Gbigbọ wiwe yin huhlọn-yido-wazọ́n Jiwheyẹwhe tọn. (Mika 3:8; Luku 1:35) Jiwheyẹwhe nọ do gbigbọ etọn hlan gbọn huhlọn etọn gblamẹ yì fidepope nado hẹn lẹndai etọn di.—Salmu 104:30; 139:7.

 To Biblu mẹ, hogbe lọ “gbigbọ” wá sọn hogbe Heblugbe tọn lọ ruʹach podọ Glẹkigbe tọn lọ pneuʹma mẹ. Hogbe enẹlẹ nọ saba dlẹnalọdo huhlọn-yido-wazọ́n Jiwheyẹwhe tọn, kavi gbigbọ wiwe. (Jenẹsisi 1:2) Amọ́, Biblu sọ nọ yí hogbe enẹlẹ zan to linlẹn devo lẹ mẹ:

•   Gbọfufu.—Habakuku 2:19; Osọhia 13:15.

•   Jẹhọn.—Jenẹsisi 8:1; Johanu 3:8.

•   Gbigbọ, kavi huhlọn ogbẹ̀ tọn he to nudida lẹ mẹ.—Jobu 34:14, 15.

•   Walọyizan kavi jijọ he mẹde dohia.—Sọha lẹ 14:24.

•   Gbigbọ lẹ, he bẹ Jiwheyẹwhe po angẹli lẹ po hẹn.—1 Ahọlu lẹ 22:21; Johanu 4:24.

 Zẹẹmẹ ehe lẹpo wẹ bẹ linlẹn nue gbẹtọ ma gán mọ tọn hẹn to whenuena e yindọ nue nukun gán mọ lẹ kẹdẹ wẹ gbẹtọ nọ detọ́n. To aliho dopolọ mẹ, gbigbọ Jiwheyẹwhe tọn, “taidi jẹhọn de, mayinukundomọ, yè ma sọgan doalọ e go bosọ dohuhlọn.” Owe lọ—An Expository Dictionary of New Testament Words, he yin didetọn gbọn W. E. Vine dali.

 Biblu sọ nọ dlẹnalọdo gbigbọ wiwe Jiwheyẹwhe tọn taidi “alọ” kavi “alọvi” etọn. (Salmu 8:3; 19:1; Luku 11:20; yijlẹdo Matiu 12:28 go.) Kẹdẹdile anazọ́nwatọ de nọ yí alọ etọn po alọvi etọn lẹ po zan nado wà azọ́n etọn do, mọ wẹ Jiwheyẹwhe ko yí gbigbọ etọn zan nado wà nuhe bọdego ehelẹ dotana do:

•   Wẹkẹ lọ.—Salmu 33:6; Isaia 66:1, 2.

•   Biblu.—2 Pita 1:20, 21.

•   Azọ́njiawu he devizọnwatọ etọn hohowhenu tọn lẹ bayi lẹ gọna yẹwhehodidọ po zohunhunnọ po yetọn.—Luku 4:18; Owalọ lẹ 1:8; 1 Kọlintinu lẹ 12:4-11.

•   Jẹhẹnu dagbedagbe he mẹhe nọ setonuna ẹn lẹ nọ dohia.—Galatianu lẹ 5:22, 23.

Gbigbọ wiwe ma yin gbẹtọ de

 To whenuena e yindọ Biblu dlẹnalọdo gbigbọ Jiwheyẹwhe tọn taidi “alọ,” “alọvi” kavi “gbọfufu” etọn, e dohia dọ gbigbọ wiwe ma yin gbẹtọ de. (Eksọdusi 15:8, 10) Alọ anazọ́nwatọ de tọn lẹ ma gán wà nude to agbasa po apọ̀n etọn po mẹ vò; mọdopolọ, lehe Jiwheyẹwhe deanana gbigbọ wiwe etọn do wẹ e nọ wazọ́n do. (Luku 11:13) Biblu sọ yí gbigbọ Jiwheyẹwhe tọn jlẹdo osin go bosọ dohia dọ e tindo kanṣiṣa hẹ nudelẹ taidi yise po oyọnẹn po. Nuyijlẹdonugo ehe lẹpo dohia dọ gbigbọ wiwe ma yin gbẹtọ de.—Isaia 44:3; Owalọ lẹ 6:5; 2 Kọlintinu lẹ 6:6.

 Biblu dọ yinkọ Jehovah Jiwheyẹwhe po Visunnu etọn, Jesu Klisti po tọn na mí; amọ́, e ma dọ yinkọ gbigbọ wiwe tọn to fidepope. (Isaia 42:8; Luku 1:31) Whenue Klistiani he kú na yise etọn wutu lọ Stefani mọ numimọ jiawu olọn mẹ tọn de, omẹ awe janwẹ e mọ, e ma yin atọ̀n. Biblu dọmọ: “Ewọ, dile e gọ́ na gbigbọ wiwe, zín nukun etọn do olọn bo mọ gigo Jiwheyẹwhe tọn podọ Jesu ṣite to adusilọ Jiwheyẹwhe tọn mẹ.” (Owalọ lẹ 7:55) Gbigbọ wiwe Jiwheyẹwhe tọn wẹ yin huhlọn he zọ́n bọ Stefani do mọ numimọ lọ.

