“Bé e sĩ́dee gé nyááá naa a kyọgàgì nu. Boo kunukẽ̀í a kyọà iná kĩée ea ni tavala ló gbò nen gè tõó boo.”​—Níà bé e Guardian ne kpẹ̀a naa ẽ́.

 Gbò nen gé mon tã̀àgã̀ ea aa ló gbò nú e ba ni náa. Gã́bug gbò e bà ólò nó sã́ìns zigà kọọ̀ nú e gbò nen náa ní ea náa kọọ̀ zivèkà bàlà booí á kpáá palàge bẹ̀à sã́ ẽ́. Bé e sĩ́deè gé bẹà sã́ naa a nyááná gã́bug nu vaá màn gã́bug kyọ̀à. Gbò níí bãàa mm̀:

•   Gã́bug agẹ bá nyààa ea bã́ ló sĩ́dee ea kpáá bọ̀ọ̀gẹ̀ naaá, dì belí bẹ̀à sã́ ea dú ló gbei, kã́á-kãà kẽ, nè ìlìsẽ́, ea màn tù múú nè sã́ ea dọ́ ló kẽ.

•   Ge naa kọọ̀ báa-báà múú á zààlà.

•   Ge naa kọọ̀ múú ea di pène á kpáá dààa boo.

 Gbò tã̀àgã̀ ea bã́ ló sĩ́dee a tọ́á ló kọ̀láá ketõ̀ò ea di boo kunukẽ̀í. Tṍó e ba ni kọ́ nú ea gé nááá ló 193 dó lọ̀l, New York Times ne kpẹ̀a kọọ̀: “Bàlà booí bĩ́íná nvèè bá.” Boo béè bé e gbò nen ni ú vaá mòn tã̀àgã̀ naa boo béè nyààa ea bã́ ló sĩ́dee, World Health Organization (Gbò E Bà Ólò Ẹ̀b Nú Ea Kil Ló Válá Kpá Ló Beeá Ló Bàlà Booí) a kólíe “agẹ bá kom e gbò nen gé téní bá.”

 Kọ̀láá bé ea dì naa, è íè bug ea náa kọ é ié ból dẽesĩ́ kilma ló dì deèsĩ́. Kpá Káí beè tú tṍó gbẹẹ́ sĩ́ kọ́ gbò nú e gé téní bá deè nieí, nè nú ea náa vaá èé ẹb dẽesĩ́ kọọ̀ Bàrì é lábví láb vaá kpènà boo kunukẽ̀í.

 Ẽei. Bé e sĩ́deè gé kpáá dú pọ́lọ́ naa boo béè bé e bàlà booí gé bẹà sã́ naa, gbááá ló gbò nú e Kpá Káí beè kọ́ kilma ló beélè tṍóí.

 Kọ́ọ̀ bùlà Bàrì: “Gbò deé e tṍó é gé tà é dú kà tàvàlà tṍó kilma ló gbò nen. Boo béè kọọ̀ gbò nen é vulè áá ba lóó, bà é vulè kpègè, . . . bà náa é bọ́ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo, . . . bà náa é ia ló pọ́lọ́, . . . bà é kẹlẹ nen, bà é íe agẹ togó.”​—2 Tímotì 3:​1-4.

 Kpá Káí beè tú tṍó gbẹẹ́ sĩ́ kọ́ gbò láb e gbò nen gé lábví ea ni kyọ sĩ́dee. Kpóó ea gé bẹl nè gbò ùlà ki a dí boo béè bélè e bàé íe naa nú ea é náa kọọ̀ nú á palàge tàvala ló gbò nen dì deèsĩ́. Bã̀àna tṍó e bà piìga boo gè gbá siá tóm, bà náa láá ié kũ̀ùnà mòn boo nu gè naa mm̀ ge nvèèmà kùbmà ló bé e bàlà booí gé bẹà sã́ naa.

 Kọ́ọ̀ bùlà Bàrìí zógè kọọ̀ náa bọ́ló kọ é ẹ̀bmà dẽe kọọ̀ gbò nen é nyááná ba láb kọbé à láá dú gè kpènà boo kunukẽ̀í lọl bá kyọ̀à. Tãa vó, Kpá Káí kọ́ọ̀ gbò e bà gé náa nú ea é dọ bélè nè áá ba bá é “kil sĩ́ gè kpáá dú pọ́lọ́ èl bé e bà dì naa.”​—2 Tímotì 3:13.

 Kpá Káí kọọ̀ Jìhóvà a Bàrì, ea dú bẹẹ Neǹ Dèmnù ólò palàge ẹ̀b nú ea kil ló boo kunukẽ̀í nè gbò e bà di boo. Ni bugi togó boo kóló taà kà dọ̀ Kpá Káí ea zógè kọọ̀ Bàrì é lábví láb.

