Pagbantay sa Kalibutan

▪ “Sining karon lang, mga duha ka bilyon ka tonelada sang makahililo nga higko ang yara sa teritoryo sang Rusya, kag wala sing epektibo nga paagi nga madula ini.”—RIA NOVOSTI, RUSYA.

▪Sang ika-21 nga siglo, madasig ang pagdamo sang mga pirata nga nagapangawat sa mga barko. Halimbawa, sang tuig 2007, “may yara 263 ka aktual kag plano nga pagpang-atake sang mga pirata.”—THE WALL STREET JOURNAL, U.S.A.

Pag-inom sing Alkoholiko nga Ilimnon Samtang Nagabusong

Kada tuig sa Alemanya, mga 10,000 ka lapsag ang ginabun-ag nga may depekto bangod sa alkohol, report sang Aleman nga pamantalaan nga Süddeutsche Zeitung. Mga 4,000 sa ila ang may malala kag permanente nga sablag sa lawas. “Wala sing espesipiko nga kadamuon sang alkohol ang ginatugot nga imnon sang nagabusong,” paandam sang Drug Commissioner nga si Sabine Bätzing. “Dapat naton ipahibalo sa mga doktor, paltera, kag sa nagabusong nga mga babayi nga bisan malaka lang nagainom [ang nagabusong], makahalit ini sa isa ka bata sa mental kag pisikal ukon mahimo ini bangdan sang iya malain nga pamatasan.”

Pagpanghardin—Maayo sa Imo Ikaayong Lawas

“Nadiskobrehan sang mga researcher nga ang pagpanghardin—daku man ukon gamay ang imo nahimo—may mas maayo nga epekto sa imo ikaayong lawas sangsa ginahunahuna sang iban,” siling sang Psychology Today. Ginpakita sang research nga “ang pila ka mycobacteria sa duta” nga natulon ukon nahaklo “nagapabaskog sang immune system sang tawo.” Gani nagsiling ang magasin nga “ang mga elemento sang duta nga natulon ukon nahaklo mahimo nga importante katama sa ikaayong lawas sang tawo, subong nga makapatubo ini sing pinakamaayo nga mga prutas kag mga utanon.”

Wala Untat nga Paglupad

Ang mga sientipiko sa U.S. Geological Survey (USGS) nagreport parte sa “pinakamalawig kag wala untat nga paglupad sang isa ka pispis.” Ang mga bar-tailed godwit nagasaylo kada tuig sa iban nga lugar. Ang pila sa ila ginsundan sang satelayt samtang nagalupad sila sa Dagat Pasipiko. Ang isa ka munga naglupad sing wala untat halin sa Alaska pakadto sa New Zealand. May kalayuon ini nga 11,650 ka kilometro kag nahimo ini sang pispis sa sulod sang walo ka adlaw. Sang nakalab-ot na ini sa iya destinasyon, “nabuhinan sing katunga ang iya 700 ka kilo nga kabug-aton,” siling sang magasin nga The Week. Pagbalik nila, ang mga godwit naglupad halin sa New Zealand pakadto sa China kag dayon nagbalik sila sa Alaska—nga may kabug-usan nga mga 29,000 kilometros. “Kon ang 29,000 kilometros amo ang average nga malupad sang godwit kada tuig,” siling sang USGS, “ang adulto sa ila makalupad sing mga 463,000 kilometros sa iya bug-os nga kabuhi.”

Pagdakop sa mga Nagapangawat sang Kaktus

Ginakawat ang pila ka kaktus nga nagatubo sa Saguaro National Park, Arizona, U.S.A. “Ang tanan nanamian magpatubo sang saguaro nga kaktus sa ila ugsaran,” siling ni Jim McGinnis nga isa ka imbestigador sa Arizona Department of Agriculture. Amo nga kinaandan na nga makakita sang salakyan sa desyerto nga nagakarga sang kaktus. Ginatarget pirme sang mga kawatan ang mga kaktus nga isa ukon duha ka metro kataas para ibaligya sing isa ka libo ka dolyar ukon kapin pa. Para matapna ang pagpangawat, nagaplano ang mga opisyal nga butangan sang mga microchip ang mga kaktus. Mahibaluan paagi sa mga handheld scanner kon bala ginkawat sa national park ang mga kaktus nga ginabaligya.