PÁ ÍZRÀẸ̀L e ba beè di boo Kunukẽ̀ Zìgàa beè olòó ẹ̀b tṍó kab víl nè tṍó fònù naamá tṍó e dõòna gbáá daamà togó, ea dú ẽ́ September/October deè nieí.

Gbò e ba beè di tṍóá beè olòó tú ból ẽ́ (ea láá toolá 29 àbèè 30 dee) bùgmà bé e ẽ́ bọọ́ beg naa, vaá tú gbei bùgmà bé e gbáá bọọ́ beg naa. Sõò gbáá e bà tú ból ẽ́ bùgmà ólò dú kpulu ló gbáá e bà tú gbei bùgmà. Vóà naa, bà ólò gbĩ́ sĩ́deè ge naa kọọ̀ pálàa kà bugì nuí á gbaaá ló ene. Ba beè olòó naa vó tení dú ló gè tú dee àbèè ẽ́ tẹlẹ ló besĩ́ì dõòna kà gbáá kálá dààmà togó. Níí ólò naa kọọ̀ ba kàlẹ́ndà á gbaaá ló ba tṍó fònù nè tṍó bùùlà nù.

Sõò mm̀ deè Mózìsa, Bàrì beè kọ́ nè pá a gbò kọ bàá tú ẽ́ Abib, àbèè ẽ́ Nisan, ea dú March àbèè April deè nieí naamá dààmà togó dõòna kà gbáá. (Ẹ́xọ. 12:2; 13:4) Ge fùl báálì di gbàà gbò sẹ̀lẹ̀nù e ba beè olòó sẹlẹ tṍóá.—Ẹ́xọ. 23:15, 16.

Enè neǹ nò kpá ea bée kọlà Emil Schürer, kọ́ mm̀ a kpá ea kọlà The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ, kọọ̀: “À palàge valí gè nyimá tṍó ea dú bíi gè tú dõòna kà ẽ́ tẹlẹ ló gbò ẽ́ ea di boo kàlẹ́ndà” (175 B.C.–A.D. 135). À kọ́ nágé kọọ̀: “Nàànù Ténì Zelí e bà ólò sẹlẹ tṍó e ẽ́ ni mo tá bá mm̀ ẽ́ Nisan (14 Nisan), é íè ge sẹ̀ẹ̀à kà lèlà dee e ẹ́ẹ́ èlà nè bílá dee kunà . . . Boo béè vó, be à gá náa vaá bà mòn kọọ̀ sẹ̀lẹ̀nùa é dọ́ ẽ́ e bè náa gáẹ̀ beè dọ̀, pá Júù ólò tú dõòna kà ẽ́ tẹlẹ ló naa ní ea é dú 13 ẽ́ besĩ́ à kálá dú ẽ́ Nisan.”

Gbò Neǹ Ditõ̀ò Jìhóvà ólò bugi togó boo gbò nuí tṍó e bà gé noo dee e Sẹ̀lẹ̀nù Ge Kẽ̀èa Boo Ú Kráìst é sẹẹà, ea ólò naaá kà lèlà Nisan 14 ea di boo kàlẹ́ndà pá Júù. Bà ólò tú dee gbẹẹ́ sĩ́ kọ́ nè kọ̀láá kà bõ̀ònatõ̀ò ea di bàlà booí dee ea é sẹẹà. *

Sõò pá Júù beè olòó naa và nyimá tṍó e ẽ́ íná kùbmà nè tṍó e ãa ẽ́ daamà togó é? Deè nieí à ólò valí ló gbò nen ge ẹ̀b dẽè kàlẹ́ndà, sõò náa beè valí naa vó mm̀ gbò tṍó e bà géè emí kpá Káíá.