 Linlẹn agọ̀: Gbẹtọ de wẹ “gbigbọ wiwe” bosọ yin apadewhe Atọ̀n-to-dopomẹ tọn, dile eyin didọ do to 1 Johanu 5:7, 8 mẹ to Biblu Wiwe lọ—Gun Alada mẹ.

 Nugbo lọ: To 1 Johanu 5:7, 8 mẹ, Biblu Wiwe lọ—Gun Alada yí hogbe lọ lẹ “to olọn mẹ, Otọ́ lọ, Ohó lọ, po Gbigbọ wiwe lọ po: omẹ atọ̀n helẹ basi dopo. Yé omẹ atọ̀n wẹ sọ to kunnude to aihọn mẹ” zan. Amọ́, dodinnanutọ lẹ ko mọdọ e ma yin apọsteli Johanu wẹ kàn hogbe enẹlẹ podọ yé ma tlẹ dona to Biblu mẹ. Mẹplọntọ Bruce M. Metzger wlan dọ: “E họnwun dọ lalo wẹ hogbe enẹlẹ podọ yé ma dona to Alẹnu Yọyọ lọ mẹ.” Wẹ owe lọ—A Textual Commentary on the Greek New Testament dọ.

 Linlẹn agọ̀: To Biblu mẹ, gbigbọ wiwe nọ saba yin alọdlẹndo taidi gbẹtọ, enẹ dohia dọ gbẹtọ de wẹ.

 Nugbo lọ: To whedelẹnu, Owe-Wiwe lẹ nọ dlẹnalọdo gbigbọ wiwe taidi gbẹtọ, amọ́ enẹ ma dohia dọ gbẹtọ de wẹ. Biblu nọ dlẹnalọdo nuyọnẹn, okú po ylando po taidi gbẹtọ ga. (Howhinwhẹn lẹ 1:20; Lomunu lẹ 5:17, 21) Di apajlẹ, e dọ dọ nuyọnẹn tindo “azọ́n lẹ” po “ovi lẹ” po bọ ylando nọ doyẹklọmẹ, hùmẹ bosọ nọ wleawuna nukunkẹn.—Matiu 11:19; Luku 7:35; Lomunu lẹ 7:8, 11.

 Mọdopolọ, whenue apọsteli Johanu yihodọ sọn hodidọ Jesu tọn mẹ, e dlẹnalọdo gbigbọ wiwe taidi gbẹtọ bo ylọ ẹ dọ “alọgọtọ” (paraclete) he na namẹ kunnudenu, deananamẹ, dọho, dotoai, lá, pagigona podọ nado mọyi. E yí hogbe de he nọ saba yin yiyizan na sunnu lẹ, enẹ wẹ “ewọ” zan whenue e to hodọ gando “alọgọtọ” enẹ go. (Johanu 16:7-15) Amọ́, e wàmọ na hogbe Glẹkigbe tọn lọ “alọgọtọ” (pa·raʹkle·tos), yin hogbe de he nọ saba yin yiyizan na sunnu lẹ sọgbe hẹ osẹ́n he nọ deanana Glẹkigbe dido. Whenue Johanu to hodọ gando gbigbọ wiwe go bo zan hogbe lọ pneuʹma, hogbe he yè nọ yizan eyin yè ma to hodọ gando sunnu kavi yọnnu go enẹ wẹ, “mọ ẹn kavi yọ́n ẹn” wẹ e yizan—Johanu 14:16, 17.

 Linlẹn agọ̀: Baptẹm yíyí to oyín gbigbọ wiwe tọn mẹ dohia dọ gbẹtọ de wẹ gbigbọ wiwe yin.

 Nugbo lọ: To whedelẹnu, Biblu nọ yí hogbe lọ “oyín” zan nado dlẹnalọdo huhlọn kavi aṣẹpipa. (Deutelonomi 18:5, 19-22; Ẹsteli 8:10) Nudopolọ wẹ gando hodidọ Gungbe tọn lọ go, ehe dọ “to oyín osẹ́n tọn mẹ,” ehe ma dohia dọ osẹ́n yin gbẹtọ de. Mẹde he yin bibaptizi “to oyín” gbigbọ wiwe tọn mẹ nọ kẹalọyi huhlọn po azọngban gbigbọ wiwe tọn to lẹndai Jiwheyẹwhe tọn hinhẹndi mẹ po.—Matiu 28:19.

 Linlẹn agọ̀: Apọsteli Jesu tọn lẹ po devi dowhenu tọn devo lẹ po yise dọ gbẹtọ de wẹ gbigbọ wiwe yin.

 Nugbo lọ: Biblu ma dọ mọ, whenuho lọsu ma ka sọ dọ mọ. Encyclopædia Britannica dọmọ: “Opli Constantinople tọn he yin bibayi to 381 W.M. ji wẹ zẹẹmẹ lọ dọ Gbigbọ Wiwe yin Gbẹtọ jọnun de tọ́n te. . .” Enẹ wẹ owhe 250 linlán to okú mẹhe gbọngodo to apọsteli lẹ mẹ tọn godo.