibukia tabemwaang? (Mareko 6:​31-34)

¹⁰ Iangoa ana katoto Iesu ngke e kaota kukureina ni beku ibukia tabemwaang. (Wareka Mareko 6:​31-34.) N te tai teuana, ao a a kua Iesu ma ana abotoro. A mwananga nakon te tabo ae raroa bwa a na motirawa iai. Ma a roko imwaia aomata aika uanao, bwa a kan reireinaki iroun Iesu. E kona ni karautaeka nakoia. Bwa ni koauana, ai “akea aia tai ni motirawa ke ni kamarikeia.” Ke e kona Iesu n tii taekin tabeua koaua ao e a kaokiia naba. Ma ibukina bwa e kairaki n te tangira, “e a reireinia baika bati.” Ao e reitinako reireinakia ni karokoa “e a bwakantaai.” (Mareko 6:35) E aki karaoia ibukina bwa e riai ni karaoia, ma e karaoia ibukina bwa “e korakora nanoangaaia.” E kan reireinia ibukina bwa e tangiriia. E rangi ni kimwareirei Iesu ngkai e beku ibukia tabemwaang.

11. E kangaa Iesu ni buokiia naake a ongora irouna n te anga ae manena? (Nora naba te taamnei.)

¹¹ E aki tii reireinia aomata aika uanao Iesu ngke e uarongorongo nakoia. E tabeakini naba kainnanoia n te itera n rabwata. E katauraoa te amwarake n te aro ni kakai ao e tuangia taan rimwina bwa a na tibwatibwai. (Mareko 6:41) Karaoan aei, e a reireinia iai taan rimwina aroia ni beku ibukia tabemwaang. E kaotia nakoia bwa mwakuri n ibuobuoki aikai, n aron naba ae a kona ni karaoia tabonibai, a boni kakawaki. Iangoa kimwareireia abotoro ngke a raona Iesu n  tibwatibwaa te amwarake ae reke man te kakai ni karokoa “a bane n amwarake ao a nuai” iai! (Mareko 6:42) Ma tiaki tii aio te tai ae e karimoaa iai Iesu tabeakinani kainnanoia tabemwaang nakoni kainnanona. E kabanea maiuna i aon te aba ni beku ibukia aomata. (Mat. 4:23; 8:16) E reke kimwareirein Iesu ao raun nanona man reireinaia tabemwaang ao man nanorinanona n tabeakini kainnanoia. E na bati naba kimwareireim ngkana ko ukoukora te kan riki bwa te tabonibai.

12. E aera ngkai ti aki riai n iangoia bwa akea te bwai ae ti kona n ibuobuoki iai n te ekaretia?

¹² Ngkana ko iangoia bwa e aki tau am konabwai, tai kabwaraa nanom. E boni bae n iai aroarom aika ko kona ni kamanenai n te ekaretia. Iaiangoi ana taeka Bauro ake n 1 I-Korinto 12:​12-30 ao butiia Iehova buokam ni maiuakinna. E teretere n ana taeka Bauro akanne bwa ko boni kainnanoaki ao ko kakawaki n te ekaretia n aroia ana toro Iehova ake tabeman. Ngkana ko tuai moa ngkai tau ni beku bwa te tabonibai, tai kabwaraa nanom. Ma karaoa ae ko konaa ni beku iroun Iehova ao ni buokiia tarim n te onimaki. Kakoauaa raoi ae a na bon nora am konabwai unimwaane ao n iaiangoi mwioko aika a kona n anganiko.​—IRom 12:​4-8.

13. Tera ae kakoauaaki n angiini baika a na katauaki iai mwaane ake a mwiokoaki?

¹³ Iangoa bukina riki teuana ngkai ko riai n ukoukora ae ko na tau n riki bwa te tabonibai: Angiini baika ko na katauaki iai boni baika riai ni karaoi Kristian ni kabane. Ni koauana, a riai Kristian ni kabane ni kaania Iehova, ni karekea kukureia man te anganga, ao ni katea te katoto ae raoiroi ibukin te maiu ni Kristian. Tera riki ae e riai ni karaoia te tari te mwaane?

AROM N UKOUKORA TE KAN RIKI BWA TE TABONIBAI

14. Tera ae nanonaki n ae ko na “bwaina te wanawana”? (1 Timoteo 3:​8-10, 12)

¹⁴ Ti na rinanoi tabeua baika a na katauaki iai aika koreaki n 1 Timoteo 3:​8-10, 12. (Warekia.) E riai te tabonibai ni “bwaina te wanawana.” E kona naba n rairaki te taeka anne bwa “taua ma nanona,” “kona n onimakinaki” ke “maiuakina te aro ae ko na karineaki iai irouia aomata.” E aki nanonaki n aei bwa ko a aki kona ni ngarengare ke ni kakamanga. (TeMin. 3:​1, 4) Ma ko riai ni  karaoi raoi tabem ni kabane. Ngkana te aomata ngkoe ae ko kaotia bwa ko kona n onimakinaki ao ko kakaraoi raoi tabem, ane a na karineko riki iai kaain te ekaretia.

15. Tera ae nanonaki n te “aki wi uoua” ao te “aki nanonrang ni kani karekea arom n te babakanikawai”?

¹⁵ Te “aki wi uoua” e nanonaki iai bwa ko kakaonimaki, ko bwaina te koaua, ao ko kona n onimakinaki. Ko kakoroi nanon am taeka ao ko aki mwamwanaia aomata. (TaeRab. 3:32) Te ‘aki nanonrang ni kani karekea arom n te babakanikawai’ e nanonaki iai bwa ko bwabwaina te koaua n am waaki ni bitineti ao n arom ma te mwane. Ko na bon aki kabongana buaka am reitaki ae kaan ma raom ni Kristian, ni karekemwane iai.