Mm̀ deè Nóàa, ba beè olòó bugi 30 dee naamá enè ẽ́. (Jén. 7:11, 24; 8:3, 4) Tṍó e tṍó téní, pá Júù náa beè tu ná 30 dee nvee boo kàlẹ́ndà naamá enè ẽ́. Pá Júù beè olòó ẹ̀b kọọ̀ tṍó e ãa ẽ́ silà níà dààmà togó dõòna kà ẽ́é. Níá ólò naaá ní ea égè 29 àbèè 30 dee aa ló dee e dõòna kà ẽ́ beè dààmà togó.

À íe tṍó e Dévìd nè Jónatàn beè kọọ̀: “Sṍóeá boo níà dààmà togó ãa ẽ́.” (1 Sám. 20:5, 18) Vóà naa, à bélí kọọ̀ gbò e ba beè di tṍóá beè olòó tú dee gbẹẹ́ sĩ́ bugi ẽ́. Sõò mósĩ́ deè ní e pá Ízràẹ̀l é láá nyimá tṍó e ãa ẽ́ daamà togóé? Kpá ea kọlà Mishnah, e log nè nàànù kunukẽ̀ pá Júù ẽ́á m, íe gbò nú ea kọ́. À tẹ́lẹ bàlà kẽ kọọ̀ tṍó e pá Júù aa ól síí-sii gbẹá Bábilọ̀n, gbò bèèlaà pá Júù di ló nu ea náa vaá pá Ízràẹ̀l à láá nyimá tṍó e ãa ẽ́ daamà togó. Mm̀ àlàbà ẽ́ e pá Júù beè sẹlẹ sẹ̀lẹ̀nùí, gbò bèèlaá beè olòó nyòònà ní ea égè 30 dee ló buù ẽ́ vaá bilá ló bel. Baala ní e ba beè olòó naa kọọ̀ pá Ízràẹ̀l á nyimá tṍó e ãa ẽ́ daamà togóé. Éé ní ea beè naa kọọ̀ baala á nyimá ẽ́?

Gbò kál dáá e ba digagi boo gbò gù ea di Jèrúsalẹ̀m ólò ẹ̀b sĩ́ dee bílá dee vaá mòn tṍó e ãa ẽ́ ã́àa sìlà. Bà ólò gbóó vàlẹ̀bá naa kọọ̀ gbò bèèlaà pá Júù á nyimá. Tṍó e gbò bèèlaí mon kọ à dú kà kà naa vó, bà ólò gbóó vee nè gbò nen kọọ̀ ãa ẽ́ a daamà togó. Vaá èé kọ́ vàẹ beè gíní boo náa kọọ̀ gbò kál daaí á gá mòn tṍó e  ãa ẽ́ silàẹ? Tṍó ea meà naa vó, bàé ẹb kọọ̀ gã́bug dee ea di mm̀ ẽ́á tóólá 30 dee, vaá ãa ẽ́ é gbóó daamà togó.

Kpá ea kọlà Mishnah baatẽ́ kọọ̀ gbò bèèlaà pá Júù ólò naa kọọ̀ gbò nen á nyimá tṍó e ãa ẽ́ ni daamà togó tení dú ló gè mùn sã́ sẹlẹ́ boo Gù Ólìv ea di kuló Jèrúsalẹ̀m. Bà ólò kpa nágé sã́ gbẹá dõòna kà gbò kiẽ́e ea daàa boo ea di Ízràẹ̀l ge naa kọọ̀ gbò nen á nyimá. Tṍó e tṍó téní, ba beè olòó lẹ̀ẹ̀là gbò nen kọ bàá vee tenmá ló kẽ. Vó beè naa kọọ̀ pá Júù e bà di Jèrúsalẹ̀m nè dõòna kà gbò bon á nyimá kọọ̀ ãa ẽ́ a daamà togó. Tṍóá dénè nen ólò gbóó gbá sẹlẹ sẹ̀lẹ̀nù ge dààmà togó ãa ẽ́.

Tã́à nu ea di kè kẽí é láá nvèè bá nè ni kọ ó dã́tẽ́ ló bé e pá Júù beè olòó bugi ẽ́ vaá ié sẹ̀lẹ̀nù naa.