1.  1. Bàrì “náa beè dèm [boo kunukẽ̀í] kọ á dú kóló boo, sõò a beè dèm kọbé gbò nen tõó boo.”​—Àìzáíà 45:18.

    Bàrì é ḿm̀-mè a bùlà kilma ló boo kunukẽ̀í. (Àìzáíà 55:11) Náa é sọtọ́ deè kọ bàá kyọ̀sĩ́ àbèè ge sọ̀tọ́ deè kọ bàá naa ní e gbò nen náa é láá tõó ná boo.

2.  2. “Gbò kìlmà bùlà kẽ é tõó boo kunukẽ̀í, vaá bàé íe ẹ́ẹ́ nyíe mm̀ pọ̀b kpoò fẹ́ẹ́-fẹẹ̀ ló. Gbò lé lab dògò ní e bàé tõó boo kunukẽ̀í ẽ́, vaá bàé tõó boo dọ̀ọ̀mà dè-dè.”​—Psalm 37:​11, 29.

    Bàrì zigà kọọ̀ gbò nen é tõó boo kunukẽ̀í dọ̀ọ̀mà dè-dè mm̀ fẹ́ẹ́-fẹẹ̀ ló.

3.  3. “Kilma ló gbò pọ́lọ́ lab dògò, àé dú gè kyọ̀va sĩ́ lọl boo kunukẽ̀í.”​—Próvẹẹ̀b 2:22.

    Bàrì zigà kọọ̀ àẹ́ kyọẹ̀ sĩ́ gbò e bà kilsĩ́ gè labví pọ́lọ́ láb, bií ló gbò e bà gé kyọgàlà boo kunukẽ̀í.

 Mósĩ́ deè ní e Bàrì é ḿm̀-mè gbò a zìgànù kilma ló boo kunukẽ̀í ẽ́? Àé náa vó tení dú ló ene kà bẹlbẹ̀l ea é bẹl zivèkà bàlà booí, ea dú gè nyimá ló naamá Bòn Méné Bàrì. (Máátìù 6:10) Bẹlbèlá é bẹà aa káála. Náa é zọ bẹlbẹ̀l gbò nen bilá ló boo tọ́ọ̀ kà bel ea kil ló boo kunukẽ̀í nè gbò nú ea di boo. Tãa vó, Boǹ Méné Bàrì é nyááá ló bẹlbẹ̀l gbò nen.​—Dániẹ̀l 2:44.

 Boǹ Méné Bàrì é náa kọọ̀ nu á leé ló dénè nen nè zivèkà bàlà booí. (Psalm 96:​10-13) Bugi togó boo nú e Jìhóvà é náa tení dú ló a Boǹ Méné.

•   Àé kpáá sí tóm ló bàlà booí

   Nú e Kpá Káí kọ́: “Nyíè boo bàlà ól nè kã́á kãà kẽ é ẹ́ẹ, vaá boo kpáà bàlà ól záí sãa é íe zààvà vaá tẹ̀g belí doo-doo sĩ́ pà sãa.”​—Àìzáíà 35:1.

   Nú e níí kọlà kilma ló bẹẹ dì deèsĩ́: Jìhóvà é sí tóm ló bàlà booí, bã̀àna kĩée e gbò nen ni palàge kyọ̀ ea di ló boo kunukẽ̀í.

•   Àẹ́ lẹẹlà bel ló bé e sĩ́dee gé kpáá dú pọ́lọ́ naa

   Nú E Kpá Káí Kọ́: “[Jìhóvà] ólò ọvẹ̀ dálí; vaá naa kọọ̀ kpo-kpoò múú ea di sĩ́ pène á ọ̀b.”​—Psalm 107:29.

   Nú e níí kọlà kilma ló bẹẹ dì deèsĩ́: Jìhóvà íe kpóó gè lẹ̀ẹ̀mà bel ló gbò nú ea beè dèm. Gbò nen náa é mon na tã̀àgã̀ ea aa ló bé e sĩ́dee gé kpáá dú pọ́lọ́ naa.

•   Àẹ́ nóòmà gbò nen bé e bàé tú lé bá ẹ̀bmà nú ea kil ló boo kunukẽ̀í naa

   Nú E Kpá Káí Kọ́: “Nda é né ni nyìmànù vaá dò bá èèlè ea bọ́ló kọ ó tení boo nè ni.”​—Psalm 32:8.

   Nú e níí kọlà kilma ló bẹẹ dì deèsĩ́: Jìhóvà beè tú tóm gè ẹ̀b nú ea kil ló boo kunukẽ̀í nè gbò nen. (Jénesìs 1:28; 2:15) Àẹ́ nóòmài bé eé láá tú lé bá ẹ̀bmà gbò nú ea beè dèm naa vaá tõó dùm mm̀ sĩ́deè e née é kyọ gbò nú ea beè dèm.