Ang Makaluluoy nga Kahimtangan sang Bagis
Ang Makaluluoy nga Kahimtangan sang Bagis
SUNO SA MANUNULAT SANG MAGMATA! SA MEXICO
PILA lamang ka sapat ang mas makahaladlok pa sangsa mga bagis. Sa bug-os nga kalibutan, ginabanabana nga may promedyo nga mga 75 ka tawo ang ginaatake sang bagis kada tuig kag mga napulo sini ang grabe. Bangod sining sobra sing publisidad nga mga pag-atake, dugangan pa sang indi maayo nga paglaragway sa mga pelikula, nakilal-an ang bagis nga nagapangaon sing tawo. Siempre pa, dapat gid man maghalong sa bagis. Apang, kon binagbinagon sing maayo ang nagakatabo, mas madamo pa ang nagakapatay sa kagat sang alingayo kag sa pag-atake sang buaya sangsa pag-atake sang bagis.
Pero ang matuod, ang bagis ang ginaatake sang tawo. “Kada tuig 100 ka milyon ka bagis ang ginadakop—tuman gid kadamo nga kon sugpon-sugpunon naton ini, halin sa ilong tubtob sa ikog, malibot sini ang globo sing lima ka beses,” siling sang isa ka manugpanalawsaw sang organisasyon nga Argus Mariner Consulting Scientists sa magasin nga Premier. Madasig nga nagadiutay ang mga bagis bangod wala labot nga ginapangdakop sila, mahinay sila magdamo, madugay maghamtong, malawig magbusong, kag mahigko ang ila buluaran. Kon magdiutay na lang sila, tinuig naman ang kinahanglan agod padamuon sila liwat.
Ang kalabanan nga mga bagis ginadakop bangod sang ila mga kapay, nga ginapabaloran gid sang iban nga mga taga-Asia bangod bulong kuno ini kag makapukaw sa sekso. * Ang sabaw nga shark fin soup mahal kaayo kay ang isa lang ka yahong sini nagabili sing mga $150! Bangod mabakal ini sa Asia, madamo nga buhi nga mga bagis ang ginakuhaan sing mga kapay kag ginahaboy lang liwat sa dagat agod malumos ukon mapatay sa gutom.
Kinahanglan Gid nga Salbahon
Dapat bala kita magkabalaka sa sining makaluluoy nga kahimtangan sang mga bagis? Ayhan mas naluoy kita sa mga elepante ukon mga balyena sangsa mga bagis. Apang, dapat naton kilalahon ang ila importante nga papel agod huptan ang balanse nga ekolohiya sa kadagatan. Halimbawa, ang ila batasan sa pagpanginaon nakabulig karon agod makontrol ang pagdamo sang iban nga mga isda.
Wala sing kasuguan tuhoy sa pagpangdakop sing bagis sa madamo nga pungsod. Sa Mexico, lapnag kaayo ang pagpangdakop sing bagis kag nakalab-ot ini sa kapin sa 30,000 ka tonelada kada tuig. Pagkatapos sang napulo ka tuig nga debate, ini nga pungsod naghimo sing kasuguan nga nagadumili sa pagpangdakop sang bagis para sa kapay sini. Ang problema pa sa pag-amlig sa mga bagis amo nga bangod madamo ang nagakinahanglan sang kapay sini, nagdamo man ang ilegal nga pagpangdakop sa mga lugar nga ginadilian ini sa nagkalainlain nga bahin sang kalibutan. Halimbawa, ang direktor sang Galápagos National Park Service nagpanalabiton: “Nagdata ang ilegal nga pagpanguha sang kapay sang mga bagis sa Galapagos sang nagligad nga mga tinuig. Daku ang kita sa sini, amo nga may organisado nga mga grupo na diri nga ilegal nga nagahimo sini.”
Isa ka mapuslanon nga tikang ang ginhimo agod salbahon ang mga bagis—ang pagdakop sa sini agod kuhaon ang kapay gindilian na sa iban nga mga pungsod. Apang, nagpaandam si Charlotte Mogensen, isa ka opisyal sang World Wildlife Fund, nga indi lang amo sini ang kinahanglanon. Sia nagsiling: “Yara gihapon sa katalagman ang bagis sa bug-os nga kalibutan. Ginapangabay namon ang mga organisasyon para sa pagpangisda nga ipatuman indi lamang ang pagdumili sang pagpangdakop sa mga bagis agod kuhaon ang kapay, kundi ang mga kinahanglanon man sa pagtipon sing impormasyon tuhoy sa mga bagis, pagbalik sang mga di-hungod nga nadakop kag paglimite sang ginadakop nga mga bagis agod indi ini maubos.”
Sing makalilipay, indi na pagpadugayon sang aton Manunuga ang makagod nga pagpamatay sa iya makahalawhaw nga tinuga. Lakip sa sini amo ang makahaladlok apang mapuslanon nga bagis.—Bugna 11:18.
[Footnote]
^ par. 5 Sa kabaliskaran, natukiban nga madamo gali sing mercury ang kapay sang bagis, nga mahimo magpabaog sa mga lalaki.
[Kahon/Mga retrato sa pahina 17]
MGA IMPORMASYON TUHOY SA BAGIS
Kadakuon: Ang pinakadaku nga sahi sang bagis, ang whale shark (sa ibabaw), nagalaba sing mga 18 ka metro kag nagabug-at sing pila ka tonelada. Apang indi ini makatalagam. Plankton lamang kag magagmay nga mga isda ang ginakaon sini.
Pagmabdos: Nagabata ini pagligad sang mga 22 ka bulan nga pagmabdos.
Pagbuad: Nagapanganak ini sing mga duha tubtob napulo. Ang kalabanan nga espesyi ginabun-ag nga buhi, ang iban naman ginaitlog.
Paghamtong: Mga 12 tubtob 15 ka tuig ang edad sini antes makapanganak.
Kalawigon sang kabuhi: Mabudlay mahibaluan kon daw ano kalawig ang kabuhi sang kalabanan nga sahi sang bagis, apang ang masupog nga daku nga puti nga bagis (sa ubos) ginabulubanta nga nagakabuhi sing tubtob sa edad nga 60.
[Credit Lines]
Seawatch.org
© Kelvin Aitken/age fotostock
[Retrato sa pahina 16, 17]
Sa kapin sa 300 nga sahi sang bagis, 62 sini ang yara karon sa katalagman nga mapapas
[Credit Line]
© Mark Strickland/SeaPics.com
[Retrato sa pahina 17]
Ang mga tunga lamang sa kilo nga kapay sang bagis nagabili sing $200 ukon kapin pa. Ang sag-ang sang daku nga puti nga bagis nagabili sing mga $10,000
[Credit Line]
© Ron & Valerie Taylor/SeaPics.com