16. (a) Tera ae nanonaki n ‘aki kabatiaan nimakin te wain’? (b) Tera ae nanonaki ni karekeani ‘mataniwin nanom ae itiaki’?

¹⁶ ‘Aki kabatiaan nimakin te wain’ e nanonaki iai ae ko na aki kabatiaa nimakin te kamanging n te aro ae riao ke ni karekea taekam ae te tia moi manging. Karekeani “mataniwin nanom ae itiaki” e nanonaki iai bwa ko maiuakina ae boraoi ma ana kaetieti Iehova. E ngae ngke ko aki kororaoi, ma ko karekea te rau ae reke man am iraorao ae kaan ma te Atua.

17. E na kangaa ni kona ni kaotia te tari te mwaane bwa e kona n onimakinaki ngkana e ‘kataaki moa bwa e tau ke e aki’? (1 Timoteo 3:10; nora naba te taamnei.)

¹⁷ Te kibuntaeka ae ‘kataaki moa bwa ko tau ke ko aki,’ e nanonaki iai bwa ko a tia ni kaotia ae ko kona n onimakinaki ni karaoi mwioko. Ngaia are ngkana a anganiko unimwaane tabem teuana, irii raoi taiani kaetieti ao babaire ake a katauraoaki man ana botaki te Atua. Kaotako raoi bwa tera ae irekereke ma mwiokoam anne ao te tai ae e na riai n tia iai. Ngkana ko karaoa raoi mwiokoam, ane a na noria kaain te ekaretia ao a na kukurei n rikirakem. Unimwaane, tauraoi ni kataneiaia taari mwaane aika a tia ni bwabetitoaki. (Wareka 1 Timoteo 3:10.) Iai ataeinimwaane n ami ekaretia aika a tia ni bwabetitoaki aika tebwi tabun aia ririki i nano ke i aana riki? E raoiroi aia katoto ni kaineti ma aia ukeuke n reirei? A anganga aia kaeka n taini bobotaki ao a katoatai n ira te mwakuri ni minita? Ngkana eng, angania mwiokoaia ae tau ma aia ririki. Karaoan aei, a kona ataeinimwaane aikai ni “kataaki moa bwa a tau ke a aki.” Ao imwina ngkana tao e a kaan 20 aia ririki, a a kona ngkanne n tau n riki bwa tabonibai.

18. Tera ae nanonaki n ae e na ‘akea kabuakakaam’?

 ¹⁸ ‘Akea kabuakakaam’ e nanonaki iai bwa akea ae e kona ni kabuakakako ni karaoan te bure ae kakaiaki. Ni koauana, a kona Kristian ni bukinaki n te aro ae kewe. E bukinaki naba Iesu n te aro ae kewe, ao e a kaman taekinna bwa a na rinanona naba taan rimwina. (Ioa. 15:20) Ma ngkana ko kateimatoa itiakin aroarom n aron Iesu, ane ko na karekea taekam ae raoiroi n te ekaretia.​—Mat. 11:19.

19. Tera ae nanonaki n ae e na “buuna te aine ae tii temanna”?

¹⁹ E na “buuna te aine ae tii temanna.” Ngkana ko a tia ni mare, ko riai n ongeaba nakon ana moani kaetieti Iehova ibukin te mare i marenan te mwaane ae tii temanna ao te aine ae tii temanna. (Mat. 19:​3-9) E bon aki riai ni karaoa te wene ni bure te mwaane ae te Kristian. (Ebera 13:4) Ma e bati riki ae riai ni karaoaki. Ko riai ni kakaonimaki ni koaua nakoni buum, n aki iaiangoiia riki aine tabeman n te aro ae aki riai.​—Iobi 31:1.

20. E na kangaa te mwaane ni kairiia kaaini batana “n te aro ae riai”?

²⁰ “E na kairiia natina ma kaaini batana n te aro ae riai.” Ngkana atun te utu ngkoe, ko riai ni karaoa raoi tabem. Katoatai ni karaoa am taromauri n utu. Kabatiaa am tai n toa n te mwakuri ni minita ma kaain am utu temanna imwin temanna. Buokiia natim bwa a na karikirakea aia iraorao ma Iehova. (IEbe. 6:4) Te mwaane ae tabeakinia ana utu e kaotia bwa e kona n tararuaa te ekaretia.​—Kabotaua ma 1 Timoteo 3:5.

21. Tera ae ko kona ni karaoia ngkana ko tuai ni beku bwa te tabonibai?

²¹ Taari mwaane, ngkana ko tuai ni beku bwa te tabonibai, taiaoka tataroakinna ao rinanon te kaongora aei. Neneri baika katauaki ibukia tabonibai ao mwakuri korakora bwa ko aonga ni katauaki nako iai. Iaiangoa korakoran tangiran Iehova iroum ao tarim n te onimaki. Karikirakea tangiran te kani beku ibukia. (1Bet. 4:​8, 10) Nora te kimwareirei ae reke ngkana ko beku ibukia am utu n te onimaki. E bia kakabwaiaa Iehova am kakorakora n ukoukora te kani beku bwa te tabonibai!​—IBir. 2:13.